Prof. Dr hab. Feliks Prusak; mgr. E. Komorowski

PRAWO CELNE

Źródła: Konstytucja art. 217, wielostronne i bilateralne umowy międzynarodowe (układ stowarzyszeniowy Polski ze wspólnotami europejskimi Dz.U.94.11.38; ustawa o ratyfikacji porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu – WTO Dz.U. 95.34.54; Środkowoeuropejska Umowa o Wolnym Handlu – CEFTA Dz.U.94.129.637; umowa między RP a Europejskim Stowarzyszeniem Handlu Dz.U.94.129.639; międzynarodowa umowa przewozu towarów z zastosowaniem karnetów TIR Dz.U.84.17.76.; konwencja celna w/s karnetu ATA Dz.U.69.30.242; konwencja o uproszczeniu formalności w obrocie towarowym SAD Dz.U.96.71.346), ustawy (kodeks celny, pakiet ustaw okołocelnych, o administrowaniu obrotem z zagranicą towarami i usługami oraz o obrocie specjalnym Dz.U.97.157.1026; o ochronie przed nadmiernym przywozem towarów na polski obszar celny Dz.U.97.157.1027; o ochronie przed przywozem na polski obszar celny towarów po cenach dumpingowych Dz.U.97.157.1028; ustawa o ochronie przed przywozem na polski obszar celny niektórych wyrobów tekstylnych i odzieżowych Dz.U.97.157.1029)

Def: zespół norm prawnych regulujących dokonywanie obrotu handlowego z zagranicą oraz pobierania z tego tytułu ceł oraz innych należności celnych, a także dokonywania kontroli tego obrotu.

I Warstwa:

II Warstwa: fiskalna – ma zapewniać przychody budżetowe

Cło jest to świadczenie powszechne, pieniężne, ogólne, bezzwrotne, przymusowe, nieodpłatne, jednostronnie ustalane przez państwo. Cło zbiera się od towarów przywożonych i wywożonych oraz przewożonych tzw. tranzytowych.

Funkcja gospodarcza – polega na odpowiednim oddziaływaniem na podmioty potencjalnie zobowiązane do zapłaty cła, mających skłonić je do podejmowania pożądanych przez państwo działań.

Funkcja fiskalna – dostarczanie dochodów państwa

Cła fiskalne – wywozowe

Cła gospodarcze – nakładane w celu realizacji polityki gospodarczej państwa

·         Reglamentacyjne – regulują rodzaj i rozmiary obrotów towarowych z zagranicą (tyle ile jest potrzebna np. 30 000 ton)

·         Protekcyjne – to cła przywozowe mające za zadanie ochronę produkcji krajowej (umożliwienie jej konkurencji na rynku wewnętrznym z towarami importowanymi, kiedy ich produkcja tam jest tańsza niż tu)

·         Prohibicyjne – cła ustalane w wysokości niewspółmiernie dużej w stosunku do wartości towarów. Chronią one rynek krajowy i w dużym stopniu zastępują zakazy administracyjne.

·         Antydumpingowe – chronią rynek wewnętrzny i produkcję krajową przed sprowadzeniem do Polski towarów po zaniżonych cenach.

Art. 1. Ustawa reguluje zasady i tryb przywozu towarów na polski obszar celny oraz wywozu towarów z polskiego obszaru celnego, związane z tym prawa i obowiązki osób oraz uprawnienia i obowiązki organów celnych.

Art. 2. § 1. Wprowadzenie towaru na polski obszar celny lub jego wyprowadzenie z polskiego obszaru celnego następuje w chwili faktycznego przywozu towaru na polski obszar celny lub jego faktycznego wywozu z tego obszaru

Art. 3. – Słowniczek pojęć !

Art. 4. Każda osoba zmierzająca faktycznie dokonać przywozu lub wywozu może uzyskać od organu celnego informację o stosowaniu przepisów prawa celnego

Art. 5. § 1. Prezes Głównego Urzędu Ceł wydaje w formie decyzji, na pisemny wniosek osoby, wiążącą informacje taryfową dotyczącą klasyfikacji towaru wg. kodu taryfy celnej

§ 2. Decyzja, o której mowa w § 1, wiąże organy celne oraz osobę, której udzielono tej informacji. Wiążącą informacje taryfowa stosuje się do towarów, wobec których formalności celne zostały dokonane po dniu,  w którym informacja ta została udzielona

§ 5. Wiążąca informacja taryfowa jest ważna przez 6 lat od daty wydania

§ 6. Wiążąca informacja taryfowa jest nieważna, jeżeli została wydana na podstawie nieprawdziwych dokumentów lub nieprawidłowych bądź niekompletnych danych przedstawionych przez wnioskodawcę

Art. 278. § 1. Centralnym organem administracji państwowej w sprawach celnych jest Prezes Głównego Urzędu Ceł, nadzorowany przez Ministra Finansów.

§ 2. Organem administracji państwowej w sprawach celnych jest dyrektor urzędu celnego. W rozumieniu niniejszego tytułu urzędem celnym jest urząd, o którym mowa w art. 284 § 2.

Art. 262. Do postępowania w sprawach celnych stosuje się przepisy działu IV ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. Nr 137.926. i Nr 160.1083), z uwzględnieniem zmian wynikających z przepisów prawa celnego.

WIT – Wiążąca Informacja Taryfowa. Na bezczynność lub decyzje prezesa GUC służy skarga do NSA. Wysokość długu celnego nie może być wyższa niż WIT.

Art. 6, 7, - część ogólna

Art. 35, 36, 38 – Wprowadzania towarów na polski obszar celny

3.Elementy kalkulacyjne

3.1 Taryfa celna

              Taryfę celną jest ustanawiana przez Radę Ministrów, w formie rozporządzenia.  Jest ona  stosowana wyłącznie w stosunku  do towarów importowanych. W taryfie została zastosowana Polska Scalona Nomenklatura Towarowa Handlu Zagranicznego w skrócie  PCN, która  umoż­liwiają klasyfikację taryfową towarów. Polska nomenklatura jest wzorowana na nomenklaturze, która została wprowadzona Międzynarodową konwencją w sprawie zharmonizo­wanego systemu oznaczania i kodowania towarów. Nomenklatura zbudowana jest z 21 sekcji. , które z kolei  dzielą się na działy.  Sekcje i działy są opatrzone   uwagami podającymi  zasady klasyfikacji towarów. Polska Nomenklatura scalona zawiera ogólne reguły interpretacyjne które pełnią  bardzo istotną funkcje, ponadto wprowadza, na zasadach autonomicznych,  ogólne zasady odnośnie wysokości stawek celnych oraz jednostki miar i ich oznaczenia.

Towary zawarte w taryfie celnej są przyporządkowywane do określonych kodów PCN i w za­leżności od potrzeb taryfikacyjnych wymienione indywidualnie lub jako zagregowane.

.

W taryfie celnej zostały wprowadzone stawki celne ad valorem czyli liczone od wartości celnej towarów. Oprócz stawek  określonych ad valorem (od wartości) zostały wprowadzone również stawki celne mieszane tzn. stawki ad valorem  powiększone o stawkę celną specyficzną , jak również stawki celne alter­natywne tzn. stawki ad valorem stosowane wówczas gdy ustalone cło według tej stawki jest wyższe od cła ustalonego z zastosowaniem minimalnej lub maksymalnej stawki celnej specyficznej przypisanej do tego samego towaru.

Stawki celne można podzielić według kryterium  kraju ich pochodzenia na: stawki autonomiczne, konwencyjne (podstawowe), oraz preferencyjne: dla krajów i regionów najmniej rozwiniętych (LDC), i dla krajów i regionów rozwijających się (DEV), Stosowane są również stawki obniżone w wyniku zawartych umów o strefach wolnego handlu.

Autonomiczne stawki celne znajdują zastosowanie w stosunku do  towarów pochodzących z krajów, które  nie korzystają z klauzuli największego uprzywilejowania (KNU), lub z preferencji celnych (stawki celne DEV i LDC), albo w przypadku gdy ustalenie  kraju lub regionu z którego pochodzi towar   jest niemożliwe, oprócz przypadków w których  stawka celna konwencyjna jest wyższa i wówczas ma zastosowanie.

Stawki celne konwencyjne są stosowane  co  do towarów pochodzących z krajów lub regionów korzystających z klauzuli największego uprzywi­lejowania - KNU, Wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja w której  stawka  autonomiczna jest niższa od konwencyjnej  i  to ona jest  wówczas stosowana.

W stosunku do towarów pochodzących z krajów lub regionów najmniej rozwiniętych (stawki celne preferen­cyjne LDC) lub pochodzących z pozaeuropejskich krajów lub regio­nów rozwijających się (stawki celne preferencyjne DEV) znajdują zastosowanie stawki celne preferencyjne. Stawki te dotyczą  tylko niektórych towarów wyszczególnionych w taryfie celnej.

Prezes Głównego Urzędu Ceł będzie wydawał w wyjaśniania do taryfy celnej w formie  not wyjaśniających lub not interpretacyjnych. Wyjaśnienia, te będą  oficjalną  wykładnią nomenklatury towarowej - PNC.

W  Kodeksie  celnym została wprowadzona instytucja środków taryfowych. Do środków taryfowych zalicza się  zawieszenie poboru ceł w całości lub w części,  oraz kontyngenty taryfowe i plafony taryfowe.

Zawieszenie poboru cła

Wbrew powszechnemu rozumieniu terminu “zawieszenie poboru” nie oznacza wcale odroczenia ma określony czas (zawieszenia, zastosowania terminu karencji) zapłaty ustalonego i obliczonego przez organ celny cła  od wprowadzanego towaru, którego obowiązek uiszczenia następuje po upływie zawieszenia.   

Zawieszenie poboru cła jest to w rozumieniu art.14 wprowadzenie przez Radę Ministrów zerowej lub obniżonej stawki celnej na dany towar Wyróżnić więc można zawieszenie cła w całości lub zawieszenie cła w części. 

W kodeksie celnym przewidziana została możliwość zawieszenia poboru cła ze względu na właściwości lub przeznaczenie towaru lub w związku z zawartymi przez Polskę preferencyjnymi umowami międzynaro­dowymi z niektórymi krajami lub  grupami krajów. Z tych samych przyczyn Rada Ministrów może ustanowić kontyngent taryfowy  oraz plafon taryfowy.

Kontyngent towarowy

              Kontyngent towarowy  jest instytucja która pozwala na przywóz lub wywóz danej ilości określonego towaru, która to ilość jest określana w dwojaki sposób, albo przez określenie ilości danego towaru np. 200 samochodów albo przez określenie wartości danego towaru np. do wartości 200 000 zł, dla których w  to  towarów Rada Ministrów ustaliła niższe niż aktualnie obowiązujące na dany towar  w taryfie celnej stawki celne. Kontyngent taki jest ustanawiany przez Radę Ministrów w formie rozporządzenia, gdzie również ustala sposób jego rozdysponowania . W przypadku ustanowienia kontyngentu, wymagana jest jeszcze zgoda na przywóz takiego towaru z zastosowaniem obniżonej stawki celnej. Zgody takiej udziela Minister Gospodarki.

              W stosunku do towarów które są przywożone na polski obszar celny poza kontyngentem są stosowane normalne obowiązujące w danym czasie stawki celne. 

              Import towarów jest dopuszczalny również, w przypadku gdy kontyngent celny jeszcze obowiązuje (tj. do czasu wyczerpania się limitu ilościowego lub  wartościowego ),bez uzyskania pozwolenia Ministra Gospodarki, lecz w takim wypadku stosuje się cła wyznaczone w taryfie celnej bez stosowania ulg obowiązujących w stosunku do towarów objętych kontyngentem.

              Kontrola wykorzystania danego kontyngentu spoczywa na Ministrze Gospodarki.

              Kontyngenty towarowe są kontyngentami globalnymi tzn. iż umożliwiają import danego towary z dowolnego państwa, z zachowaniem istotnego warunku tj. zakazu importu z krajów wobec obowiązuje generalny zakaz importu lub zakaz importu danego towaru.(np. nałożone zostały na taki kraj sankcje gospodarcze.)

Plafon taryfowy.

              Pojęcie to zostało wprowadzone przez Kodeks celny z 1997 r. Oznacza ono podobnie jak kontyngent taryfowy oznaczoną ilość lub wartość towaru  w stosunku do którego Rada Ministrów określiła rozporządzeniem obniżoną stawką celną Główną różnicą między pojęciami kontyngentu  a plafonu taryfowego jest fakt iż plafon taryfowy może być przekroczony tzw. wykorzystany w większej ilości lub większej wartości od określonej w rozporządzeniu, przed terminem zamknięcia. Kolejną istotną różnicą jest to iż przywóz lub wywóz  towarów w ramach plafonu taryfowego nie wymaga pozwolenia Ministra Gospodarki .Nie ma więc organu który kontroluje wykorzystania plafonu. Umożliwia to w praktyce  przekraczanie ilości lub wartości towar  importowanego towaru która została określona w plafonie.        

Pochodzenie towaru

              Kwestia właściwego ustalenia pochodzenia towaru,  wobec dużych różnic  w wysokości stawek celnych, w zależności od kraju lub regionu z którego towar pochodzi, będzie miała istotne znaczenie dla podmiotów dokonujących przywozu towarów na polski obszar celny. Szczególnego znaczenia nabiera ta kwestia przy określaniu dla danego towaru właściwej dla  niego stawki celnej  a więc  możliwości  zastosowaniu konwencyjnej, preferencyjnej stawki celnej lub też stawki obniżonej w wyniku zawartej umowy o strefie wolnego handlu.

Określenie niepreferencyjnego pochodzenia towaru będzie miało istotne znaczenie przy: stosowaniu stawek celnych konwencyjnych lub autonomicznych              taryfy              celnej, stosowaniu ograniczeń ilościowych, zakazów przywozu lub wy­wozu oraz środków ochrony rynku czyli środków polityki hand­lowej, sporządzaniu i wydawaniu przez uprawnione organizacje świa­dectw potwierdzających pochodzenie towarów.

Kodeks celny zawiera definicje towarów całkowicie uzyskanych lub wytwo­rzonych w danym kraju i uznanych za pochodzące z tego kraju.

Towary wytworzone przez więcej niż jeden kraj np. przy produkcji wyrobu gotowego w jednym kraju z użyciem półproduktów pochodzą­cych z kilku krajów, uznawane są za pochodzące z kraju, w którym podlegały ostatniej istotnej, ekonomiczne uzasad­nionej, obróbce lub przeróbce, która to spowodowała wytworzenie nowego produktu lub stanowiła jego istotny etap.

Przepisy kodeksu  wykluczają uznanie towaru za pochodzący z kraju obróbki lub przetworzenia., w przypadku gdy celem obró­bki lub przetworzenia było obejście przepisów o pochodzeniu towa­ru. Obowiązek ustalenia czy taki przypadek miał miejsce spoczywa na  organie celnym.

              Niepreferencyjne pochodzenie towaru dokumentowane jest świadectwem pochodzenia towaru wydawanym przez uprawnione do tego przez  państwo organizacje, najczęś­ciej zrzeszające producentów i eksporterów. W Polsce świadectwa pochodzenia towarów wydaje Krajowa Izba Gospodarcza.

Rada Ministrów ustala sposób dokumentowania pochodzenia towaru, zasady i tryb ustalania pochodzenia oraz określa, towary których pochodzenie musi być obligatoryjnie udokumentowane świadectwem pochodzenia.

Równie istotne znaczenie będzie miało ustalenie preferencyjnego pochodzenie towarów gdyż  pozwoli to na stosowanie: stawek celnych preferencyjnych DEV i LDC, stawek celnych obniżonych w wyniku zawartych umów o stre­fach wolnego handlu Dokumentowanie pochodzenia towarów z krajów i regionów najmniej rozwiniętych i rozwijających się odbywa się, według reguł, określonych przez Radę Ministrów.   W stosunku do krajów .korzystających z preferencji celnych, ze względu na  umowy o wolnym handlu, zawarte z tymi krajami, stosuje się reguły pochodzenia towarów i sposób ich doku­mentowania, określone w tychże umowach.

Wartość celna towaru

W polskiej taryfie celnej, w stosunku do większości  pozycji (kodów PCN) zostały przypisane stawki  od wartości celnej towarów (stawki celne ad valorem).Zrozumiałe więc jest, że dla prawid­łowego wymiaru cła konieczne, jest ustalenie rzeczywistej wartości celnej towaru, takie stanowisko przyjął polski ustawodawca który w art.21 K.C określił podstawowe cele dla których ustalana jest wartość celna towarów.

Zgodnie z art. 21 Kodeksu celnego wartość celna towarów określana jest w celu ustalenia kwoty wynikającej z długu celnego oraz innych należności pobieranych przez organ celny, jak również stosowania środków polityki handlowej.

Regulacje kodeksowe  szczegółowo ustalają zasady ustalania wartości celnej. W kodeksie zastało uregulowane sześć metod ustalania wartości celnej.

Są to w kolejności metoda wartości transakcyjnej towaru  uregulowana w art. 23, metoda wartości transakcyjnej towaru identycznego  (art. 25), metoda wartości transakcyjnej towaru podobnego (art. 26), metoda ceny jednostkowej towaru sprzedawanego na polskim obszarze celnym w tym samym lub zbliżonym czasie (art. 27),metoda wartości kalkulacyjnej towaru (art. 28) oraz

metoda wartości towaru ustalana na podstawie danych dostępnych na polskim obszarze celnym (art. 29).

Pierwszą metodą określania wartości celnej uregulowaną w  kodeksie jest metoda wartości transakcyjnej uregulowana w art.23 K.C.

              Zgodnie z nią wartością celną towarów jest wartość transakcyjna, to znaczy cena faktycznie zapłacona lub należna za towar sprzedany w celu przywozu na polski obszar celny, ustalana, o ile jest to konieczne, z uwzględnieniem art. 30 i art. 31. Ceną faktycznie zapłaconą lub należną jest całkowita kwota płatności dokonanej lub mającej zostać dokonaną przez kupującego wobec lub na korzyść sprzedawcy za przywożone towary i obejmująca wszystkie płatności dokonane lub mające być dokonane jako warunek sprzedaży towarów kupującemu albo płatności dokonane lub mające być dokonane przez kupującego osobie trzeciej celem spełnienia zobowiązań sprzedawcy. Płatność może zostać dokonana w formie przelewu pieniężnego lub za pomocą innych form zapłaty bezpośrednio lub pośrednio.

              Paragraf 2  artykułu 23 określa przypadki w których wartość transakcyjna nie może być przyjęta za wartość celną towaru. Przepis ten wymienia następujące sytuacje w których nie da się zastosować metody wartości transakcyjnej: istnieją ograniczenia w dysponowaniu lub użytkowaniu towarów przez kupującego inne niż ograniczenia, które: a)są nakładane lub wymagane przez prawo, b)ograniczają obszar geograficzny, na którym towar może być odsprzedany, c)nie mają istotnego wpływu na wartość towaru, lub

              Metody  wartości transakcyjnej nie zastosować również jeżeli  sprzedaż lub cena towaru są uzależnione od warunków lub spełnienia świadczeń, których wartości nie można ustalić, lub               jakakolwiek część dochodu z dalszej odsprzedaży, dyspozycji lub późniejszego użytkowania towarów przez nabywcę przypada bezpośrednio lub pośrednio  sprzedawcy, chyba że zgodnie z art. 30 może zostać dokonana odpowiednia korekta, lub 4)              kupujący i sprzedawca są ze sobą powiązani, chyba że wartość transakcyjna może być zaakceptowana w celu ustalenia wartości celnej, zgodnie z § 3.Pojęcie osób powiązanych jest umieszczone w art22.

                  Kodeks celny nałożył na organ celny obowiązek nieprzyjmowania deklarowanej warto­ści transakcyjnej towaru, w sytuacji gdy podważa ona prawdziwość i dokładność informacji lub dokumentów, w oparciu o które de­klarowana jest wartość celna.

Regulacja taka umożliwia organowi celnemu odrzucenie deklarowanej przez zgłaszającego wartości celnej w przypadku podejrze­nia jej zaniżenia np. przez fałszerstwo faktury, podwójne fakturowanie (niższe dla potrzeb celnych), manipulowanie strukturą kosztów zalicza­nych do ceny, po której towar kupiono, albo przez fakt powiązania ze sobą sprzedającego i kupującego w rozumieniu art. 21 § 2. Jednakże sam fakt, iż strony umowy  są wzajemnie powiązane nie może stanowić podstawy do nieprzyjęcia wartości transakcyjnej.  Wymagane jest bowiem aby okoliczności związane ze sprzedażą zostały  zbadane, a jeżeli powiązanie nie wpłynęło na cenę towaru to wartość transakcyjna może być przyjęta. Zanim organ celny rozpocznie weryfikacje, ma on  obowiązek  przedstawić oraz wyjaśnić  zgłaszającemu, na jego pisemny wniosek, przyczyny podważania wiarygodności de­klarowanej wartości oraz zastrzeżenia wobec przedłożonych infor­macji i dokumentów .

Jednocześnie organ celny wyznacza termin na złożenie przez zgłaszającego wyjaśnień. Należy przyjąć, że będzie to termin sied­miodniowy, przewidziany przez art. 64 § 2 kpa.

W przypadku gdy  wartości celnej towaru nie da się ustalić według metody wartości transakcyjnej towaru, czyli ceny faktycznie zapłaconej lub należnej za towar sprzedany w celu przywozu na polski obszar celny, to zgodnie z brzmieniem art.24 wartość celną towaru ustala się stosując kolejno wyszczególnione w kodeksie metody ustalania wartości celnej. Kolej­ność ta może ulec zmianie tylko gdy importer zgłosi wniosek do organu celnego o zmianę kolejności ale wniosek może dotyczyć wyłącznie metod uregulowanych w art.27 i art.28.

Kolejną metodą uregulowaną w Kodeksie celnym jest metoda wartości transakcyjnej towarów identycznych towarów wprowadzonych i sprzedanych  na polskim obszarze  celnym w tym samym lub zbliżonym czasie co towary, dla których ustalana jest wartość celna. Pojęcie towarów identycznych oraz towarów podobnych zostało uregulowane w art.22.

Pomimo władczej pozycji organu celnego przy badaniu i ustalaniu wartości celnej towaru dla wymiaru cła, zalecany  jest  proces konsultacji między administra­cją celną i importerem, przy ustalaniu podstawy wartości  transakcyjnej towaru identycznego lub podobnego do towaru importowanego.

Kodeks celny zawiera w art. 22 § 1 pkt. 2, 3 i 4 definicje pojęć "towaru identycznego", "towaru podobnego" oraz "towaru tego samego gatunku i rodzaju" które są niezwykle istotne przy  ustalaniu wartości celnej towaru.  

W przypadku niewłaściwego lub nieuczciwego zadeklarowania war­tości transakcyjnej, przez importera organ celny może wszcząć postępowanie karne skarbowe. Z tego też powodu  tak istotna jest kwestia deklarowania pełnej wartości transakcyjnej towaru.

Kodeks celny definiuje, że "ceną faktycznie zapłaconą lub należną jest całkowita kwota płatności dokonanej lub mającej zostać dokonaną przez kupującego wobec lub na korzyść sprzedającego za przywożone to­wary i obejmuje wszystkie płatności dokonane lub maj...