PRZEMOC
I Wprowadzenie
1. Temat pracy jako problem badawczy - Problematyka badań
Przemoc zawsze istniała na świecie, lecz jednak nigdy nie występowało w naszym kraju tak duże, jak obecnie, zagrożenie poczucia bezpieczeństwa dorosłych i dzieci.
Człowiek na progu nowego stulecia żyje w świecie informacji, przepełnionej doniesieniami o powszechności przemocy i agresji. Często też sam staje się jej ofiarą. „Sprzyjają” temu pośrednio niektóre środki masowego przekazu, których najpopularniejszym przykładem jest właśnie telewizja.
Telewizja jest obecnie najpopularniejszym środkiem masowego przekazu. Przez system satelitarny obejmuje bowiem całą kulę ziemską i wszystkie kraje.
„Wpływ telewizji i emitowanych przez nią filmów jest szczególnie znaczący, jeżeli widz jest młody i mało krytyczny, a nie ma dostępu do innych źródeł wiedzy i wzorców wartości, konsumpcji czy stylów życia, nie styka się z oceną oglądanych treści”[1].
Miejsce filmu w czasie wolnym dzieci wyznacza nie tylko częstotliwość jego oglądania, ale także pozycja, jaką zajmuje w stosunku do pozostałych form spędzania wolnego czasu.
O tym, czy oglądanie filmów obejmujących sceny agresji przez dzieci wiąże się z występowaniem u nich agresji i przemocy, wywierało wpływ i nadal kieruje uwagę naukowców i publicystów. Chodzi przy tym o odpowiedz na pytanie czy agresja jest uwarunkowana czynnikami, jakimś dominującym czynnikiem biologicznym na przykład hormonem męskim / testostern / czy też w większym stopniu jest „wyczuwalna”.
Chociaż bardzo niepokojącym zagadnieniem jest przenoszenie się agresji i przemocy z filmu na zachowanie dzieci, to „uczenie się” zachowań społecznych z filmów jest faktem. Przez częste ich oglądanie dzieci mogą „nauczyć się” nowych form agresji, mogą też być pobudzane do ich przejawiania dzięki obserwowaniu filmowego modelu przedstawiającego przemoc.
Badania racjonowane w tej pracy mają na celu uzyskanie odpowiedzi na pytanie: Czy rozpowszechnianie przemocy w filmie jest szkodliwe dla uczniów klasy II i III.
Tematyka wybranych pytań ankietowych poddanych analizie jest bliska dzieciom. Dotyczy najchętniej oglądanych przez nie filmów, a także bohaterów telewizji i kina oraz tego, jak działają na nie przejawy zła, okrucieństwa i przemocy, czyli agresji.
W świecie dziecka film pełni znacząca rolę, gdyż jego wyobraźnia jest szczególnie chłonna i wrażliwa, o czym świadczy na przykład zainteresowanie baśniami, w tym tak zwanymi strasznymi. Film zajmuje więc pozycję szczególną, występuje bowiem jakby w „podwójnej roli” - zarówno sztuki o różnym poziomie, jak i środka masowej komunikacji.
W procesie wychowania film może pełnić istotną funkcję. Dzieci w klasach I - III są ciekawe otaczającego świata. Wobec czego pragnienie poznania rzeczywistości w filmie nie ogranicza się do obserwacji, ale także do poznawania przyczyn drastycznych zdarzeń akcji i działania negatywnych postaci ze świata zła i przestępczości, często nie ukaranego jak w baśniach. Film dla dzieci, w przeciwieństwie do obrazów przeznaczonych dla dorosłych, staje się okazją, która zastąpiłaby współuczestniczenie w dorosłym życiu, zaspokojenie wiedzy o świecie i ludziach, oraz naśladowanie „wzorców” nie zawsze pozytywnych. Czerpanie przykładów z filmu jest o tyle niebezpieczne, ile przedstawienie sceny agresji w jej różnych przejawach są bardzo drastyczne, bardzo często i okrutne.
Dążąc do analizy uzyskanych odpowiedzi - (uczniów klas I - III) na pytanie: Czy szkodliwe wychowawczo jest rozpowszechnianie przemocy w filmie - należy najpierw omówić terminologię występującą w pracy.
Wyjaśnianie pojęć trzeba rozpocząć od wyjaśnienia pojęcia agresji, która bardzo często prowadzi do przemocy oraz innych negatywnych „manifestacji”.
T. Tomaszewski określił ją jako „zachowanie się skierowane przeciw komuś lub czemuś. Może mieć dwa kierunki: na zewnątrz, przeciw przedmiotom lub osobom zewnętrznym, na przykład przeciw samej przeszkodzie, lub osobie będącej sprawcą trudności albo przeciw sobie samemu”1.
J. Ranschburg twierdzi, że „agresją nazywamy każde zamierzone działanie w formie otwartej lub symbolicznej, mające na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, straty lub bólu”2. Położył więc nacisk na skutki agresywne.
Natomiast zdaniem Z. Skornego - „przez agresję będziemy rozumieć swoistą formę zachowania się, przyjmującą postać inicjowanego aktu, powodującego powstanie określonych szkód materialnych lub moralnych”3. Ta definicja jest również funkcjonalną, gdyż kładzie nacisk na skutki, a nie przyczyny, chociaż agresja ma motywacje biologiczne i psychiczno-wychowawcze, a jej „nagradzanie społeczne”, czyli bezkarność, zwiększa ją coraz bardziej.
Według psychologii rozwojowej agresja to „zachowanie, które jest umyślnym działaniem na szkodę jednostek lub własności, którego nie da się społecznie usprawiedliwić”[2].
Tutaj zaś podkreślono ogólnospołeczną szkodliwość agresji, począwszy od jej celów.
Zdaniem E.Aronsona zdefiniowanie agresji nie jest jednak tak proste, jak się może wydawać. W języku potocznym określenie to jest - mimo to - używane bardzo swobodnie. Psychologowie posługują się raczej terminem: działanie agresywne. E.Aronson wskazuje że działanie to „zachowanie, którego celem jest spowodowanie psychicznej, lub fizycznej szkody”[3]. Ta zwięzła definicja jest znowu skupiona na szkodliwych skutkach agresji, widocznie jest to najważniejsze.
Mając na uwadze ogólne założenia, że przynajmniej jednym z głównych celów agresji jest zaszkodzenie wybranej lub przypadkowej ofierze i przysporzenie jej cierpienia, należy stwierdzić, że celem przemocy jest wywarcie pewnego rodzaju wpływu, na przykład wymuszanie pożądanego przez sprawcę zachowania, szczególnie podkreślającego „podległość”.
Według Kempego - przemoc „to akty fizycznego krzywdzenia dziecka”[4]. Jest to bardzo istotne, bo szkodliwe oddziaływanie agresji i przemoc jest zwłaszcza szkodliwe u dzieci.
Kądziela podkreśla, że przemoc - to „także wywieranie wpływu na ludzi, w którego wyniku ich aktualny poziom rozwoju somatycznego jest mniejszy niż potencjalny, możliwy poziom tego rozwoju”[5]. To właśnie jest jakby komentarz dla poprzedniego stwierdzenia.
I.Pospiszyl definiuje przemoc jako „wszelkie nieprzypadkowe akty godzące w osobistą wolność jednostki lub przyczyniające się do fizycznej, a także psychicznej szkody osoby, wykraczające poza społeczne zasady wzajemnych relacji”[6]. Jest to niejako próba definicji syntetycznej lecz i tym razem z położeniem nacisku na szkodliwość efektów w stosunku do poprzednich.
II Problematyka badań w świecie literatury.
1. Podstawy psychologiczne.
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA OSIĄGNIĘCIA SZKOLNE UCZNIÓW - PROBLEM OPÓŹNIENIA W NAUCE SZKOLNEJ.
Agresywne filmy kinowe i telewizyjne przyczyniające się stopniowo i konsekwentnie do zaburzeń zachowania się dzieci
w środowisku, co prowadzi do tego, że dzieci stają się trudne
(nie przestrzegając „regulaminów” szkolnych i domowych), wykolejające się (nie przestrzegając przepisów administracyjnych), a w końcu - znajdują się na drodze wykolejenia, łącznie
z wzrastającą agresywnością (nie przestrzegając przepisów prawa cywilnego i karnego, oraz mając kolizje z sądami dla nieletnich)[7]. Prowadzi to równocześnie do coraz znaczniejszych opóźnień
w nauce szkolnej, nie tylko drugoroczności, ale do rezygnacji
ze szkoły, lub wydalenia z niej przez radę pedagogiczną, co nazywa się odpadem i odsiewem. Opóźnienie w nauce szkolnej jest zjawiskiem całkowicie naturalnym, gdyż opóźnienie występuje
w każdej dziedzinie ludzkiej działalności. Zjawisko to ma miejsce najprawdopodobniej dlatego, że ludzie nie rodzą się jednakowi,
a pomiędzy jednostkami zachodzą olbrzymie różnice. Różnice te, zwane różnicami indywidualnymi, mogą także wynikać z tego powodu, że ludzie, żyjąc w różnych warunkach, mają odmienne możliwości rozwoju. Zdolność czy umiejętność wykonania danego zadania sprawniej aniżeli inna jednostka - może być zdolnością wrodzoną. Można, co prawda, skompensować ją większą pracowitością, bez zdolności jednak nie ma szans na wybitniejsze rezultaty.
Występowanie różnic indywidualnych, a w związku z tym istnienie ludzi słabych, którzy nie mogą podołać wymaganiom dla większości, jest faktem obecnej rzeczywistości.
Każda grupa dzieci opóźnionych składa się z różnych typów, w związku z tym stosowanie jednakowych metod dla wszystkich,
skazane byłoby raczej na niepowodzenie. Podjęcie środków zaradczych może się odbyć dopiero wtedy gdy poznamy przyczyny opóźnienia tych dzieci. Inaczej bowiem będzie przebiegała nauka dzieci, jeżeli przyczyny tkwią w brakach intelektualnych, a inaczej - jeśli opóźnienie spowodowała zła opieka domu.
Przyczyny opóźnień w nauce szkolnej można dzielić na cztery główne kategorie:
1. Pierwszą grupą są te przyczyny, które nam wykażą, co dziecko potrafi, a czego wykonać nie będzie mogło. Są to przyczyny umysłowe które zwykle określane są brakami w dziedzinach specjalnych.
2. Drugą grupę stanowią przyczyny społeczne, czyli warunki domowe i środowisko, w jakim dziecko żyje.
3. Do trzeciej zalicza się wszelkie braki i trudności tkwiące w temperamencie i zachowaniu (osobowości).
4. Ostatnią grupę stanowią przyczyny niezależne od dziecka, ani od domu, ale zależne od szkoły jej organizacji, programów i nauczycieli1.
Podział na przyczyny może pomóc w zorientowaniu się w problemie, jednak w praktyce nigdy o opóźnieniu nie decyduje jedna przyczyna.
Szukając przyczyn opóźnienia, należy mieć na uwadze pewne istotne sprawy. Jedną z nich są kontrowersje wokół słowa „inteligencja”, która ma wiele znaczeń, często ze sobą zupełnie niezgodnych.
Wśród psychologów, W.Stern`a i E.Elaparede`a, inteligencja jest postrzegana jako zdolność świadomego przystosownia się do nowych sytuacji.[8]
Zagadnienie zdolności jest nierozerwalnie związane z różnicami indywidualnymi między ludźmi w zakresie ich osiągnięć. Formalna definicja określa „zdolność jako układ warunków wewnętrznych danej jednostki, decydujący o poziomie i jakości jej osiągnięć w realizacji przez nią działalności”[9].
Teoria zdolności przyjmuje za punkt wyjścia koncepcje psychiki jako złożonej aktywności człowieka, dzięki której realizuje on swoje stosunki ze światem otaczającym, zarówno przyrodniczym, społecznym i z sobą samym. Każda działalność ludzka angażuje zawsze całego człowieka. Istotą aktywności regulującej stosunki człowieka ze światem otaczającym jest odbieranie przez nią informacje o świecie. W złożonym procesie regulacji wyróżniamy takie aspekty jak:
- odbioru informacji bezpośredniej o zdarzeniach, które nazywamy postrzeganiem;
- odbioru informacji o wartości zdarzeń dla jednostki, którą nazywamy emocją;
- przepracowywaniem, obróbką informacji, którą nazywamy myśleniem;
- zapisu informacji, który nazywamy uczeniem się;
- wykonania czynności motorycznych realizujących końcowe ustosunkowanie się do świata.[10]
Ponadto żadna z tych czynności nie stanowi czegoś samoistnego, różnice w konkretnych sytuacjach mogą polegać jedynie na tym, że w określonych działaniach dominuje jeden aspekt psychicznego funkcjonowania, a w pozostałych inny. Także każda z tych czynności ma charakter sprawnościowy, a ze względu na to są ujmowane jako ogólne zdolności, np. spostrzegawczość, inteligencja, wyuczalność, emotywność i zręczność.
Konkretna działalność ludzka jest ukierunkowana na realizację określonych zadań, a z tego względu ma swoją określoną treść wyznaczoną tymi właśnie zadaniami. Zespół warunków wewnętrznych jednostki, umożliwiających jej wykonywanie określonej, ukierunkowanej treściowo działalności, nazywamy właśnie zdolnościami specjalnymi lub uzdolnieniami.
Ludzie nie rodzą się jednakowi; różnią się zarówno wzrostem i budową, jak i układem nerwowym. O tym, jakie uzdolnienia rozwiną się u jednostki, decyduje całokształt wpływów jej środowiska społecznego. Wiodąca rolę odgrywają tutaj zainteresowania. Koncentrują jej aktywność na pewnym kierunku działalności i angażują osobowość, a w momencie samej działalności rozwijają się jej zdolności ogólne, związane ściśle z treścią działalności, a przez to konstytuujące uzdolnienia.[11]
Według Knight „Inteligencja ujawnia się jako zdolność wtedy, kiedy stajemy wobec jakiegoś problemu, który mamy rozwiązać, względnie wobec jakiegoś celu, do którego zrealizowania dążymy. Wyraża się: a) w zdolności do dostrzegania odpowiednich, jakości i związków przedmiotów i idei, jakie mamy przed sobą i b) w zdolności tworzenia nowych idei”.[12] Inaczej mówiąc, jest to zdolność do konstruktywnego myślenia, z wyrażaniem związków pomiędzy przedmiotami i ideami.
Inteligencja bowiem nie jest czymś odrębnym w stosunku do myślenia, jest natomiast sprawnością w zakresie ujmowania stosunków strukturalnych i funkcjonalnych składników danego materiału treściowego, jest sprawnością myślenia.[13]
Zarówno definicja myślenia, jak definicja inteligencji mają charakter formalny, gdyż przedstawiają ich istotę niezależnie od materiałów treściowych. Jeżeli natomiast weźmie się pod uwagę tak zwany „materiał”, ma się wówczas do czynienia z wielka różnicą - zarówno myślenia, jak inteligencji. Do braków specjalnych możemy także zaliczyć braki w dziedzinie pamięci. Pamięć - to termin używany w różnych znaczeniach w odniesieniu do ludzi, zwierząt i maszyn dla wskazania - „Zachowanie zależy bowiem nie tylko od tego, co dzieje się aktualnie, ale uwarunkowane jest również tym, co działo się wcześniej”[14]. W potocznym rozumieniu pamięć jest właściwością dla funkcjonowania osobnika, bądź trwałą cechą jego układu nerwowego. Cechuje się: szybkością, zakresem, wiernością i gotowością do odtwarzania.[15] Cechy te wskazują na istnienie dużych różnic między ludźmi, przy czym wysoki poziom jednej cechy wcale nie musi się zbiec z wysokim poziomem innych cech u tego samego człowieka. Pamięć, będąca właściwością układu nerwowego, ma wiele wymiarów, czyli nie jest pojedynczą właściwością, lecz ich zespołem.
Umysł człowieka należy do najbardziej złożonych systemów ukształtowanych w toku ewolucji biologicznej. Pojęcie umysłu rozumiemy w węższym sensie jako „obejmującym ogół dyspozycji i funkcji poznawczych, dzięki którym człowiek poznaje prawa otoczenia i planuje swoje działania celowe”.[16] Jest układem procesów poznawczych tworzących system informacyjny, w którym różne skutki przetwarzania są ciągle konfrontowane. Realizuje cztery podstawowe funkcje poznawcze, tj. orientację w otoczeniu, gromadzenie doświadczenia, adaptacji do zmiennych warunków otoczenia i rozwiązywanie problemów.[17]
Funkcje te są realizowane za pośrednictwem procesów percepcji, pamięci, uczenia się i myślenia.
Drugą grupą, bardzo silnie związaną z pierwszą, stanowią przyczyny społeczne. Tkwią w środowisku dziecka, w jego domu - w znaczeniu wyższym, czy w dzielnicy miasta, w całej wsi - w znaczeniu bardziej ogólnym.
Poziom umysłowy, a zwłaszcza poziom wiadomości dziecka - zależy w dużej mierze od środowiska zarówno domu, jak i ulicy. Gorzej jednak, jeżeli dom stanowi główną przyczynę zła. Przeszkody jakie w swej pracy szkolnej napotyka dziecko w domu, to:
- niski poziom umysłowy rodziców, co powoduje, że dziecko nie jest odpowiednio kontrolowane;
- niewłaściwe stosunki w domu, w którym najważniejszą rolę odgrywa stosunek rodziców do siebie;
- niewłaściwe warunki materialne.[18]
Każda rodzina spełnia cztery podstawowe funkcje. Są to role biologiczno - opiekuńcze, kulturalno-towarzyskie, gospodarcze i wychowawcze. Jednak każda rodzina pełni te funkcje na różnym poziomie i w odmiennym zakresie, lecz każda czyni to dotąd, dopóki jest rzeczywiście podstawową komórką społeczną. Opiekowanie się dzieckiem, czyli zapewnienie mu właściwych warunków rozwoju fizycznego, należy do pierwszoplanowych zadań i obowiązków obojga rodziców. Każda rodzina jest również miejscem życia kulturalnego i towarzyskiego. Organizacja wypoczynku, zabawy i rozrywki to ważne przejawy życia rodzinnego. Rodzina przygotowuje dzieci do kultury przez swoje życie wewnętrzne lub przez wybór i kontrolę kontaktów dzieci z kulturą szerszą, tworzoną poza rodziną.
Dzięki wychowawczej funkcji rodziny dziecko zdobywa przygotowanie do pełnienia ról społecznych w samej rodzinie i poza nią. Jest to zarazem przygotowanie go do życia w szerszych zbiorowościach społecznych.
Różnorodne sytuacje życia rodzinnego wywołują także pewne skutki wychowawcze. Jest to tak zwane „wychowanie bezrefleksyjne”, stanowiące jakby „uboczny produkt” życia rodzinnego.[19] Jakość i poziom pełnienia wszystkich funkcji przez rodzinę decydują o charakterze wychowania w rodzinie. Skutki wychowawcze, wynikające z ogólnego funkcjonowania rodziny, z jej działalności opiekuńczej, gospodarczej i kulturalno-towarzyskiej, są często na równi ważne z rezultatami refleksyjnej działalności rodziców.
Nie tylko jednak przyczyny umysłowe, pozostające w dużym związku ze społecznymi, powodują opóźnienie w nauce szkolnej. Tak jak pod względem właściwości umysłowych mamy do czynienia z bardzo silnie występującymi różnicami indywidualnymi, tak samo dzieci te różnią się między sobą pod względem temperamentu i postaw. Dało to C. Burtowi i F. Schonellowi powód do przypuszczenia, że jak w dziedzinie właściwości poznawczych występuje ogólny czynnik inteligencji, tak w dziedzinie uczuciowej istnieje czynnik ogólnej emocjonalności.1
Dzieci z defektami w dziedzinie emocjonalności (temperamentu), nie mogą osiągnąć w szkole wyników zgodnych z ich możliwościami. Są to dzieci:
1. niestałe, nie mogące na niczym skoncentrować swej uwagi, wobec czego trudno je czymkolwiek zainteresować;
2. nadmiernie wrażliwe, (np. wobec pochwał i nagan, załamują się bardzo szybko i zanika u nich swoboda myślenia);
3. popędliwe, nie odznaczające się konsekwencją, ( w wyniku czego przeważnie nie kończą rozpoczętego zadania; charakterystyczną cechą takich dzieci jest tendencja do szukania tzw. linii najmniejszego oporu);
4. ulegające łatwo strachowi i wpadające w gniew, który muszą stale tłumić (uciekają od rzeczywistości do marzeń, dzieci takie - „słuchając, nie słuchają”.2
W języku potocznym emocjami nazywamy „przeżycia towarzyszące poznawczym odczuciom psychicznym, takim jak myślenie i spostrzeganie”.3
Są wywoływane czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi.
Prócz dojrzałości emocjonalnej istotne znaczenie mają również właściwości temperamentalne. Temperament - to „zespół charakterystycznych dla jednostki i względnie stałych pozaintelektualnych właściwości psychicznych, w znacznym stopniu zdeterminowanych genetycznie, a przejawiających się w dynamice zachowania”.1 Do jednej z jego cech należy aktywność, która przejawia się w ilości i w zakresie podejmowanych działań w określonej wartości stymulacyjnej. Jest to stopień i siła pobudzeń i reagowania. Pojęcie aktywności odgrywa nadzwyczaj ważną rolę w dydaktyce, gdyż aktywność uczniów stanowi główny czynnik efektywne...
mpwjs