Wincenty Pol, Wybór Poezji, opr. M Janion, Wrocław BN
I. DZIEJE „JANUSZA”
„Prokurator narodu” o Polu. Kornel Ujejski ogłaszając w „Dzienniku Literackim” swe słynne Listy spod Lwowa wystąpił jako „publiczny prokurator narodu”, piętnujący przejawy ideowego wstecznictwa i lojalizmu politycznego wobec zaborców. Wypad polemiczny O Januszu i o panu Wincentym Polu, rysował sylwetkę poety, który zaparł się wiary z lat swej młodości. Z jednej strony – ludowy pieśniarz-demokrata: „Janusz”, autor ulubionych i powszechnie śpiewanych Pieśni Janusza, Obrazów z życia i z podróży, Pieśni o ziemi naszej. Z drugiej strony – szlachcic-gawędziarz: „pan Wincenty Pol”, chwalca minionego czasu, co „przestawszy kochać i potępiwszy lud, bez miłości zaczął służyć «znarowionej» części naszej szlachty”.
Młodość „Janusza”. Wincenty Terencjusz Jakub Pol ur. w Lublinie 20 kwietnia 1807 r. Ojciec jego, Franciszek Pohl, urzędnik austriacki, był Niemcem; matka Eleonora Longchamp pochodziła ze spolszczonej rodziny francuskiej.
Przyszły uczestnik i piewca powstania listopadowego wzrastał w rodzinie lojalnego urzędnika cesarskiego.
Ojciec zmarł, gdy Wincenty miał 16 lat. Zostawił rodzinę w nędzy, bo dodatek przyanany przez rząd wdowie z trudem wystarczył na utrzymanie sześciorga dzieci. Zetknął się z urokami życia polskiego dworku w Mostkach, majątku krewnych matki, Ziętkiewiczów.
W późniejszych czasach wspomnienie o tym „szlacheckim gnieździe” zabarwi się charakterystyczną nutką tradycjonalizmu. Mostki staną się „ojczyzną z wyboru”. Gdy nie ma się własnego szlacheckiego dziedzictwa rodowego, to można je sobie przybrać.
Miastem jego młodości był jednak Lwów. W latach 1822 -1827 nieregularnie uczęszczał na tutejszy uniwersytet.
Rok szkolny 1823/1824 spędził w kolegium jezuickim w Tarnopolu. Podkreślał, że tu go „utwierdzono w wierze”, bo istotnie zadaniem tych szkół było „wykształcenie religijne i utwierdzenie w przekonaniach katolickich”. Nigdy nie uległ urokowi romantycznych buntów, zwątpień i poszukiwań czy zawrotnych przygód mistycyzmu, które rozstrzygały o oryginalności i odwadze pokolenia Mickiewicza.
Swe „filozoficzne” studia ukończył Pol latem 1827 roku. „Gruntowna znajomość niemieckiego, łaciny i historii powszechnej”. Nabyte już wcześniej przyzwyczajenia do bardzo swobodnie traktowanego samouctwa i programowy dyletantyzm wpłynęły też na niefrasobliwą „swojskość” typu umysłowości poety.
Pierwsze próby pisarskie. Po ukończeniu studiów Pol, na utrzymaniu matki, żył w niedostatku. Przeżywał wtedy pierwszą i wytrwałą miłość do Kornelii Olszewskiej, swej późniejszej żony.
Jeden z najwcześniejszych jego utworów, pisany prawdopodobnie w 1825 roku, a zatytułowany Z klasztoru, wzorowany jest aż za bardzo wiernie na Cierpieniach młodego Wertera. Krótka powieść kończy się następującym wyznaniem nieszczęśliwego kochanka:
O Eugenio! Czyżeś nie wiedziała, co jest serce? Czyś nie wiedziała, co to jest młodość? Podżarzałaś ogień w mym sercu
Wincenty Pol (1807-1872), tuż przed powstaniem listopadowym podjął pracę na Uniwersytecie Wileńskim, w czasie powstania walczył w oddziałach litewskich, a po jego upadku wraz z wojskiem wyszedł do Niemiec. Epopeję powstania opisał w cyklu szeroko znanych wierszy Pieśni Janusza (niektóre z nich śpiewa się do dziś – np.: Grzmią pod Stoczkiem armaty,…). Szybko z emigracji wrócił do Galicji, gospodarował i wiele pisał, m. in. Niezwykle popularną w XIX wieku Pieśń o ziemi naszej [zob. antologia].
1
hernameisanee