Temat: Uprzedmiotowienie człowieka jako problem literaturze i sztuce. Scharakteryzuj i oceń sposoby pokazania zjawiska w wybranych dziełach literackich i innych (np. malarskich, rzeźbiarskich, filmowych, teatralnych).
I. Literatura podmiotu
Borowski T., Wspomnienia Wiersze Opowiadania, „Państwowy Instytut Wydawniczy” 1981, Ludzie, którzy szli, Dzień na Harmenzach , Opowiadanie z prawdziwego życia.
Jaworski K. A., Serca za drutem, Lublin 1959.
Przerwa-Tetmajer K., Lubię, kiedy kobieta [Dokument elektroniczny], tryb dostępu: http://inx.pm.waw.pl/~tp/tetmajer.html,
[data dostępu: 4.03.2008].
Tuwim J., Wiosna [Dokument elektroniczny], tryb dostępu: http://www.tomex.kom.pl/index.php?page=wiersze&autor=julian_tuwim&title=wiosna, [data dostępu: 1.03.2008].
Witkiewicz S. I., Szewcy, Warszawa 1992.
II. Literatura przedmiotu
Kopciński J., Przeszłość to dziś, Warszawa 2007.
Kosiek T., Skrzypek Ł., Nawrot A., Sętkowska-Steczek G., Słownik motywów literackich, Kraków 2004.
Rees L. , AUSCHWITZ Naziści i „ostateczne rozwiązanie”, Warszawa 2005.
Sawicki P., Egzekucja [Dokument elektroniczny], tryb dostępu: http://www.mdsm.pl/index.php?language=PL&id=172,
[data dostępu: 2.03.2008].
Stopka D., Szkolny słownik pojęć i terminów literackich, Kraków 1997.
Sułka H., Słownik lektur dla liceum, Kraków 2004.
III. Ramowy plan wypowiedzi
1. Określenie problemu:
a) uprzedmiotowienie człowieka – z jakimi wiąże się kategoriami, na czym polega i do czego prowadzi?
b) ogólny zarys sposobu ukazania problemu w poszczególnych dziełach, dowód na to, że nie tylko „Ludzie ludziom zgotowali ten los” Z. Nałkowska.
2. Kolejność prezentowanych treści:
a) literatura obozowa, czyli słów kilka o tym, jak system oddziałuje na człowieka – jego psychikę oraz ciało:
- Dzień na Harmenzach:
Ukazanie człowieka zmuzułmanionego oraz zlagrowanego. Technika behawioryzmu, którą posłużył się Borowski T. w swoich opowiadaniach polega na eliminacji życia psychicznego, które odróżnia człowieka od innych stworzeń, autor skupia się natomiast na reakcjach zewnętrznych, biologizmie, co wiąże się z utratą człowieczeństwa. Nawiązanie do fragmentu wiersza Różewicza T. Ocalony: „(...)Człowieka tak się zabija jak zwierzę/ widziałem:/ furgony porąbanych ludzi/ którzy nie zostaną zbawieni(...)”.
- Serca za drutem:
Subiektywne i zarazem dramatyczne wspomnienia byłego więźnia obozu w Sachsenhausen. Przedstawienie najwytrawniejszych tortur, jakimi kapo męczyli ludzi. Jaworski K. A. nieraz porównuje więźniów do zwierząt – psa, któremu rzucono kość, szczurów, much, a nawet kamieni i łachmanów. Wspomina także o przypadkach ludożerstwa w obozie. Odwołanie się do utworu historycznego o podobnej tematyce (AUSCHWITZ Naziści i „ostateczne rozwiązanie”).
b) Else Baker: „Możliwości ludzkiego zepsucia są niezgłębione” – negatywne skutki kształtowania swojego losu przez ludzi:
- Szewcy:
„Rewolucja pożera własne dzieci”, czyli jak silną namiętnością jest władza. Ukazanie krótkiej drogi, która oprawcę zamienia w ofiarę. Konwencja teatru absurdu, która ukazuje upodlenie oraz zezwierzęcenie prokuratora Roberta Scurvyego udającego psa i przywiązanego łańcuchem do pnia – jego pragnienia oraz reakcje, a także sposób przedstawienia go przez Witkiewicza S. I.
- Wiosna:
Ironiczne posługiwanie się przez Tuwima J. dytyrambem. Pozorna pochwała hołoty kierującej się pierwotnymi pobudkami – głodem biologicznym oraz seksualnym. Autor dytyrambu dokonuje celowej brutalizacji języka, co wiąże się z krytyką zachowania ludzi z nizin społecznych.
c) kobieta jako maszyna, dzięki której dekadent może na chwilę zapomnieć o bezsensie życia:
- Lubię, kiedy kobieta...:
Młodopolski behawioryzm w prezentowaniu istoty płci pięknej przez Przerwę-Tetmajera K. – dlaczego mężczyzna odczuwa miłosne uniesienia, a w kobiecie dostrzega tylko reakcje zewnętrzne?
3. Wnioski:
a) z uprzedmiotowieniem człowieka zetknąć się możemy zarówno w literaturze – prozie, poezji, dramacie, jak i w filmie czy też na obrazie. Każde obrazowanie znacząco różni się od kolejnego,
b) najlepszym nauczycielem jest historia i to ona dokładnie ukazuje wszelkie oblicza uprzedmiotowienia, a zapoznanie się z nią powinno stanowić ważny element świadomości ludzi współczesnych.
IV. Materiały pomocnicze
- kartka z cytatami
- plansza z obrazami oraz fotografiami
- krótka prezentacja multimedialna ukazująca uprzedmiotowienie człowieka w filmach: Schindler’s List, reż. Steven Spielberg, USA 1993 oraz Pianista, reż. Roman Polański, Francja , Holandia , Niemcy , Polska , Wielka Brytania 2002.
gumisx32