Egzamin_poetyka(1).doc

1.          Zadania i przedmiot teorii literatury. Miejsce poetyki w obrębie teorii literatury nauki o literaturze.

A)       Dociekanie nad prawidłowościami strukturalnymi i ewolucyjnymi literatury

B)        Właściwości dzieła literackiego i ich typologiczne zróżnicowanie

C)        Mechanizm procesu twórczego i odbioru dzieła literackiego

D)       Docieranie do typowych i powtarzalnych cech zjawisk

E)        Interesują ja układy modelowe, a nie konkretne, zindywidualizowane przejawy twórczości

F)        Wypowiada twierdzenia odnoszące się do całej klasy zjawisk, nie do poszczególnych egzemplarzy owych klas

G)        Jej tezom przysługują różne stopnie ogólności

H)       Centralnym elementem jest teoria dzieła literackiego, obejmująca dociekania nad istota, funkcjami i sposobem istnienia utworu jako językowego dzieła sztuki; jego strukturą, repertuarem jednostek konstrukcyjnych, rodzajowe i gatunkowe zróżnicowanie;

I)         Trzon problematyki dzieła mieści się w obrębie poetyki opisowej (genologia, stylistka, wersologia);

J)        Drugi trzon tworzy teoria procesu historycznoliterackiego (literatura jako system norm żyjących w historii); prawidłowości ewolucji, zasady periodyzacji; analizuje duże całości (okres, prąd, tradycja, konwencja); część problematyki mieści się w poetyce historycznej, socjologii literatury i komunikacji literackiej;

K)        Zakres teorii literatury kształtuje się zgodnie z zainteresowaniami kierunków i szkół badawczych; towarzyszy temu zróżnicowanie stylów refleksji teoretycznoliterackiej;

L)         W całokształcie nauki: uogólnia doświadczenia badawcze innych gałęzi tej dyscypliny, pozostaje w bezpośredniej styczności ze sferą literackiej empirii, w szczególności doświadczenia historii literatury; twierdzenia generalizujące pozwalają na systematyzację wyników, staja się dyrektywami dalszej praktyki badań; zmierza do stworzenia pojęć i terminów  zdolnych uporządkować wiedzę o literaturze;

2.         Dziedziny badawcze poetyki.

A)       Ze względu na przedmiot:

a)      Stylistyka

b)      Teoria języka poetyckiego

c)      Wersyfikacja

d)      Genologia

B)        Ze względu na sposób ujęcia:

a)      Poetyka opisowa

b)      Poetyka historyczna

C)                Zróżnicowanie metodologiczne:

a)      Poetyka generatywna

b)      Poetyka lingwistyczna

3.         Poetyka historyczna i opisowa.

A)     Poetyka opisowa, systematyczna (właściwości strukturalne dzieła, jego części składowe, typologia form; zajmuje się elementami konwencji literackiej, ale nie pyta o jej status historyczny; znana już w starożytności, zawsze występowała z elementami normatywnymi „Poetyka” Arystotelesa; ta forma pozostała do XVIII wieku)

B)      Poetyka historyczna (rezygnuje z typologii i opisu form literackich, bada problem ich przekształcania i rozwoju; metodami badania zbliżona do historii literatury; interesują ją formy w danym okresie, powiązana z nią świadomość literacka; rekonstruuje poetykę immanentną, analizuje poetykę sformułowaną; analiza systemów form w poszczególnych epokach; ukształtowana w XIX wieku przez Rosjanina A. Wiesiołowskiego)

4.         Poetyka sformułowana i immanentna jako przedmiot historii literatury.

Poetyka immanentna – zespół reguł i norm organizujących wypowiedź literacką, bądź komplet właściwości pod jakimś względem jednorodnych, dających się wyprowadzić z samych dzieł; odnosi się do poszczególnych utworów twórczości danego pisarza, grupy, prądu.

Poetyka sformułowana – zespół reguł i norm organizujących wypowiedź literacką; wyłożony w pojęciowym wywodzie, w formie traktatu, artykułu, eseju itp. Jest dokumentem świadomości literackiej świadczącym o tym, jak swoja twórczość pojmuje poszczególny pisarz, grupa literacka czy prąd.

5.         Pojęcie konotacji i denotacji.

Konotacja – 1. (semantyka logiczna) treść charakterystyczna nazwy, czyli zbiór cech wyróżniających, wspólnych wszystkich przedmiotem oznaczanym przez dana nazwę, pozwala opatrzyć nią określony przedmiot – intensja. 2. (teoria składni) pewna klasa wyrazów polegająca na otwieraniu przez nie miejsca w zdaniu dla innych klas wyrazów, mających określoną formę gramatyczną lub cechę semantyczną. 3. (stylistyka) zespół drugorzędnych i okazjonalnych cech znaczeniowych wyrazu, stanowiących zazwyczaj jego emocjonalną otoczkę, a kojarzonych z nim wskutek właściwości kontekstów, w jakich ów wyraz często się pojawia.   4. (we współczesnej semiotyce) znaczenie drugiego stopnia, ukształtowane na fundamencie znaczenia językowego pod wspływem społecznych konwencji kulturowo – komunikacyjnych.

Nadbudowany nad językiem system znaczeniowy określany bywa jako system  konotacyjny lub wtórny system semiotyczny.

Denotacja – w semantyce logicznej zakres nazwy, czyli zbiór wszystkich obiektów, o których można dana nazwę prawdziwie orzec. Zazwyczaj odróżnia się od desygnacji, czyli oznaczania przez nazwę użytą w wypowiedzi określonego obiektu lub zespołu obiektów.

6.         Relacje paradygmatyczne i syntagmatyczne w utworze literackim.

Relacje paradygmatyczne – związki potencjalne w obrębie systemu językowego między jednostkami należącymi do tej samej klasy morfologicznej, semantycznej, lub do tego samego paradygmatu gramatycznego. Jednostki, między którymi zachodzą relacje mogą być wzajemnie zastępowalne jako wymienialne człony wypowiedzi o analogicznej budowie.

Relacje syntagmatyczne – związki między sąsiadującymi ze sobą w linearnym porządku elementami określonego poziomu języka, współtworzącymi jednostkę wyższego rzędu. Relacje zachodzą w obrębie jednostek językowych zbudowanych z elementów niższego rzędu, wtedy mają charakter stały, wyznaczany przez określone formy językowe, jak w obrębie wypowiedzi, w której mają charakter bardziej swobodny, określane przez indywidualne właściwości jej budowy.

7.         Metody sytuowania odbiorcy w tekście literackim.

Nie każda wypowiedź mówi o nadawcy i odbiorcy w sposób stematyzowane, każda czyni to w sposób implikowany. Każda informacja stematyzowane podlega weryfikacji, zostaje wzbogacona, potwierdzona lub zakwestionowana przez informacje implikowaną.

Analogicznie zhierarchizowana, dwojaka informacja stematyzowane tworzy wizerunek odbiorcy wypowiedzi, z ta odmiana, że oba poziomy informacji odnoszą się zawsze do tej samej postaci („ja”), („ty”) mogą oznaczać różne osoby.  Reguły wypowiedzi i, które tworzą obraz implikowany świadczą o faktycznej kompetencji „ja” oraz o postulowanej przezeń, lecz faktycznej kompetencji „ty”. Nadawca zwraca  się do jednej osoby, a zarazem może czynić adresatem kogoś drugiego. Informacja implikowana wskazuje na innego odbiorcę niż wymieniony w tekście.

Dwoistość wypowiedzi to konsekwencja strategii nadawcy (zwraca się do sił nadprzyrodzonych, apostrofa do zmarłych, mówi do kogoś o pretensjach).

Rozmaitość semantycznych sposobów rozgrywania relacji w gatunkach i planach mowy nie stoi na przeszkodzie, by przyjąć ją za warunek wypowiedzi i budować na jej bazie teorię wypowiedzi.

Czytelnik tekstu z jawnym „ja” nadawczym przyswaja sobie zaproponowany nadawczy obszar odniesienia, przy tekście trzecioosobowym w ogóle rezygnuje się z pytań o nadawcę, fikcyjnym obszarem odniesień czyni się wprost świat przedstawiony.

Wszelka wypowiedź jest zawsze czyjaś i przez sposób swojej organizacji zawsze przekazuje wizerunek swojego przedmiotu sprawczego.

8.         Bezpośrednia / pośrednia konstrukcja sensów utworu literackiego jako współczynnik odbioru.

Obecność tworów przestrzennych pozwala czytelnikowi zrozumieć  oraz skonkretyzować zdarzenia i stany. Dla postaci stanowi to teren ich bycia, obiekty ich działania i poznania, otoczenie przedmiotowe – służy pośredniej charakterystyce, pełni funkcje impresywne. Korelacje między rodzajami zdarzeniowości lub typami postaci a odpowiednimi tworami przestrzennymi są często w literaturze skonwencjonalizowane. Niezależnie od tego twory i układy przestrzenne stanowią składniki całościowej wizji świata przedstawionego o autonomicznej doniosłości. Jako takie stają się substratami jakości formalno – estetycznych (piękno…) i emotywno – waloryzujących (groza…), mogą być alegorycznymi czy symbolicznymi nośnikami nieprzestrzennych konotacji. Konotacje te mogą mieć charakter indywidualny, swoisty dla danego utworu, jednak są one rozpowszechnione w danym kręgu kulturowym, często z wartościami przeciwstawnymi. Dopiero, gdy konotacje są bezpośrednio nazwane lub gdy sugeruje je kontekst, można mówić o obecności ich w utworze literackim. Samo wprowadzenie kategorii tych konotacji za sobą nie pociąga.

9.         Wirtualny odbiorca a konwencja literacka.

Utwór literacki może sytuować odbiorcę, a sytuowanie owo stanowi właściwość wszelkiej struktury literackiej, niezależnie od jej właściwości. Odbiorca może być też w tekście bezpośrednio przywoływany przez zwroty od niego czy przez takie usytuowanie podmiotu wypowiadającego, że mówi on w jego imieniu. Rola odbiorcy w tekście poetyckim wynika z użycia zaimków „ty”, „wy” i form czasownikowych, które sprawiają wrażenie zwrotu do osoby.  Odczytywanie nabiera wówczas charakteru biograficznego. Zaimki mogą cechować się wieloznacznością, wówczas nabierają różnorakich znaczeń w obrębie utworu. Takie rozumienie skazuje na język biografii, który uniemożliwia zbadanie samego podmiotu. Zamiast odbiorców mówi się, więc o pewnych rolach społecznych. Ważne jest by np. utwory dla kobiet bytowały w konwencji erotyku, podobnie panegiryku dla króla, listu poetyckiego do mecenasa. Takie ujęcie odbiorcy pozwala uniknąć nieporozumień, które powstają, gdy mówi się o języku biografii.

Odbiorca („my”, „wy”) zmieniał się zależnie od epoki. Zupełnie inaczej bytuje w oświeceniu lub w romantyzmie. Wynika to z różnej koncepcji stopnia intymności, ujmowania osoby poety. Inne znaczeni w kontekście wiersza – intymnego wyznania, a inne w utworze bliskim tradycjom retorycznym.

Adresat, jako bezpośrednio przywołana osoba, rozciąga się od wierszy – soliloquiów do poezji apelu. Poezja ze względu na swoiste układy form gramatycznych sytuuje czytelnika  pewnych sytuacjach lub w ogóle nie przyjmuje do wiadomości jego istnienia.

Wiersz stanowi, więc wyzwanie dl wirtualnego odbiorcy, by nie przyjmował pasywnie znaczenia konstrukcji językowych, ale by wprowadził je w pewien system sensów, jaki jest uwarunkowany w sytuacji, w której żyje. Czytelnik przyjmuje zawarte w wierszu znaczenia, nanosi na wiersz sensy wynikające z sytuacji, w której żyje.

Konkretyzacja – „życie dzieła literackiego”. Analiza recepcji dzieł w toku dziejów, gdzie zmienność zależy od publiczności i od utworu jako systemu znaków. Napięcie pomiędzy dziełem a normą, jaka określa smak literacki publiczności. Konkretyzacja jest sprawą konwencji literackich. Konwencja to warunek kontaktu utworu z odbiorcą, jest pierwsza przesłanką w porozumieniu między nimi. Pełnią rolę języka. Sens może być dla odbiorcy niedostępny lub odbiorca wprowadza ją w system konwencji sobie znanych. Rozpoznany element konwencji informuje odbiorcę, jaką ma przyjąć postawę wobec danej wypowiedzi i czego się może spodziewać, narzuca pewne zachowanie, które umożliwia zrozumienie utworu, czyli uchwycenie reguł. Rozumienie utworu zależy od trzech wyznaczników: oddalenia utworów od konwencji i zwyczajów językowych, konstrukcji sensów, stosunku elementów wypowiedzi. Każda konwencja zakłada inną postawę odbiorcy: sens utworu wyłożony expressis verbis, zadaniem czytelnika jest tylko go przyjąć; sens nie jest wyłożony bezpośrednio i czytelnik musi go zrekonstruować.

Obecnie narusza się konwencje, tworzy nowe, do których czytelnik musi się przyzwyczaić i je zaadoptować. Czytelnik może zaaprobować bunt poety przeciwko poezji i jej tworzywu, a nawet języku. Zmiana w obrębie literatury to także zmiana roli wirtualnego odbiorcy. Powstaje możliwość niegenetycznej socjologii literatury, która interesowałaby się tym, jak dzieło wpływa na nowe sytuacje społeczne.

10.      Informacje stematyzowane i implikowane w utworze.

11.       Schemat ról nadawczo odbiorczych w literackiej komunikacji.

Wirtualny odbiorca to adresat narracji, całego utworu i dysponenta reguł twórczych.

12.      Schemat komunikacyjny R. Jakobsona. Funkcje języka.

Funkcje:

a) emotywna – (nadawca) charakteryzuje siebie, czasami wbrew lub bez swojej wiedzy, nadawca wyraża w niej swoją postawę, nastawiona na „ja” mówiącego; ma na myśli czyste wywarcie emocji, najpełniejsze przez  wykrzykniki;

b) konatywna – (odbiorca) ekspresja gramatyczna w formach wołacza i rozkaźnika; wpływa na emocje, na wiedzę wyrażona w postaci różnego rodzaju językowych środków apelu, chce jak najsilniej oddziaływać na odbiorcę;

c) poznawcza – (kontekst) zdolność przekazywania informacji; język odnosi się do świata zewnętrznego, przynosi o nim informacje; formułuje wiedzę o świecie;

d) poetycka – (komunikat) nastawiona na pewne aspekty komunikatu; nadawca koncentruje się na uformowaniu języka, sposobie jego ukształtowania; sposób organizacji wypowiedzi, by kierowała uwagę odbiorcy na same znaki, ich układ, właściwości brzmieniowe i semantyczne;

e) fatyczna – (kontakt) podtrzymuje i nawiązuje;

f) metajęzykowa – (kod) objaśnia elementy kodu; nadawca wprowadza w obręb wypowiedzi rozważania o znakach, którymi się posługuje, gdy je wyjaśnia; szczególną postacią tej funkcji jest metapoetycka, gdy w obręb wypowiedzi literackiej pisarz wprowadza jakieś refleksje dotyczące właściwości mowy poetyckiej;