Dorota Simonides, Współczesny folklor słowny dzieci i nastolatków, Wrocław 1976.
Folklor dla dzieci – liczne teksty rymowanek, opowiadań umoralniających i rozrywkowych, przekazywanych dzieciom świadomie przez dorosłych.
Folklor dzieci – teksty, które są przez dzieci uznane za własne, w dużej mierze przez nie utworzone lub zaadaptowane i spontanicznie rozpowszechnione w ustnym przekazie.
· 1830 – Ł. Gołębiowski zwrócił uwagę na regionalny i narodowy charakter gier i zabaw dziecięcych
· J. Karłowicz, Poradnik dla zbierających rzeczy ludowe (1971)
o podania, zabobony, gry, przysłowia, zagadki
· lata 80. XIX wieku – A. Gomme
· A. Gomme, Traditional Games of British Children (1894-1897)
· 1888 – miesięcznik “Wisła” – apel do czytelników o nadsyłanie dziecięcych rymowanek
· H. Carrington-Bolton, The Counting – Out Rhymes of Children, their Antiquity Origin and Wide Distribution; A Study in Folk-lore (Londyn 1888)
o 873 wyliczanek dzieci różnych narodów
· zbiory Kolberga
· W. Matlakowski, Bajki i gadki dziecięce
o wyeksponował głównie bajki łańcuszkowe
· J. Witek, Zwodzenia, zagadki, facecje u dzieci ludu
· M. Udziela – apel do czytelników „Ludu” o nadsyłanie tekstów gier i zabaw dziecięcych
· 1900 – F. Krcek – kolejny apel do czytelników „Ludu” o nadsyłanie tekstów gier i zabaw dziecięcych
· H. Biegeleisen, Matka i dziecko w obrzędach, wierzeniach i zwyczajach ludu polskiego (1927)
· 1927 – zbiorek Beim Federschleissen (autorstwa dzieci z Kujakowic koło Kluczborka)
o teksty lapidarne, zwięzłe i bez artystycznych upiększeń
· 1935 – E. Piasecki – ponowna akcja zbieracka
o zbiorki:
§ Z. Rogoszówna, Sroczka kaszkę warzyła
§ Z. Rogoszówna, Klituś bajduś
· A. Steffen, Rymy dziecięce, zagadki i przysłowia rymowane z Warmii (1937)
o 334 teksty – rymy dziecięce podzielone na następujące grupy:
§ rymy towarzyszące zabawom niemowląt
§ mętowania
§ gry i zabawy
§ rymy szkolne
§ głosy przyrody
§ varia
· Jerzy Cieślikowski, Wielka zabawa
· P. Nedo, Folklorystyka
· pozostałości bardzo dawnych zwyczajów, reliktów inwokacji do różnych bóstw
· mityczne echa
· resztki starożytności
· naśladownictwo dorosłych (wg R. Callois)
Termin folklor najpierw pojmowano bardzo wąsko – jako ‘artystyczną kulturę ludową’; potem z kolei zbyt szeroko – i jako obiekt badań, i jako naukę; następnie termin ten stał się synonimem ludoznawstwa, etnologii, potem przyjęto, że folklor to ‘twórczość ustna mas pracujących’.
Każdy tekst popularny wśród dzieci może się stać folklorem, jeśli:
· znany jest szerokiej społeczności dzieci,
· krąży w przekazie spontanicznie, ustnie,
· żyje na zasadzie twórczości zbiorowej i anonimowej.
Folklor określonej grupy społecznej wyraża się repertuarem znanym w obrębie grupy, ukształtowanym lub zmodyfikowanym w dużej mierze przez członków tej grupy.
Największą stabilność i odporność na zmiany wykazały rymowanki, przysłowia i przesądy.
Najszybciej zmianom ulegały anegdoty, opowieści makabryczne i zagadki.
Repertuar dzieci jest odzwierciedleniem ich zainteresowań. Te kształtowały się w zależności od wieku i stopnia dojrzałości.
· dzieci młodsze – predylekcja do mikroform (zwłaszcza rymowanek)
· dzieci starsze – gatunki fabularne i abstrakcyjne
Dziecko w wieku od 5 do 7 lat powtarza zasłyszaną rymowankę dosłownie. Uczeń IV klasy potrafi już używać eufemizmów.
Tematyka obsceniczna stanowi dla dzieci w wielu wypadkach prawdziwe tabu, które chcą złamać, aby przeżyć coś niedozwolonego.
Systematyka:
· mętowania – wyliczanki różnego typu
· rymowanki dotyczące zwierząt i roślin
· głosy zwierząt
· rymowanki używane przy robieniu piszczałek z wierzby
· rymowanki dotyczące zjawisk atmosferycznych, podczas żniw, przy modlitwie oraz cytowane bez przyczyny
· rymowanki związane z zabawianiem dzieci, huśtaniem na kolanach, przeliczaniem na palcach itd.
· aliteracje
· zagadki przechodzące w grę słów
· gry i zabawy dziecięce
o brak tu jednolitości kryteriów podziału; miesza się forma, funkcja, okoliczności powstania tekstu
J. Cieślikowski: „Rymy polskich dzieci są w ogromnej przewadze ludowego pochodzenia, stąd ich tematyka, rodzaj i kierunek skojarzeń są wiejskiej proweniencji”.
Cechy rymowanek:
· częste kontaminacje z innymi rymowankami
· wzbogacanie o nowe motywy
· w wyliczankach – liczebniki pochodzenia obcego (żydowskie, łacińskie, ugrofińskie, cygańskie)
· „liczebniki złodziejskie”
· „wyliczanki cygańskie”
· onomatopeje
Podział tekstów:
· ze względu na tematykę:
o tradycyjne rymowanki związane w dużej mierze z życiem wsi, ewentualnie z dawnymi obrzędami
o współczesne rymowanki, odzwierciedlające nie tylko realia współczesne, lecz skupione wokół najnowszych wydarzeń
· inny podział:
o abstrakcyjne
o fabularne, w których wyróżnia się incipity:
§ orzeczenie
§ lokalizację akcji
§ pary rymowane
Inne cechy:
· silne poczucie rytmu
· wiele form przypadkowych (wypływających ze złego zrozumienia treści, sensu słowa, innego znaczenia wyrazu lub niedosłyszenia czy z braku pamięci)
· wspólne schematy (trudno wyrokować, który z wariantów jest pierwotny, a który wtórny; każdy posiada wartość autonomiczną)
o proces nakładania się na dany schemat elementów z innej jednostki tekstów, co daje w efekcie nowy twór
· zbiorowa twórczość
· zmienność
· dynamika
· ustawiczny ruch poszczególnych elementów
Rymowanki satyryczne są wyrazem normotwórczym, swoistym obrazem istniejącego tu mechanizmu kontroli zasad współżycia zbiorowego, polegającego na ustalaniu i przestrzeganiu norm partykularnych, mających praktyczny skutek, zdecydowanie ułatwiający współżycie w klasie, na podwórku czy w czasie zabawy na przerwie.
1. NORMY WSPÓŁŻYCIA – teksty regulują je.
o walor wychowawczy
o podkreślenie własnej powagi, dorosłości przez dziecko
o wykpienie takiego zachowania dziecka, które razi rówieśników w danym zespole, klasie czy grupie:
§ dziecko łatwo wpadające w gniew, kapryśne
§ dziecko reagujące płaczem
§ skarżypyta
§ człowiek, który nie umie dochować tajemnicy
§ ktoś, kto kłamie
§ ktoś, kto mówi głupio, nie na temat
§ ktoś odpowiada „co”, „daj”, „pokaż”
§ ktoś zaczyna rozmowę z drugim dzieckiem od „ty”
§ ktoś zbyt obcesowo zaczepia ucznia
§ dziecko coś komuś zasłania
§ forma „musisz”
§ ktoś nie zamyka drzwi
§ samochwała, chwalipięta – przeróbki utworów literackich
o najważniejszy jest rym
o metafory zaskakujące, polegające na kojarzeniu zupełnie przypadkowych pojęć i słów, nie wszystkie pełnią funkcje metafor, są po prostu potocznymi określeniami
2. KRYTYKA WYGLĄDU ZEWNĘTRZNEGO
o już w wieku 6 lat dzieci zwracają uwagę na wygląd zewnętrzny
o krytyka dotyczy:
§ rozpiętego rozporka
§ koszuli wystającej ze spodni
§...
Antybebok