Wyrazy mylone:
1. Mylenie znaczeń wyrazów podobnie brzmiących, podobnie zbudowanych ( a więc wykazujące podobieństwa formalne) lub pochodzące z tego samego obszaru (pola) znaczeniowego.
a) mylenie znaczeń wyrazów zapożyczonych podobnie brzmiących:
Są to jednostki leksykalne odległe znaczeniowo, czasem o różnym pochodzeniu, ale mające zbliżoną postać dźwiękową lub graficzną. Skrajnym przypadkiem są takie pary, jak "chorał" czy "hurał". Mamy tu do czynienia ze zjawiskiem bliskim homonimii, można je nazwać również zjawiskiem quasi-homonimii. Mylone wyrazy mają również różne pochodzenie: "chorał" j. łaciński, "churał" z mongolskiego.
Duża różnica semantyczna zachodzi w wyrazach "cezura" a "cenzura". Bardzo duże podobieństwo formalne jest także przyczyną mylenia czasowników "adaptować" i "adoptować". Mała różnica formy jest przyczyną mylenia znaczeń i zmiennego używania przymiotników "efektowny" i " efektywny". Oba te przymiotniki łączą się znaczeniowo ( i etymologicznie) z rzeczownikiem "efekt".
b) mylenie znaczeń wyrazów zapożyczonych o podobnej budowie:
Są to elementy wywodzące się ze wspólnego rdzenia.
Podobieństwo budowy jest przyczyną mylenia znaczeń wyrazów "formować" i "formułować". Wspólny element mają też rzeczowniki "ewangelik" i "ewangelista" oraz "metodyk" i metodysta". Pomyłki w ich użyciu zdarzają się z powodu podobieństwa formalnego.
c) mylenie znaczeń wyrazów z tego samego pola znaczeniowego:
Wyrazy mylone wytworzyły lub zachowały elementy podobieństwa znaczeniowego współcześnie należą do jednego pola znaczeniowego. Są to bardzo bliskie formalnie rzeczowniki "status" i "statut", choć różnią się wprawdzie znacznie pod względem znaczenia.
d) mylenie znaczeń wyrazów rodzimych z powodu podobieństwa brzmienia i budowy.
Mylenie to występuje bardzo rzadko. Te wyrazy mylone mają zazwyczaj także wspólne elementy znaczeniowe albo należą do jednej kategorii gramatycznej. Możliwe jest również mylenie znaczeń wyrazów współpodstawowych. Pierwszy z tych procesów ilustruje para przysłówków " onegdaj" i " ongiś". Oba należą do języka przestarzałego, dziś książkowego, i oba są określeniami pewnego momentu w przeszłości. Współczesne, nowe znaczenie tego wyrazu pojawia się w wielu tekstach pisanych, odnotowują je również najnowsze słowniki, ilustrując odpowiednimi cytatami. Mylenie znaczeń rodzimych występuje również na przykładzie wyrazów "bynajmniej" i "przynajmniej".
Wyrazy i związki frazeologiczne zbędne :
1. Udowodnienie zasadności wprowadzania do normy i systemu języka leksykalnych innowacji uzupełniających, czyli nowych wyrazów , związków frazeologicznych oraz nowych znaczeń wyrazów i frazeologizmów. Ocena tego, czy jakiś element jest zbędny czy też nie, jest niezwykle trudna.
- healer ( leczenie za pomocą bioenergoterapii) czyli uzdrowiciel; pierwszy z nich bywa używany często niepoprawnie;
- oszołom nie jest wyrazem zbędnym;
- monitorować również nie jest wyrazem zbędnym;
Mniej więcej w jednej trzeciej par nastąpiło zróżnicowanie semantyczne: tylko część znaczenia wyrazu zapożyczonego pokrywa się dziś ze znaczeniem wyrazu rodzimego (abstynencja- wstrzemięźliwość, faworyt- ulubieniec). Niemal w połowie tych par wykształciła się znaczna rozbieżność znaczeniowa między zapożyczeniem a jego polskim "odpowiednikiem" (notoryczny i znany, audycja i słuchanie). W co piątej parze nastąpiło wyraźne zróżnicowanie stylistyczne , przy czym niemal zawsze wyraz obcy odznacza się przynależnością do stylu wyższego niż wyraz polski. Zazwyczaj zapożyczenie nacechowane jest książkowością, erudycyjnością lub oficjalnością, a jego polski odpowiednik należy do słownictwa wspólnego (dementować- zaprzeczać, leader- przywódca). Rzadko zdarza się, że kwestiowany na początku wyraz zapożyczony nabrał nacechowania potocznego, a jego polski odpowiednik pozostał naturalny (cug- przeciąg, feler- błąd, wada).
W 10% można zaobserwować zróżnicowanie zakresowe między zapożyczeniem a wyrazem rodzimym, przy czym niemal bez wyjątku wyraz zapożyczony jest nacechowany przynależnością do zawodowych ( rzadziej do środowiskowych) odmian języka (aksjomat- pewnik). Występuje również zjawisko zróżnicowania frekwencyjnego w obrębie par leksemów. Ówcześnie rzadszy jest wyraz polski niż obcy( eksport i wywóz), jak i zjawisko odwrotne ( ekspens- wydatek). W niewielu wypadkach można mówić o synonimiczności wyrazu zapożyczonego i rodzimego (kompletny i zupełny). Około 15 % wyrazów wyszło z użycia (zgodnie z postulatami Krasnowolskiego i Kryńskiego): dotyczyły one obiektów i czynności konkretnych( banhof czy radirować) jak i abstrakcyjnych (agnoskować) lub ogólnych (instradować).
Zapożyczone frazeologizmy, które weszły w użycie w języku polskim to germanizmy, nieliczne rusycyzmy i galicyzmy. Należą one zarówno do języka oficjalnego jak i potocznego.
a) związki frazeologiczne o rodowodzie biblijnym :
hiobowe wieści - wiadomość smutna, niepomyślna, złą, przygnębiająca;
kainowe piętno - piętno zabójcy;
owoc zakazany - rzeczy pozornie wartościowe, zachęcające, warte wysiłku, a naprawdę szkodliwe, sprowadzające zło;
salomonowy wyrok- wyrok mądry i sprawiedliwy;
Sodoma i Gomora- nieporządek, bałagan, centrum zła, miejsce rozpusty, przemocy, niesprawiedliwości
wdowi grosz - złożenie daru kosztem wielkich wyrzeczeń, oddanie wszystkiego co się posiada;
wieża Babel- niemożność porozumienia się, niezgodność w działaniu, planach;
zamienić się w słup solo- (Lot) - znieruchomieć ze strachu, przestraszyć się
jabłko Adama- zakazany owoc;
krzak gorejący- Bóg przemówił do Mojżesza ukryty w krzakach;
manna z nieba- cudowny ratunek, dar od Boga;
miska soczewicy- oddać coś bezcennego za rzecz o małej wartości;
raj- „Eden” - miejsce cudowne, wymarzone;
ciemności egipskie - ogromne ciemności;
7 krów tłustych, 7 chudych - okres sukcesów, plonów i niepowodzeń;
rzeź niewiniątek - topos wzięty z historii Jezusa - niewinne ofiary;
30 srebrników - zdrada
b) związki frazeologiczne zaczerpnięte z mitów:
Drakońskie prawa (kary, przepisy, zarządzenia) – surowe, bezwzględne, ostre, okrutne; od imienia prawodawcy ateńskiego Drakona, którego ustawy (ok. 621 p.n.e.) wymierzały wyjątkowe surowe kary.
Jabłko niezgody – źródło konfliktów, wojen, sporów; od jabłka z napisem dla najpiękniejszej, które bogini niezgody Eris rzuciła między Afrodytę, Herę i Atenę.
Koń trojański – zdobycz przynosząca zgubę, złowrogi podarunek; od drewnianego konia, którego w dziesiątym roku wojny przyjęli Trojanie od Greków, w rzeźbie było wojsko greckie, podstęp Greków zadecydował o ich zwycięstwie i losach Troi.
Dejaniry koszula (szata, suknia) – coś, co sprawia największe cierpienie, męczarnie, od których nie ma w życiu ucieczki; patrz mit o Heraklesie.
Kraina cieni – świat umarłych, niewidzialnych cieni, ciemnych zjawisk; od tajemniczej głębi Tartaru, terenu rządzonego przez Hadesa.
Męki Tantala – cierpienia wynikające z dręczącego pożądania rzeczy znajdujących się blisko, na widoku i w obfitości, a jednak niedostępnych; od imienia lidyjskiego króla, ojca Niobe i Pelopsa, który po śmierci stał w Tartarze przy rzece i pod drzewem owocowym, ale nie mógł ani pić, ani jeść, przez co cierpiał katusze.
Nić Ariadny – nić przewodnia, sposób wybrnięcia z beznadziejnie zawikłanej sytuacji; z mitu o Tezeuszu, kiedy nić zakochanej w bohaterze bogini pomogła bohaterowi wydostać się z labiryntu.
Olimpijski spokój – panowanie nad emocjami, zaprzestanie kłótni; pochodzi od zwyczaju przerywania walk na czas igrzysk olimpijskich.
sunka