EGZAMIN Z LEKSYKOLOGII I LEKSYKOGRAFII – OPRACOWANIE ZAGADNIEŃ
1) Przedmiot leksykologii. Leksykologia a leksykografia. Stosunek leksykologii do innych działów językoznawstwa. Pojęcie systemu otwartego i zamkniętego.
Leksykologia - to nauka o słownictwie; bada znaczenie wyrazów i ich użycie. Jest teoretyczną podstawą leksykografii.
Leksykografia – nauka zajmująca się metodami i techniką opracowywania słowników.
Słownik językowy a encyklopedia – słownik językowy to zbiór wyrazów ułożonych wg pewnej zasady i objaśnionych pod względem znaczeniowym. Zawiera niespecjalistyczne znaczenia językowe. Encyklopedia to także zbiór wyrazów, różni się jednak od słownika tym, ze podaje informacje o desygnacie.
System językowy - – zbiór wszystkich znaków językowych oraz reguł ich łączenia. Najbardziej znanymi zbiorami jednostek językowych są słowniki, a zbiorami reguł – gramatyki. Systemy znaków mogą być zamknięte i otwarte.
Zamknięty system znaków to taki zbiór znaków, do którego nie można dodać ani od którego nie można odjąć żadnego elementu (np. system ulicznych świateł ostrzegawczych).
Otwarty system znaków to zbiór znaków, w którym dodanie lub usunięcie jakiegoś elementu nie narusza jego wartości. Najbardziej złożonym otwartym systemem znaków jest system językowy.
2) Działy leksykologii i związki z innymi dyscyplinami.
DZIAŁY LEKSYKOLOGII:
è Semantyka - nauka o znaczeniu i zmianach znaczeń wyrazów.
è Semazjologia – dział leksykologii dążący do wyjaśnień znaczeń znaku językowego.
è Onomazjologia - dział językoznawstwa badający znaczenia wyrazów, przeprowadzający analizę semantyczną od znaczenia do formy.
è Statystyka leksykalna – bada frekwencję elementów leksykalnych
è Stylistyka leksykalna – bada jaką funkcję pełni leksyka w strukturach stylistycznych
è Socjolingwistyka leksykalna – bada opozycję jednostek leksykalnych zdeterminowanych socjalnie.
è Geografia leksykalna – bada różnice terytorialne między jednostkami leksykalnymi (chaber = modrak = bławatek)
è Frazeologia – opisuje ustabilizowanie związków wyrazowych
è Frazematyka – frazeologia nadawcy; jednostką jest frazem; bada co nadawca chciał przekazać odbiorcy
è Neologia – bada proces tworzenia się nowych elementów leksykalnych i powstawanie nowych znaczeń (Neologizmy i Neosemantyzmy)
è Paremiologia – nauka o przysłowiach; zajmuje się pochodzeniem, porównywaniem i sensem przysłów
Działy językoznawstwa:
è Typologiczne
è Porównawcze
è Genetyczne
è Ogólne
è Kontrastywne (Konfrontatywne)
è Teoretyczne
è Praktyczne
Językoznawstwo teoretyczne
Dyscypliny opisujące jeden Dyscypliny opisujące kilka
system językowy systemów językowych
*fonetyka *stylistyka językoznawcza
*fonologia *geografia lingwistyczna
*morfologia *dialektologia
*składnia *gramatyka historyczna
*leksykologia *etymologia
*onomastyka *leksykografia
*frazeologia
Językoznawstwo praktyczne
Językoznawstwo normatywne Logopedia Dydaktyka języka polskiego Translatoryka
Tyfloglottodydaktyka Dydaktyka glottodydaktyczna
3) Stosunek leksykologii do innych dziedzin językoznawstwa. Leksykologia a gramatyka, frazeologia i semantyka.
I) Leksykologia a gramatyka:
Wyraz ma stronę dźwiękową i znaczeniową. Znaczenie może być leksykalne lub gramatyczne.
Słowoformy – formy wyrazu jakie przybiera on w zależności od znaczenia gramatycznego.
Znaczenie gramatyczne zachodzi na znaczenie leksykalne.
Morfemy – najmniejsze cząstki językowe mające znaczenie lub pełniące funkcje strukturalne.
Aspekty interesujące leksykologię:
è wydzielanie i charakterystyka warstw
è lekty – rózne odmiany języka ogólnego (np. socjolekty – słownictwo środowiskowe; idiolekty – słownictwo indywidualne)
è różnica między słownictwem języka pisanego i mówionego
è zróżnicowanie stylistyczne warstw leksykalnych
è podział na słownictwo rodzime i zapożyczone
è synonimy i antonimy
II) Leksykologia a składnia:
Składnie interesuje funkcja elementu w zdaniu.
III) Leksykologia a semantyka:
Grupy semantyczne
· od formy do znaczenia
· od znaczenia do formy
4) Wyraz jako znak językowy. Wyraz tekstowy a leksem.
Wyraz – najmniejsza, względnie samodzielna jednostka językowa zdolna do spełniania jakichś funkcji składniowych. Może samodzielnie lub w połączeniu z innym wyrazem tworzyć człon wypowiedzenia.
Leksem – to wyraz jako abstrakcyjna jednostka systemu znaczeniowego słownika. Ma znaczenie leksykalne i zespół funkcji gramatycznych. W tekście reprezentują go słowoformy.
PIES (Leksem)
/ | \
PSA PIES PSU (<- Wyrazy tekstowe)
Wyraz tekstowy – forma językowa realizująca dany leksem w procesie mówienia.
Znaczenia wyrazu:
è Etymologiczne – wskazuje na pierwotne znaczenie wyrazu
è Przenośne – wskazuje na metaforyczne znaczenie wyrazów
è Właściwe – wskazuje na realne znaczenie wyrazu
è Leksykalne – wskazuje na znaczenie wyrazu rozumianego jako element systemu językowego
è Kontekstowe – występuje wyłącznie podczas mówienia
è Strukturalne – wskazuje na odwołanie do wyrazu podstawowego (np. pisarz – ktoś kto pisze)
5) Typy klasyfikacji leksemów: morfologiczna (Z. Saloni), semantyczna (T. Milewski) i funkcjonalna (R. Laskowski)
MORFOLOGICZNIE LEKSEMY DZIELIMY NA: (Z. Saloni)
ODMIENNE
è przez przypadek
· przez rodzaj
/ przez liczbę (przymiotniki)
/ nie przez liczbę (liczebniki)
· nie przez rodzaj (rzeczowniki)
è nie przez przypadek
· przez osobę (czasownik właściwy)
· nie przez osobę (czasownik niewłaściwy)
NIEODMIENNE
- wykrzykniki
- spójniki
- partykuły
- przyimki
SEMANTYCZNIE LEKSEMY DZIELIMY NA: (T. Milewski)
AUTOSEMANTYCZNE
è symboliczne
· nazywające
/ czasownik
/ rzeczownik
/ przymiotnik
/ przysłówek
· wskazujące (zaimek)
· szeregujące (liczebnik)
è ekspresywne (wykrzyknik)
SYNSEMANTYCZNE (nie mające samodzielnego znaczenia)
è przyimki
è partykuły
FUNKCJONALNIE LEKSEMY DZIELIMY NA: (R. Laskowski)
ASYNTAGMATYCZNE (nie wchodzą w żadne związki składniowe i tworzą samodzielnie wypowiedzenia)
è wykrzykniki
è dopowiedzenia
SYNTAGMATYCZNE (wchodzą w związki składniowe)
6) Wyraz a idiom, przysłowie, zdanie. Leksem a jednostka leksykalna.
I) Wyraz a idiom:
Idiom - dwu lub wiecej wyrazowa konstrukcja językowa, której znaczenia nie da się wyprowadzić ze znaczeń części składowych tej konstrukcji.
„z dwojga złego” – 3 leksemy ale 1 wyraz tekstowy
Miejsca walencyjne (elementy substytucyjne) – miejsca podstawienia; np. zamiast zaimka można wstawić rzeczownik.
KRYTERIA WYRÓŻNIANIA IDIOMU:
è konstrukcja dwu lub kilku wyrazowa
è znaczenia całości nie da się wyprowadzić z poszczególnych elementów
è wyrażenia są syntaktyczne (składniowe)
II) Wyraz a przysłowie:
„Kruk krukowi oka nie wykole” / „Nie taki diabeł straszny jak go malują”
Wyrazy w przysłowiu mają stały porządek uświęcony tradycją!!
Różnica polega na tym, że elementy leksykalne można budować, a przysłów używa się jako elementów stałych!
III) Wyraz a zdanie:
Wyraz:
è funkcje realnoznaczeniowe – pisałem – dot. funkcji pisania; wykonawca to mężczyzna
è funkcje formalne – pisałem – orzeczenie proste, tryb oznajmujący, czas przeszły
Morfem „m”...
sunka