Stopa płasko – koślawa - w stopie prawidłowej – patrząc od tyłu – oś pięty jest przedłużeniem osi podudzia. Fizjologiczne odchylenie wynosi 5˚ (częściej w kierunku do wewnątrz, tj. szpotawości). Przy koślawości stopy pięta ulega skręceniu „na zewnątrz” i opiera się o podłoże brzegiem przyśrodkowym. Dziecko z wadą tego typu zdziera obcas po stronie wewnętrznej. Należy dodać, że stopy płasko – koślawe łączą się często z koślawością kolan, co jest przyczyną pogłębiania się dolegliwości.

W stopie płasko – koślawej w stadium niewydolności mięśniowo – więzadłowej, w którym podstawowym środkiem działania są specjalne ćwiczenia wzmacniające; postępowanie wyrównawcze powinno obejmować również zmiany w obrębie przodostopia.

STOPA PRAWIDŁOWA, PŁASKA I PŁASKO-KOŚLAWA

Stopa opiera się o podłoże trzema punktami:

1.       guzem kości piętowej,

2.       pierwszą kością śródstopia,

3.       piątą kością śródstopia.

Kości znajdujące się między tymi punktami tworzą sklepienia podłużne i poprzeczne. Jeśli tak opierające się o podłoże stopy nie są odchylone od osi całej kończyny, są to stopy prawidłowe.

Oglądana w pozycji stojącej stopa ma od strony przyśrodkowej łagodny łuk, opierający się o podłoże piętą i palcami. Pięta widziana od tyłu jest przedłużeniem osi goleni. Jest prawie prostopadle ustawiona do podłoża.

Palce zdrowej stopy są skierowane ku przodowi, ułożone wachlarzowato obok siebie - a nie ukośnie lub zachodzące na siebie. Odbicie takiej stopy, (ślad pozostawiony przez bosą, mokrą stopę ) wykazuje charakterystyczne wgłębienie po stronie przyśrodkowej.

Stopę, w której doszło do obniżenia sklepienia podłużnego , nazywamy stopą płaską.

Schorzenie to często występuje z równoczesnym odchyleniem osi pięty na zewnątrz: są to stopy płasko-koślawe. Występują również w połączeniu z koślawością kolan.

Dzieci o stopach płasko-koślawych skarżą się na szybkie męczenie, bóle stóp i łydek. Chód ich jest ciężki, nieelastyczny, obuwie wykrzywione, wykoślawione, obcasy zdarte od strony wewnętrznej.

Na skutek obniżenia sklepienia i koślawości, głowa kości skokowej wysuwa się i tworzy wypukłość ku stronie wewnętrznej. Ślad odciśniętej stopy ukazuje wypukłość po stronie wewnętrznej. Rodzice często nazywają tę wypukłość guzem i są tym zaniepokojeni i udają się z dzieckiem do lekarza.

W przypadkach zaawansowanych może powstać skrócenie i przykurcz mięśni strzałkowych oraz wiązadeł na zewnętrznej stronie stopy, a także przykurcz ścięgna mięśnia trójgłowego łydki . Powoduje to ograniczenie ruchomości stopy, a szczególnie ruchu obracania - supinacji. W późniejszym okresie ograniczone są ruchy palców i utrata możliwości "resorowania" chodu. W miarę postępu zniekształceń narastają dolegliwości bólowe. Trudności w dopasowaniu obuwia co powoduje otarcia na skórze stopy, a czasem bolesne odciski i modzele. Stopy męczą się nawet przy niewielkim wysiłku, bolą, a w miarę upływu lat, gdy do powyżej opisanych zmian dojdą zmiany zwyrodnieniowe w układzie kostnym i zaburzenia w krążeniu - powstaje duże ograniczenie sprawności stopy.

Reasumując zaniedbania lub przeoczenia drobnej wady stopy u małego dziecka - u dorosłego skutkuje dużym bólem i niesprawnością w chodzeniu.

Warto więc zauważając powyżej przytoczone nieprawidłowości udać się do lekarza ortopedy w celu jak najwcześniejszego zapobiegania lub leczenia powstającej wady. Dobrze dobrana wkładka ortopedyczna i odpowiednie ćwiczenia wykonywane systematycznie są w stanie zapobiec lub wyleczyć całkowicie zauważoną wcześnie wadę.

PRZYCZYNY PŁASKOSTOPIA

Pierwotną i zasadniczą przyczyną płaskostopia jest niewydolność mięśniowa.
Stopa ludzka przez tysiące lat dostosowywała się do noszenia ciała po różnego rodzaju podłożach: Po gruntach twardych i miękkich, po podłożu śliskim i nierównym. W takich warunkach mięśnie stopy wykonywały naprzemienną pracę; jedne grupy mięśni pracowały gdy inne w tym czasie odpoczywały . Zapewniało to prawidłowy i równomierny rozwój wszystkich mięśni stopy.
W warunkach dzisiejszych chodzi się od wczesnego dzieciństwa po równym, twardym podłożu, angażując głównie zginacze i prostowniki stopy, nie używając mięśni odpowiedzialnych za ruchy boczne, za ruchy w stawie skokowym dolnym - a więc mięśnie odpowiedzialne za sklepienia. Mięśnie słabo wykształcone, o małej sile , wcześniej odmawiają posłuszeństwa

II. Stopa płaska podłużnie – największe zmiany zachodzą w stawach najbardziej ruchomych:
piętowe – skokowym i skokowo – łódkowym. Kość piętowa ustawia się koślawo, głowa kości skokowej (podtrzymywana niewystarczająco przez wiązadło piętowe – łódkowe podeszwowe) zsuwa się w dół do środka i ku przodowi, pociągając za sobą kość łódkowatą, co przyczynia się do odwiedzenia przodostopia. Wynikiem tych zmian jest spłaszczenie łuku dynamicznego w miejscu największego obciążenia. W miarę zużywania się stawów przeciążonych niewłaściwym rozkładem sił statycznych pojawiają się zmiany w strukturze kości i stawów. Płaskostopie podłużne, w którym nie występuje koślawość kości piętowej, a stopa jest wydolna, nie wymaga specjalnej ingerencji terapeutycznej, lecz właściwej higieny stóp, polegającej na doborze obuwia i odpowiedniej ilości ruchu.

Działanie korekcyjne w przypadku wad stóp skierowane jest na:
• Przywrócenie prawidłowych warunków anatomicznych;
• Wyrobienie odruchu, a następnie nawyku prawidłowego ustawienia stopy w warunkach odciążenia i obciążenia, w staniu, w chodzie oraz różnych sytuacjach życiowych wymagających szczególnie pracy stóp.

Najbardziej podatne na korekcję jest stadium niewydolności mięśniowo – więzadłowej. Celem ćwiczeń jest wzmocnienie mięśni szczególnie osłabionych oraz – jeżeli występują – usunięcie przykurczów. Wzmacnianie mięśni może być dokonywane wyłącznie po uprzednim wyegzekwowaniu od ćwiczącego prawidłowego ustawienia stopy.

Ze względu na lokalizację spłaszczenia rozróżniamy:
• Stopę płaską podłużnie z koślawością kości piętowej lub bez koślawości;
• Stopę płaską poprzecznie z paluchem koślawym lub nie;
• Stopę płasko – koślawą ze zniesieniem obu łuków.

D. Stopa płasko – koślawa - w stopie prawidłowej – patrząc od tyłu – oś pięty jest przedłużeniem osi podudzia. Fizjologiczne odchylenie wynosi 5˚ (częściej w kierunku do wewnątrz, tj. szpotawości). Przy koślawości stopy pięta ulega skręceniu „na zewnątrz” i opiera się o podłoże brzegiem przyśrodkowym. Dziecko z wadą tego typu zdziera obcas po stronie wewnętrznej. Należy dodać, że stopy płasko – koślawe łączą się często z koślawością kolan, co jest przyczyną pogłębiania się dolegliwości.

W stopie płasko – koślawej w stadium niewydolności mięśniowo – więzadłowej, w którym podstawowym środkiem działania są specjalne ćwiczenia wzmacniające; postępowanie wyrównawcze powinno obejmować również zmiany w obrębie przodostopia.

E. Stopa szpotawa – odwrotnością stopy płasko – koślawej jest stopa szpotawa. Charakteryzuje się skręceniem pięty „do wewnątrz” i oparciem jej na krawędzi zewnętrznej. Przy szpotawości stopy dziecko zdziera obcas po stronie zewnętrznej.

Postępowanie korekcyjne i leczenie w przypadkach wad stóp:

Sprowadza się ono do:
• Profilaktyki – tryb życia, ćwiczenia, obuwie, inne wskazania i przeciwwskazania w przypadku predyspozycji do wymienionych wad;
• Terapii – w przypadkach wad zaawansowanych należy uwzględnić wszystkie powyższe elementy oraz zaopatrzenie ortopedyczne.

Postępowanie zależne jest od rodzaju i etiologii wady, wieku, płci, trybu życia oraz stopnia zaawansowania. Dobór właściwego obuwia ma zasadnicze znaczenie zarówno w przypadku stopy normalnej, jak i cechującej się jakimiś odchyleniami od stanu prawidłowego.

Stopy płasko - koślawe polegają na nieprawidłowości obniżenia łuków podłużnych i równoczesnym odchyleniu osi pięty na zewnątrz. 

Ćwiczenia zapobiegające płaskostopiu

1. Kładziemy na podłodze ołówek, woreczek lub chusteczkę, chwytamy ją palcami stóp raz lewej, raz prawej nogi unosząc je lekko zgięte w kolanach.

2. Dziecko chodzi na czubkach palców kilka razy dookoła pokoju, następnie tak samo na piętach, zewnętrznych i przyśrodkowych krawędziach stóp, na przemian.

3. Mając stopy ustawione równolegle dziecko opiera się mocno na piętach, energicznie unosi palce do góry, następnie palce opuszczamy i natychmiast unosimy do góry pięty - około 10 razy.

4. Stojąc na zewnętrznych krawędziach stóp dziecko przyciąga do siebie duże palce. Rozsuwanie i przyciąganie palców powtarzamy około 10 razy.

5. Ćwiczenie z piłką - pracują całe stopy - od palców do pięty. W pozycji siedzącej na podłodze opierają się rękami i starają się uchwycić dużą piłkę w ten sposób, aby całe podeszwy do powierzchni piłki.

Powyższe ćwiczenia są skuteczne tylko wtedy, gdy dziecko ćwiczy systematycznie od 15-20 minut dziennie. Zanim jednak przystąpi się z dzieckiem do ćwiczeń należy zasięgnąć porady specjalistów, którzy wskażą, jakie ćwiczenia są najbardziej odpowiednie w danym przypadku. Poprawianie wadliwej postawy wymaga długiej i wytrwałej pracy samego dziecka oraz pomocy rodziców. Im wcześniej rodzice do tego przystąpią, tym lepsze będą wyniki.

KOLANA

KOŚLAWE

W wadzie tej występuje odchylenie osi kończyny dolnej

na zewnątrz od osi symetrii ciała. Koślawość mierzy się w stopniach

lub ocenia się odstępem między kostkami przyśrodkowymi. Odstęp

ten mierzy się taśmą centymetrową przy zwartych i wyprostowanych

kolanach. Za koślawość fizjologiczną uważa się odchylenie od osi

ciała nie większe niż 10 do 15 stopni lub odstęp 4 – 5 cm.

Wyróżniamy następujące rodzaje koślawości:

- wrodzoną,

- nabytą (pokrzywiczną, pourazową, porażenną, statyczną –

powstałą w wyniku przeciążenia kończyn dolnych).

Przy koślawości kolan mają miejsce zmiany kostne

oraz zmiany mięśniowo-więzadłowe. W wyniku tych zmian staw

kolanowy traci swą zwartość, istnieje predyspozycja do zwichnięcia

rzepki. W bardziej zaawansowanych przypadkach chód

jest niepewny, kołyszący, dziecko ma skłonność do krzyżowania

kolan. Jeżeli wada jest jednostronna lub silniej wyrażona po jednej

stronie, może wytworzyć się – w wyniku czynnościowego skrócenia

jednej kończyny – skolioza odcinka lędźwiowego.

Postępowanie lecznicze jest ściśle uzależnione od przyczyny

(najważniejsze jest leczenie przyczynowe) i od stopnia

zaawansowania wady:

- w przypadkach koślawości niewielkiego stopnia stosuje

się ćwiczenia oraz zabiegi fizykalne. Wprowadza się

redresję bierną – zakładając poduszkę między kolana,

kostki ściągając taśmą lub pasem,

- w przypadkach bardziej zaawansowanych stosuje się

aparaty ortopedyczne,

-

w przypadkach nieskuteczności powyższego leczenia stosuje się zabiegi operacyjne

KOLANA

KOŚLAWE

Wskazania:

1. Pływanie.

2. Jazda na rowerze.

3. Czytanie książki, oglądanie telewizji, słuchanie muzyki

w siadzie skrzyżnym.

Przeciwwskazania:

1. Długotrwałe przebywanie w pozycji stojącej.

2. Ćwiczenia w rozkroku.

3. Ćwiczenia w siadzie klęcznym.

4. Nadwaga.

5. Skoki na twardym podłożu.

6. Zabawy w siadzie na piętach ze stopami i podudziami

na zewnątrz.

7. Dźwiganie dużych ciężarów.

.

      Wada dość częsta nawet 50% noworodków.

Ustawianie stóp – stopa ustawiona jest na palcach, pięta jest oderwana, jest przywiedzenie i odwrucenie stopy.

Przemieszczenia kości w tej stopie: kość piętowa i k. skokowa są ustawione prawie równolegle.

Wadę rozpoznaje się wzrokowo : od razu po urodzeniu jest korekcje tej stopy. Zakłada się szyny lub opatrunki gipsowe

Kolejność korekcji wady

Miękka stopa – poddaje się redresji przywiedzenia i odwrócenie

Leczenie operacyjne – zakładany jest gips lub inne usztywnienie. Ważna jest profilaktyka antyodleżynowa.

Wada nie leczona postępuje dalej powodując torsje piszczeli ( same kości piszczelowe obracają się wokół własnej osi )

Mięśnie osłabione w tej wadzie to mm. unerwione przez  nerw strzałkowy czyli m. przedniej goleni.

   STOPA PŁASKO - KOŚLAWA

Jest to wada wrodzona. Stopa małego dziecka jest fizjologicznie płaska. Wysklepienie powstaje, pojawia się około 3 – 4 roku życia. Wysklepia się pod wpływem dynamiki ( np. bieganie ).

Profilaktyka u małych dzieci przed koślawością

U dzieci leżących, siedzących niewskazany jest siad klęczny w rotacji, stópki są wykoślawione ( siad na pupie z piętami na bok ) . Wtedy dziecko koślawi również kolana i biodra.

Pierwszy etap

Kiedy dziecko zaczyna stawać na nóżki jest to w wieku 9 miesięcy i wyżej. Musi mieć buciki ze sztywnym napiętkiem w butach ponieważ bez tego kość piętowa koślawi się do skokowej. Każde dziecko powinno mieć sztywne zapiętki do 4 – 5 roku życia.

Drugi etap

To czwarty piąty rok życia i obserwacja czy stopa się zaczęła wysklepiać czy nie. Jeżeli nie ma wykształconego wysklepienia to stopa wtórnie się koślawi ( wtórną zmianą płaskostopia jest koślawość – pierwotnie płaskostopie, wtórna koślawość) Koślawa stopa się nie wysklepia. Stopa pierwotnie płaska i koślawa nie wysklepia się. Jeżeli chodzi o koślawienie to ważna jest diagnostyka w wieku 4 – 5 lat.

Badanie 1

Plantografia -  jest to odcisk stopy uprzednio zamoczonej w tuszu  na kartce. W warunkach domowych można to wykonać stawiając dziecko po kąpieli na kafelkach. Można również zobaczyć odciski stawiając dziecko w piasku.

Badanie 2

Pedoskop – urządzenie to wygląda podobnie do rzutnika. Dziecko staje na szybce, a w lustrze pod spodem widać odbicie stopy.

Na odcisku z palntografu  ortopeda powinien wykreślić linie określając kont wysklepienia. Pierwsza linia łączy paluch z piętą a druga idzie jak zagięcie wysklepienia. ( Jest to tzw. kont Clarka norma to 42 stopnie ) Jeżeli tan kont maleje to wysklepienie jest za małe w skrajnych przypadkach może być to kont o wartości ujemnej. Kont stopy nadmiernie wysklepionej to ok. 60 stopni.

Istotne jest funkcjonalne określenie sprawności funkcjonalności mięśni  wysklepiających według profesora WEISFLOGA. Opracował on 4 stopniową skalę wysklepienia opartą na dociskaniu głowy pierwszej kości śródstopia do podłoża. ( Jeżeli da się włożyć palec pod stopę przy obciążeniu to jest OKI )

1 stopień płaskostopia – przy obciążeniu jednonóż wysklepienia nie ma

2 stopień płaskostopia – płaskostopie pojawia się przy staniu obunóż przy obciążeniu połowy ciała

3 stopień płaskostopia –  płaskostopie pojawia się  przy postawieniu stopy bez obciążenia ( dziecko siedzi i stawia stopę )

4 stopień płaskostopia – stopa której nie da się biernie wygiąć w łuk

W stopniu czwartym stosuje się leczenie operacyjne.

W trzecim – stosujemy wkładkę ortopedyczną do buta podpierającą wysklepienie i ćwiczenia wzmacniające mięśnie wysklepiające. Wkładka powinna być noszona przez dziecko przez cały dzień.

W drugim – wkładka jest tylko do chodzenia, stania przez dłuższy czas. Prowadzimy ćwiczenia wzmacniające mięśnie wysklepiające.

W pierwszym – wkładki się nie daje. Dziecko ma sprawne mięśnie, stosując wkładkę rozluźniamy (osłabiamy) je i pogłębiamy wadę.

Dziecko powinno nosić obuwie sportowe obejmujące stopę, drewniaki, klapki ( napinają się przez chodzenie w klapkach, drewniakach mięśnie stóp i palucha ponieważ bez napięcia stopa może się wysunąć )

Korzystne jest chodzenie po nierównym podłożu, piasku, nierównym terenie, boso. Stopa pracuje wtedy we wszystkich płaszczyznach. W domu chodzenie po materacu, gąbce. Korzystne jest pływanie, jeżdżenie na rowerze. Ćwiczenia chwytne np. podnoszenie tasiemki, długopisu. Wskazane jest chodzenie wysoko na palcach. Tendencje płaskostopia nawracają się w cyklu rozwojowym. Kiedy dziecko rośnie na długość rośnie stopa. W takim okresie powinno się stosować ćwiczenia wzmacniające mięśnie. Tendencje do płaskostopia jest w czasie nagłych przyrostów kośćca w cyklu rozwojowym.

Płaskostopie poprzeczne –  niekorzystne są tu obcasy w butach.

               Problem z krzywymi nogami

Budda

Pozycja wyjściowa. Usiądź, złącz stopy i przesuń je jak najbliżej miednicy, następnie chwyć rękoma za stopy i naciskaj łokciami na kolana poszerzając rozstaw nóg. W tej pozycji staraj się rozluźnić i wytrzymać od 30 – 60 sekund ( w zależności od grupy ) Powtarzamy to ćwiczenie trzykrotnie.

Siad płotkarski

Usiądź na podłodze i wyprostuj nogi przed sobą. Następnie jedną nogę ugnij i przesuń w bok, tak aby utworzyła z drugą nogą kont prosty. Wykonaj skłon do nogi wyprostowanej i wytrzymaj 15 – 30 sekund ( zależy od grupy), następnie wykonaj skłon pomiędzy nogami i wytrzymaj również 15 – 30 sekund. Na koniec wykonaj skłon do nogi zgiętej i także wytrzymaj 15 – 30 sekund. Po tym trzeba rozluźnić nogi i wykonać ćwiczenie ze zgiętą drugą nogą. 

Przysiady

Pozycja wyjściowa. Stań ze złączonymi nogami. Pomiędzy kolanami woreczek z piasku ( można wykorzystać także książkę). Ramiona wyprostowana – na wysokości barków. Wykonujemy 10 przysiadów.