138. Publicystyka Sejmu Czteroletniego (Hugo Kołłątaj, Stanisław Staszic, Franciszek Salezy Jezierski)
Po I rozbiorze Polski uświadomiono sobie potrzebę, wręcz konieczność reform, które miał przeprowadzić powołany w tym celu w Warszawie Sejm Wielki. Podczas jego trwania, czyli w latach 1788 do 1792 miały miejsce dyskusje dotyczące państwa, przepełnione wiarą i nadzieją w odnowę państwa. W tym celu wykorzystywano także publicystykę, której tematyka poruszała aktualne tematy i interpretowała zaistniałe fakty. Publicyści epoki oświecenia, tacy jak Hugo Kołłątaj, Stanisław Staszic i Franciszek Salezy Jezierski w swej twórczości propagowali reformy w kraju, akcentując przez to miłość do ojczyzny i języka polskiego.
Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego Staszica, związane są z początkiem działalności Sejmu Czteroletniego. Dzieło zawiera ostrą krytykę złotej wolności szlacheckiej, wolnej elekcji ( postuluje dziedziczenie tronu) i tragiczne w skutkach liberum veto, stwierdzając, że prawa winna ustanawiać większość głosów w sejmie. Jest zwolennikiem rządów republikańskich
i pragnie stworzenia stałej armii. Poza szlachtą, znajdującą się w sejmie, prawa głosu winna mieć także ludność miejska. Edukacja była wg niego najważniejszą ze społecznych kwestii. W jego mniemaniu powinna on być państwową i zawsze zależna od interesów kraju. Miał także świadomość, że potrzebne będzie zwiększenie przedmiotów praktycznych, przygotowujących do działalności politycznej oraz przedmiotów szkolących w kierunku służby wojskowej. Jeśli chodziło o chłopstwo, to Staszic proponował zniesienie pańszczyzny i zamienienie jej w czynsz. Jego kolejne dzieło Przestrogi dla Polski są próbą uświadomienia rodakom, głównie stanu szlacheckiemu, o konieczności przeprowadzenia reform i uchwaleniu konstytucji. Staszic stwierdzał, iż jedynym sposobem ocalenia suwerenności Polski było wprowadzenie rządów absolutnych, opowiadając się przy tym także za porozumieniem mieszczańsko- szlacheckim, a nie magnacko-szlacheckim. Właśnie stan magnacki jest odpowiedzialny za upadek państwa i powszechną anarchię i dlatego tez ich władza winna zostać ograniczona.
Program polityczno- społeczny Staszica był klarowny i konkretny. Pragnął zaprzestawania samowoli ludzi, którzy sprowadzili na ojczyznę jej klęskę, postulował zniesienie pańszczyzny, chciał rządów bazujących na unii szlachecko- mieszczańskiej. Bez wapienia jego program ma charakter utylitarny, gdyż Staszic stwierdzał , że " nie całość jednego stanu, ale całość narodu całego jest prawem najwyższym".
Kolejnym ważnym twórcą publicystycznym z czasów Sejmu Wielkiego był H. Kołłątaj. Jest on autorem Do Stanisława Małachowskego (...) Anonima listów kilka oraz Praw politycznego narodu polskiego, gdzie zawarł swój program gruntownych reform krajowych.
Podobnie jak Staszic opowiadał się za wprowadzeniem dziedziczności tronu i zniesienia liberum veto, zwiększenia praw mieszczan oraz uwolnienia chłopów. Staszic jednak pragnął, aby mieszczaństwo i szlachta zasiadały w jednej sejmowej Izbie, Kołłątaj natomiast proponował stworzenie dla nich dwóch oddzielnych izb. Także przydział władzy różnił się od tego, o którym mówił Staszic, bo Hugo twierdził, iż sejm powinien mieć moc ustawodawczą a ministrowie władzę wykonawczą. Kwestia chłopów zarówno przypadku Staszica jak i Kołłątaja miała zostać rozwiązana poprzez zniesienie ich osobistego poddaństwa, jednak obaj nie postulowali o ich uwłaszczenie.
Franciszek Salezy Jezierski to kolejny publicysta polskiego oświecenia. Jest autorem Katechizmu o tajemnicach rządu polskiego, który bez skrupułów odkrywa wady polskiego ustroju. Przyczyny upadku Polski Jezierski widział w szlacheckiej hegemonii, niesprawiedliwości społecznej i braku szacunku praw człowieka.
Arystokrację oraz magnatów określa jako " stworzycielkę nierządu, ohydy" , chłopstwo
i mieszczaństwo natomiast są ich niewinnymi ofiarami. Swoistą kontynuacją tego utworu jest inny, zatytułowany Niektóre wyrazy porządkiem abecadła zebrane. Publicystyka Jezierskiego była raczej pozbawiona konkretnego programu politycznego a pokazywała przede wszystkim bez ogródek co stanowiło przyczyny klęski Polski.
Jak widać, w czasach oświecenia znaleźli się wybitni publicyści, którzy byli świadomi, że konieczne są działania naprawy państwa. W tym celu prowadzili oni swoją działalność i powstawały utwory, których zadaniem było przekonywanie ludzi, iż reformy krajowe są niezbędne bo inaczej Polska zginie. Styl tych dzieł jest bardzo różny. Jedne zabarwione są ironią, bolesnym sarkazmem, w innych przejawia się namiętność. Misją polskich publicystów było oświecenie Polaków, pokazanie im drogi opartej na reformach i przez to wyprowadzić kraj z tragedii przynajmniej w sposób pośredni. W czasie panowania Sejmu Wielkiego znaczenie tych dzieł wzrosło i nabrało konkretnego charakteru, prowadziły one bowiem do uchwalenia Konstytucji 3 maja. Publicystyka ta odniosła upragniony efekt- Polacy wreszcie zwrócili uwagę na konieczne reformy. Lecz niestety nie na długo patriotyczne hasła dawały im do myślenia, po pewnym czasie ponownie zapomnieli o tym co istotne dla dobra ich ojczyzny.
mcfly9