Tradycja_klasyczna_-_Kubiak_-_z_przypisami.pdf

„Tradycja klasyczna” Zygmunt Kubiak

www.maturazpolskiego.pl

1. Sporo naszych rodaków wybiera się i w tym roku, jak w latach ubiegłych, do Grecji. Jestem reali-

stą, więc nie myślę, że wszyscy będą zwiedzać greckie monumenty 1 . Potrzeba przecież do tego pie-

niędzy, których brakuje. A zresztą nie wszyscy znowu aż tak bardzo tego pragną. Dla wielu turystów

Grecja jest w najlepszym razie krajem słońca, w którym można ogorzeć na brąz, krajem gorącego

piasku pod stopami na nadmorskiej plaży. Są jednak i tacy, a ufam, że jest ich wcale niemało – któ-

rzy w tym roku, może po raz pierwszy, będą zawierać bliższą znajomość z Grecją jako jednym

z głównych źródeł naszej kultury.

2. Ciekawa to jest rzecz. Greki w gimnazjach prawie nigdzie u nas nie ma, łaciny jest niewiele, prze-

mówienia starych filologów broniących nauki klasycznych języków już dawno tak nas znudziły,

że niemal zupełnie zamilkły, a tymczasem zainteresowanie ową klasyczną, grecko-rzymską kulturą,

z której wywodzi się nasza, wcale nie omdlało, wręcz przeciwnie, myślę, że jest żywsze u nas teraz

niż na przykład przed dwudziestoma czy trzydziestoma laty. Książki o tematyce czerpanej z tej tra-

dycji są niemal zawsze rozchwytywane w księgarniach, jak to się mówi, spod lady. I niejeden ich

czytelnik tęskni do spotkania z samą Grecją, z pierwotnym krajobrazem owej kultury.

3. To oczywiście zależy od spraw finansowych. Ale może powitają turystów choćby Saloniki 2 , nie tyl-

ko plażą nadmorską, lecz także złomami murów antycznych, a przynajmniej zabytkami bizantyjski-

mi 3 , skłaniając do zamyślenia nad ową wschodnią tradycją średniowieczną, która i do nas dotarła:

zostawiła ślady na przykład w Starym Sączu 4 , grodzie księżnej Kingi 5 , córki bizantyjskiej księżnicz-

ki.

4. Może wylądują w Atenach 6 i od razu pierwszego albo następnego (jeśli przylecą w nocy) dnia olśni

ich ten cud, jakim jest Akropol 7 , gdzie wszystko jest takie, jak powinno być. Tak mi o tym kiedyś

powiedziała, będąc jeszcze dzieckiem, moja córka Monika (dzieci pewne rzeczy wiedzą od razu),

a może to być definicją klasycznej sztuki greckiej. Piękno greckie w jakimś momencie naszego życia

odsłania się przed nami, ale nie witamy go jako coś nowego, niezmiennego. Przyjmujemy je

jako rzecz, która zawsze powinna była być nam znana. Takim właśnie swojskim, a przemożnym bla-

skiem świeci nawet mała rzeźba z Peryklesowych 8 Aten w jakimkolwiek muzeum świata: idziemy

od razu ku niej, uderza ona w nas swoim czystym światłem, gdy jeszcze stoimy na progu sali.

Kształt świątyń greckich – z kolumnami zastępującymi drzewa dawniejszych świętych gajów 9 – jest

tak zwyczajny, tak prosty, że już niczego prostszego nie można by wymyślić: jest klasycznie 10 pięk-

1 monument – obelisk, rzeźba lub posąg, zwykle dużych rozmiarów, wystawione na pamiątkę jakiegoś wyda-

rzenia lub ku czci zasłużonego człowieka; utrwalone świadectwo czegoś, zwłaszcza tego, co ma dużą war-

tość i jest godne pamięci.

2 Saloniki – miasto w północnej Grecji, nad Morzem Egejskim; założone 315 lub 316 p.n.e. przez króla Ma-

cedonii, Kasandra (pod nazwą Tessalonika).

3 Bizancjum – w starożytności kolonia grecka nad Bosforem, założona w VII w. p.n.e. przez doryckie miasto

Megara; od 330 n.e. Konstantynopol, stolica imperium rzymskiego, później cesarstwa bizantyjskiego

(ob. Stambuł); bizantyński – odznaczający się wschodnim przepychem i kolorytem.

4 Stary Sącz – miasto w województwie małopolskim (powiat nowosądecki), nad Popradem.

5 Kinga , właśc. Kunegunda – święta (1234–1292 w Starym Sączu) księżna krakowska i sandomierska, cór-

ka króla węgierskiego Beli IV, od 1239 żona Bolesława V Wstydliwego; 1690 beatyfikowana; 1999 kanoni-

zowana; klaryska w Starym Sączu od 1279, znana ze świątobliwego życia; klaryska – członkini katolickiego

żeńskiego zakonu kontemplacyjnego o regule franciszkańskiej.

6 Ateny – stolica Grecji, na półwyspie Attyka, nad Zatoką Sarońską (Morze Egejskie); w starożytności główne

miasto Attyki; główny ośrodek życia umysłowego i kulturalnego Grecji, od III wieku – świata hellenistyczne-

go (obok Aleksandrii).

7 Akropol ateński , Akropolis ateńska – wzgórze w centrum Aten; od VI wieku p.n.e. ośrodek kultu – począt-

kowo monumentalnej zabudowy, zniszczonej w czasie wojen perskich (480 p.n.e.); w 2. poł. V wieku p.n.e.

wzniesiono: Partenon, Propyleje, Erechtejon, świątynię Ateny Nike, posągi Ateny (Fidiasz).

8 Perykles – (ok. 490–429 p.n.e.) ateński mąż stanu; przebudował i umocnił demokratyczny ustrój Aten,

które uczynił pierwszą potęgą militarną Grecji i ośrodkiem kulturalnym (tzw. złoty wiek Peryklesa); zaini-

cjował wielki plan budowlany (wzniesienie Partenonu, Propylejów, Erechtejonu); przyczynił się do połącze-

nia Aten z Pireusem (tzw. Długie Mury); umocnił pozycję Aten w I Ateńskim Związku Morskim.

9 święty gaj – święte miejsce poświęcone bóstwom lub siłom natury, istniały w różnych religiach starożyt-

nych.

10 klasyczny – odnoszący się do starożytnej kultury greckiej i rzymskiej; związany z kierunkami mającymi

charakter nawrotu do antyku; typowy dla jakichś rzeczy, sytuacji, zachowań itp.; powstały w okresie

przed najnowszymi odkryciami naukowymi i osiągnięciami w danej dziedzinie.

1 z 4

„Tradycja klasyczna” Zygmunt Kubiak

www.maturazpolskiego.pl

ny. Można by powiedzieć, że w tym kluczowym dla nas doświadczeniu, gdy po raz pierwszy w życiu

spotkamy piękno greckie, gdy się nam ono odsłania, wtedy nie poznajemy go, lecz je rozpoznajemy –

rozpoznajemy jako coś, co znaliśmy jakby od zawsze, co jest takie właśnie, bo nie może być inne,

co jest konieczne, a więc wieczne.

5. Z pewnością przyjrzą się też niektórzy turyści dzisiejszym Grekom, zaglądając na przykład

do rozległej, półmrocznej kawiarni przy placu Omonia 11 , przypominającej salę dzielnicy ateńskiej,

zwanej Plaka 12 . I może zamyślą się nad odpornością Greków, którzy tak długo żyli w niewoli, od po-

łowy piętnastego do początków dziewiętnastego wieku – o ileż dłużej niż my – a jednak przechowali

to, co w tradycji najistotniejsze, przede wszystkim mowę grecką, pomimo wszystkich przemian zdu-

miewająco bliską grece antycznej, język pełen przejmujących wyrażeń, spośród których szczególnie

do mnie przemawia kaymos tes romeosynes – „smutek greckości”.

6. Ale Grecja właściwie nie jest ani wesoła, ani smutna. To też, jak myślę, należy do istoty klasycz-

nej tradycji, że największe dzieła tej kultury znajdują się całkowicie poza strefą takich emocjonal-

nych określeń. Nie w wesołości ani nie w smutku stajemy przed tymi nielicznymi zabytkami, ja-

kie się w Grecji z epoki starożytnej przechowały, i przed uświęconymi przez epickie wydarzenia kra-

jobrazami. Stajemy przed nimi w milczeniu. Gdy się raz ujrzało Delf y 13 , te bezmierne jak morze góry

będą już nas zawsze kołysały. Gdy się raz dotknęło Lwiej Bramy 14 w Mykenach 15 , czujemy jej chro-

pawość, gdy dotykamy heksametrów 16 Homera 17 , pieśni z „Orestei 18 ” Ajschylosa 19 .

7. Odkrywamy w Grecji, że tak jak Partenon 20 , wszystko tam jest takie, jak należało oczekiwać,

że będzie. W głębokim sensie tego wyrażenia jest to kraina, która uczestniczy w wieczności. Zdaje

się, że kultura grecka, matka rzymskiej, a poprzez rzymską naszej kultury, odkryła sekret tego,

co Dante 21 potem zdefiniuje: l’uom s’eterna – „jak człowiek się uwiecznia”. Pomyślmy tylko, to jest

zdumiewające, jak ta tradycja trwa. Inne rzeczy nieraz po pięćdziesięciu, ba, po dwudziestu, po pię-

ciu nawet latach są stare. A Partenon, potrzaskany kartaczami 22 , jest świeży jak zorza świtu. Wier-

sze greckie i łacińskie owiewają nas tchnieniem żywych ust.

Bawiła się trzymaną w ręku gałązką mirtu 23

i pięknym kwiatem róży, a włosy jej ocieniały ramiona i plecy…

11 Plac Omonia – Plac Zgody, główny plac w Atenach.

12 Plaka – najstarsza dzielnica Aten.

13 Delfy – starożytne miasto w środkowej Grecji, na południowo-zachodnich stokach Parnasu; od IX w. miej-

sce kultu Apollina z sanktuarium, wyrocznią oraz igrzyskami pytyjskimi, sławne i najbogatsze centrum re-

ligijno-kultowe w Grecji.

14 Lwia Brama – brama w zachodniej części murów obronnych Myken (Grecja); zbudowana w końcu XIV wie-

ku p.n.e. z ogromnych bloków zlepieńca; nad nadprożem trójkąt odciążający, zamknięty płytą kamienną

z reliefem przedstawiającym dwie lwice.

15 Mykeny – starożytne miasto w Grecji, w północno-wschodniej części Peloponezu; jedno z najstarszych

miast w Argolidzie.

16 heksametr – (gr. ‘sześciomiarowy’) w poezji antycznej wers złożony z 6 stóp, stosowany głównie w eposie,

także w poezji bukolicznej, dydaktycznej i religijnej.

17 Homer – żył najprawdopodobniej w VIII wieku p.n.e., poeta grecki, uważany za autora „Iliady” i „Odysei”,

2 wielkich eposów, pisanych heksametrem daktylicznym; są to pierwsze zachowane utwory w literaturze

europejskiej.

18„ Oresteja ” – trylogia, nawiązująca do mitu Pelopidów, składająca się z 3 części: „Agamemnon”, „Ofiarnice”,

„Eumenidy”, które odpowiadają 3 głównie problemom cyklu – zbrodni, karze i przebaczeniu; dramat Aj-

schylosa; Orestes , Orest – (mit. gr.) syn Agamemnona i Klitajmestry, brat m.in. Elektry; z woli Apollina

mściciel ojca – morderca matki i Egista, sprawców jego śmierci.

19 Ajschylos – (525–456 p.n.e.) tragediopisarz grecki; właściwy twórca gatunku tragedii klasycznej.

20 Partenon – świątynia Ateny Partenos (‘dziewicza’) na Akropolu ateńskim, wzniesiona 447–432 przez Iktino-

sa i Kallikratesa z pentelickiego marmuru, mieszcząca posąg Ateny dłuta Fidiasza; najdoskonalsze dzieło

architektury attyckiej; bogaty wystrój rzeźbiarski (warsztat Fidiasza).

21 Dante Alighieri – (1265–1321) najwybitniejszy poeta włoski, autor „Boskiej Komedii”.

22 kartacz – pocisk artyleryjski używany od XVI do połowy XX wieku.

23 mirt – ( Myrtus ) zimozielony krzew lub drzewo, rodzaj z rodziny mirtowatych ( Myrtaceae ) z ok. 100 gat.

z półkuli północnej południowej, głównie obszaru międzyzwrotnikowego; mirt pospolity (mirt zwyczajny,

M. communis ) z obszaru śródziemnomorskiego, rośnie w zaroślach makii; liście drobne, zimotrwałe, wonne;

gałązki na wiązanki i wianki, z liści i jagód wonny olejek leczniczy – myrtol.

2 z 4

„Tradycja klasyczna” Zygmunt Kubiak

www.maturazpolskiego.pl

To Archiloch 24 , wędrowny grecki żołnierz-poeta.

Mnie, Apollinie 25 , dobrze żywią malwy, Oliwki lekkie…

Starość, gdy przyjdzie, niech będzie łagodna I nie bez pieśni.

To Horacy 26 .

8. To wszystko przeniknęło do nas tak, że polska, tak samo jak włoska czy francuska, czy angielska

kultura jest dalszym ciągiem klasycznej kultury grecko-rzymskiej, klasyczni pisarze greccy czy ła-

cińscy są dla nas autorami tak samo naszymi, narodowymi, jak Kochanowski 27 i Mickiewicz 28 .

9. W milczeniu stojąc przed greckim pięknem, warto przecież pomyśleć o tym, z czego się niepoży-

tość tych dzieł wywodzi, jak to się stało, że weszły one w sferę nieprzemijalności. Byłoby to ciężką

pomyłką, gdybyśmy owo piękno uważali za coś, co powstało bez trudu, bez wysiłku. Wiele

o tym w życiu myślałem. Wydaje mi się, że źródłem sztuki klasycznej jest nawet nie tyle geniusz,

ile coś, co należałoby nazwać charakterem. Jest to sztuka i literatura nie przemijająca, bo nie ma

w niej jarmarku 29 i wrzasku ulotnych emocji. Jest to literatura nie rozdzierająca szat 30 i nie rozbija-

jąca form 31 , albowiem kultura ta opiera się na uznaniu pewnej podstawowej samotności człowieka,

na pogodzeniu się z tą samotnością. Jak najmniej oczekiwać od innych, jak najmniej mieć pretensji

do ludzi, a jak najwięcej wymagać od samego siebie – taka jest zasada głoszona przez całą filozofię

antyczną. To jest też podstawa sztuki klasycznej. Literatura antyczna jest wolna od lamentów arty-

stów nad własną niedolą. I właśnie dlatego to, co mówi ona o ludzkim cierpieniu, jest tak przejmu-

jące, tak dotykalne, tak uniwersalne. Spokojne, ujęte w niewzruszone wiersze. Spokój, które-

go wszyscy ludzie łakną, w tradycji greckiej i rzymskiej pojmowany jest jako coś, co zostało człowie-

kowi nie dane, ale zadane. Dobrze to zrozumiał ten cesarz rzymski z późnej epoki, który leżał ciężko

chory i słyszał wokół siebie echa trwogi, co się stanie z państwem, to znów echa zajadłych spekula-

cji dotyczących sukcesji, a gdy dowódca gwardii zapytał go, jakie ma być hasło, którym się będą ob-

woływać w nocy straże na murach pałacu, powiedział: aequanimitas – „równowaga ducha”.

Lato 1988

(Z. Kubiak, „Przestrzeń dziel wiecznych. Eseje o tradycji kultury śródziemnomorskiej”,

Znak, Kraków 1993)

Zadania do tekstu:

1. Podaj w formie równoważników zdań trzy przyczyny współczesnych wyjazdów do Grecji (akapit

1., 2.).

(0–1 p.)

2. Wymień miasta greckie, które zdaniem autora eseju warto zwiedzić (akapit 3., 4., 6.).

(0–1 p.)

3. Wymień trzy zabytki kultury, które zdaniem autora eseju warto poznać (akapit 6).

(0–1 p.)

24 Archiloch – (ok. 680 – ok. 640 p.n.e.) pierwszy grecki poeta liryczny i jambograf z Paros; twórca klasycznej

formy dystychu elegijnego oraz innych miar wierszowych; elegie, hymny, jamby, epody.

25 Apollo – (mit. gr.) bóg obrzędów oczyszczających, wróżbiarstwa i muzyki; syn Zeusa i Leto, bliźni brat Arte-

midy; opiekun sztuk; ośrodek kultu m.in. Delfy (wyrocznia Apollina), Delos.

26 Horacy , Quintus Horatius Flaccus – (65–8 r. p.n.e.) poeta rzymski; najwybitniejszy liryk, obok Wergiliusza.

27 Kochanowski Jan – (1530–1584) najwybitniejszy poeta Polski przedrozbiorowej, twórca polskiego języka li-

terackiego.

28 Mickiewicz Adam Bernard – (1798–1855) jeden z najwybitniejszych poetów doby romantyzmu.

29 jarmark – duży targ odbywający się w stałych terminach, zwykle z okazji jakiegoś święta.

30 rozdzierać szaty (nad kimś, nad czymś) – (fraz.) wyrażać przesadny żal, przesadne oburzenie (z powodu

kogoś, czegoś).

31 rozbijać formę – wyrażenie zaczerpnięte z „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza; forma – konwencja i sche-

mat, którym ulega człowiek.

3 z 4

„Tradycja klasyczna” Zygmunt Kubiak

www.maturazpolskiego.pl

4. Analizując treść akapitu 4., spróbuj sformułować swoimi słowami istotę greckiego piękna,

o której pisze Z. Kubiak. Odpowiedz w formie jednego, dwóch zdań.

(0–1 p.)

5. Autor eseju mówi o fakcie, który go zdumiewa, gdy przebywa w Grecji. Analizując akapit 7.,

sformułuj w jednym zdaniu przyczyny owego zdumienia.

(0–1 p.)

6. W jakim celu, Twoim zdaniem, przywołuje autor eseju fragmenty wierszy Archilocha i Horace-

go? (akapit 7.).

(0–1 p.)

7. Dlaczego autor eseju sądzi, że „ klasyczni pisarze greccy czy łacińscy są dla nas autorami tak

samo naszymi, narodowymi, jak Kochanowski i Mickiewicz ”? Odpowiedz w formie jednego,

dwóch zdań.

(0–1 p.)

8. Analizując ostatni akapit, podaj w formie jednego słowa źródło sztuki greckiej, o którym pisze

autor.

(0–1 p.)

9. Zacytuj z ostatniego akapitu ważną zasadę głoszoną przez filozofię antyczną.

(0–1 p.)

10. Dlaczego, zdaniem Z. Kubiaka, sztuka i literatura grecka jest wieczna i nieprzemijająca? Odpo-

wiedź sformułuj w trzech, czterech zdaniach.

(0–1–2–3 p.)

11. Jak rozumiesz, w kontekście całego tekstu, słowa autora: „ Spokój, którego wszyscy ludzie

tak łakną, w tradycji greckiej i rzymskiej pojmowany jest jako coś, co zastało człowiekowi

nie dane, lecz zadane ”. Odpowiedz w formie dwóch, trzech zdań.

(0–1 p.)

12. W jakim celu autor eseju opowiada w końcowej części swego tekstu o cesarzu rzymskim? Od-

powiedz w formie jednego, dwóch zdań.

(0–1 p.)

13. Dlaczego zdaniem Z. Kubiaka literatura antyczna w uniwersalny sposób mówi o ludzkim cier-

pieniu? Odpowiedz w formie jednego zdania.

(0–1 p.)

14. Spośród podanych tu tez wybierz tę, która oddaje główną ideę eseju Kubiaka.

a) Warto zwiedzić Grecję, bo są tam ciekawe zabytki i ciągle świeci słońce.

b) Grecy przechowali mimo niewoli swoją mowę w kształcie niewiele zmienionym od wieków.

c) Sztuka grecka jest uniwersalna, bo mówi w klasycznej prostej formie o cierpieniu i koniecz-

ności zgody na los.

d) Warto czytać takich twórców jak Horacy czy Archiloch.

(0–1 p.)

15. Jaką funkcję pełnią występujące w akapicie 4. informacje w nawiasach? Wybierz prawidłową

odpowiedź.

a) Poszerzają naszą wiedzę o starożytności.

b) Nie są związane z tematem rozważań.

c) Powodują, że informacje te stają się bardziej konkretne.

d) Uzupełniają zdanie o bardzo ważne informacje pozwalające zrozumieć myśl autora.

(0–1 p.)

4 z 4

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: