Konwencje międzynarodowe ratyfikowane przez Polskę dotyczące ochrony środowiska.

Justyna Szybska

Lidia Ozdarska

Administracja

I MSU

Gr. 3

Niektóre problemy zachowawczej ochrony środowiska wymagają rozwiązań w skali międzynarodowej, przy szeroko rozwiniętej współpracy międzynarodowej. Zapoczątkowana międzynarodowymi konwencjami problematyka ochrony środowiska do dziś nie straciła na aktualności. Rozszerzył się natomiast zakres przedmiotowy tej ochrony i doszły nowe jakościowo problemy, wykraczające poza klasyczne formy ochrony gatunkowej. Dotyczą one m.in.: ochrony naturalnych siedlisk dzikich zwierząt i roślin, zachowania różnorodności gatunkowej i zapewnienia ciągłości istnienia gatunków i ekosystemów, ochrony zagrożonych wyginięciem gatunków dzikich zwierząt przed szkodliwymi praktykami w handlu międzynarodowym, ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego. Znajdują one wyraz w wielu nowych wielostronnych umowach międzynarodowych, których przedmiotem głównym jest zachowawcza ochrona środowiska (konserwatorska ochrona przyrody).

Przykładami tych umów, będących efektem inicjatyw organizacji międzynarodowych oraz ożywionej - od początku lat siedemdziesiątych – współpracy międzynarodowej są następujące konwencje:

1.      Międzynarodowa konwencja o zapobieganiu zanieczyszczeniu morza olejami. Londyn, 12 maja 1954r.

Konwencję podpisało 81 państw, które za cel przyjęły zapobieganie zanieczyszczeniu morza olejami, mieszaninami olei lub cieczami oleistymi, oraz nakładanie kar za takie zanieczyszczenia. Wyjątek stanowi usunięcie oleju w celu zapobieżenia uszkodzenia statku, ładunku bądź dla ratowania życia oraz w razie katastrofy lub nieumyślnego wylania do morza niewielkiej ilości oleju, który zalegał w ładowni. Państwa, które ratyfikowały konwencję muszą dopilnować, aby statki były wyposażone w książki zapisów olejowych, a porty muszą być wyposażone                      w urządzenia do usuwania pozostałości olejowych ze statków.

2.      Konwencja w sprawie utworzenia Europejskiej i Śródziemnomorskiej Organizacji Ochrony Roślin z dnia 18 kwietnia 1951 r., poprawiona dnia 27 kwietnia 1955 r.

Celem konwencji jest prowadzenie i rozszerzanie dokonanych już prac w tej dziedzinie przez Międzynarodowy Komitet Walki ze Stonką Ziemniaczaną i przez Europejską Grupę Roboczą do Walki z Plagą Szkodników.

Na wstępie Konwencji za rośliny i produkty roślinne uznano żywe rośliny i części roślin, nieprzetworzone surowce pochodzenia roślinnego i produkty żywnościowe otrzymane z roślin lub części roślin.

Konwencje podpisały następujące państwa: Austria, Dania, Francja, Hiszpania, Holandia, Wielka Brytania, Włochy, Portugalia, Niemiecka Republika Federalna, Norwegia, Grecja. Polska przystąpiła do Konwencji 5 maja 1958 r.

Każde państwo może w każdej chwili oświadczyć, że jego uczestnictwo w Konwencji obejmuje wszystkie lub niektóre terytoria, za których stosunki międzynarodowe jest odpowiedzialne. Oświadczenie takie powinno być złożone Rządowi Francuskiemu.

3.      Konwencja o współpracy międzynarodowej w dziedzinie kwarantanny i ochrony roślin przed szkodnikami i chorobami. Sofia, 14 grudnia 1959 r.

Kwarantanna jest to profilaktyczna metoda, polegająca na zamknięciu lub ograniczeniu obrotu roślinami, zwierzętami i produktami roślinnymi z terenów, na których występują choroby i szkodniki z tzw. listy kwarantannowej. Ma ona na celu zabezpieczenie roślin przed możliwością zawleczenia chorób i szkodników do innych krajów. Konwencję Sofijską podpisały m.in.: Bułgaria, Węgry, Rumunia, Polska.

Państwa członkowskie obowiązane są podejmować niezbędne środki w walce ze szkodnikami, chorobami roślin i chwastami. Mają również zapewnić regularną, wzajemną wymianę informacji o rozpowszechnianiu się groźnych szkodników i chorób roślin, oraz                  o środkach zastosowanych w walce z nimi. W przypadku wystąpienia szczególnie groźnych, kwarantannowych szkodników i chorób roślin, których ogniska zostają ujawnione po raz pierwszy, należy o tym informować natychmiast innych uczestników Konwencji. Umawiające się strony będą:

Ø      udzielać sobie wzajemnie pomocy technicznej w walce ze szkodnikami, chorobami, chwastami,

Ø      informować się o przygotowaniach, ważnych konferencjach i naradach                        w sprawach kwarantanny i ochrony roślin oraz kursach szkoleniowych dla podniesienia kwalifikacji,

Ø      wzajemnie delegować pracowników naukowych i specjalistów w celu wymiany doświadczeń,

Ø      przestrzegać jednolitych zasad fitosanitarnych dla importu i eksportu oraz tranzytu towarów i roślin,

Ø      nie dopuszczać do przenikania wraz z eksportowanymi towarami, czy też innymi drogami kwarantannowych szkodników czy roślin.

Państwa wyznaczają na swoich terytoriach określone graniczne punkty, przez które można przywozić i wywozić przesyłki pochodzenia roślinnego, zaopatrujące te punkty w komory dezynsekcyjne dla odkażania towarów i w środki dla dokonywania analiz próbek towarów w celu stwierdzenia zakażenia.

Konwencja instruuje, że jako materiału do opakowań należy unikać słomy, liści i innych odpadów roślin uprawnych, a zamiast nich należy używać trocin, wiórów drzewnych, mchu               i innych opakowań.

4.      Konwencja o obszarach wodno – błotnych mających znaczenie międzynarodowe zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego. Ramsar, 2 lutego 1971 r.

Umawiające się strony uznając wzajemną zależność między człowiekiem i jego środowiskiem uwzględniły podstawowe funkcje ekologiczne obszarów wodno – błotnych jako regulatorów stosunków wodnych oraz jako środowiska życiowego charakterystycznej flory                i fauny, a w szczególności ptactwa wodnego w celu powstrzymania obecnie i w przyszłości wzrastającego naruszania i znikania tych obszarów. Konwencja uznała obszary wodno – błotne oraz ich florę i faunę za zasób międzynarodowy.

Według definicji ustalonej w art. 1 konwencji, obszarami wodno – błotnymi są: tereny błot              i bagien, błota i torfowiska, zbiorniki wodne, tak naturalne, jak i sztuczne, stałe i okresowe,            o wodach stojących lub płynących, słodkich, słonawych lub słonych, łącznie z wodami morskimi, których głębokość podczas odpływu nie przekracza sześciu metrów. Natomiast do ptactwa wodnego zalicza się ptaki, które ekologicznie są uzależnione od istnienia obszarów wodno – błotnych. Każda z umawiających się stron zobowiązała się do wskazania odpowiednich obszarów wodno – błotnych w celu ich włączenia do Spisu Obszarów Wodno-Błotnych                                    o Międzynarodowym Znaczeniu.

Wybór obszarów zakwalifikowanych do Spisu winien być oparty na odpowiednich wynikach badań, na podstawie ich międzynarodowego znaczenia ekologicznego, botanicznego, zoologicznego, limnologicznego lub hydrologicznego.

Do Spisu Polska zgłosiła jezioro Łuknajno (Pojezierze Mazurskie), będące największą                w Europie ostoją łabędzia niemego oraz miejscem lęgowym wielu gatunków ptactwa błotnego             i wodnego. Jezioro to jest również faunistycznym rezerwatem przyrody. Ma ono powierzchnię ponad 700 ha i jest połączone z jeziorem Śniardwy.

Polska zgłosiła ponadto jeziora: Oświn (jezioro siedmiu wysp) w byłym województwie warszawsko-mazurskim, którego powierzchnia wynosi 370 ha, gdzie istnieje rezerwat ptactwa wodno – błotnego, Karaś, Świdwie, Bagna przy ujściu Warty k/Slońska.

5.      Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu mórz przez zatopienie odpadów                 i innych substancji. Moskwa, Waszyngton, Londyn, Meksyk, 29 listopada 1972 r.

        Konwencję podpisało 65 państw. Celem jej jest ochrona środowiska morskiego na danym obszarze geograficznym, przy uwzględnieniu specyficznych warunków regionalnych. Konwencja ma przeciwdziałać zanieczyszczeniom podwodnym zwłaszcza przez zatapianie różnych odpadów i substancji w dużych ilościach mogących zagrażać rybołówstwu i nawigacji.

Zabronione jest Konwencją:

1. zatapianie odpadów i substancji mających w swoim składzie rtęć, kadm i ich związki, masy plastyczne i substancje syntetyczne nie ulegające rozkładowi, ropę naftową, oleje, smary, płyny hydrauliczne, odpady wysoko radioaktywne, materiały do prowadzenia wojen biologicznych,
2. zatapianie bez zezwolenia odpadów i innych substancji zawierających arsen, ołów, miedź, beryl, chrom, nikiel, wanad i ich związki, a także organiczne związki sylikonowe, fluorki, pestycydy, pojemniki i odpady metalowe i inne o dużych rozmiarach.

Kraje zobowiązane są do powołania władz odpowiedzialnych za wydawanie zezwoleń                      i nakładania kar oraz popieranie organizacji zwalczających zanieczyszczenia morza.

6.      Konwencja o rybołówstwie i ochronie żywych zasobów w Morzu Bałtyckim                       i Bełtach. Gdańsk, 13 września 1973 r.

Obowiązuje Polskę od dnia wejścia w życie tj. od 28 lipca 1974 r. i jest zarejestrowana               w UNEP (United Nations Environmental Programm – Program Ochrony Środowiska Narodów Zjednoczonych).

W Konwencji tej państwa, będące jej stronami, uznając swoją wspólną odpowiedzialność za ochronę żywych zasobów Morza Bałtyckiego i ich racjonalne wykorzystanie zobowiązały się do: ścisłej współpracy w zakresie ochrony i zwiększania żywych zasobów Morza Bałtyckiego                  i Bełtów i uzyskania optymalnej wydajności, a w szczególności w rozszerzeniu i koordynacji badań naukowych prowadzących do tego celu. Zobowiązały się również do przygotowania                  i realizowania organizacyjnych i technicznych przedsięwzięć w zakresie ochrony i zwiększania żywych zasobów, łącznie ze środkami sztucznego rozmnażania cennych gatunków ryb, oraz do partycypowania w nich finansowo, na różnych i sprawiedliwych zasadach.

Do realizowania celów Konwencji ustanowiona została Międzynarodowa Komisja Rybołówstwa Morza Bałtyckiego z siedzibą w Warszawie. Do zadań Komisji należy:

1. czuwanie nad stanem żywych zasobów i nad rybołówstwem na obszarze Konwencji              w drodze zbierania, zestawiania, analizowania i rozpowszechniania danych statystycznych, dotyczących na przykład połowów i nakładu połowowego, a także innych informacji,
2. opracowywanie propozycji dotyczących koordynacji badań naukowych na obszarze Konwencji,
3. przygotowywanie i przedstawianie do rozpatrzenia przez umawiające się strony zaleceń do stosowania określonych środków ochronnych. Chodzi tu m.in. o środki dotyczące: narzędzi, urządzeń i metod połowowych; wymiarów ryb, które mogą się znajdować na pokładach statków lub być wyładowywane, wystawiane lub oferowane na sprzedaż, okresów ochronnych, obszarów ochronnych, poprawy i zwiększania żywych zasobów morza (włączając w to sztuczne rozmnażanie i wsiedlenia ryb i innych organizmów), podziału masy połowowej lub wielkości nakładu połowowego między umawiające się państwa, – co do przedmiotów, rodzajów, rejonów i okresów połowowych.

7.      Konwencja o ochronie gatunków europejskich dzikich zwierząt i roślin oraz siedlisk naturalnych. Berno, 7 maja 1979 r.

Konwencja o ochronie europejskich dzikich zwierząt i roślin oraz siedlisk naturalnych weszła w życie we Wspólnocie Europejskiej 1 września 1982 roku.

Państwa członkowskie Rady Europejskiej i inni sygnatariusze Konwencji uznali, że dzikie zwierzęta i rośliny z samej istoty stanowią naturalne dziedzictwo o wartości estetycznej, naukowej, kulturalnej, rekreacyjnej i gospodarczej, które powinno być zachowane i przekazane pokoleniom przyszłym. Uznali również zasadniczą rolę dzikich zwierząt i roślin w utrzymaniu równowagi biologicznej. Stwierdzili, że liczebność wielu gatunków dzikich zwierząt i roślin ulega dziś poważnemu zmniejszeniu, a niektórym z nich zagraża wyginięcie.

Postanowienia ogólne Konwencji:

Art. 1. Celem niniejszej konwencji jest ochrona gatunków dzikich zwierząt i roślin oraz siedlisk naturalnych, zwłaszcza tych gatunków i siedlisk, których ochrona wymaga współdziałania kilku państw, oraz wspieranie współdziałania w tym zakresie. Szczególny nacisk położono na ochronę gatunków zagrożonych i ginących w tym wędrownych gatunków zagrożonych i ginących.

Postanowienia w kwestii ochrony gatunków:

Art. 5. Umawiające się strony podejmują właściwe i niezbędne środki ustawodawcze                         i administracyjne w celu zapewnienia szczególnej ochrony gatunków dziko rosnących roślin. Należy zabronić umyślnego zrywania, zbierania, ścinania lub wyrywania takich roślin.

Art. 6 i 7. Każda z umawiających się stron podejmuje właściwe i niezbędne środki ustawodawcze i administracyjne, w celu zapewnienia szczególnej ochrony gatunków dzikich zwierząt.                  W odniesieniu do tych zwierząt powinny być przede wszystkim zakazane:

1. wszystkie formy umyślnego chwytania, przetrzymywania i umyślnego zabijania,
2. umyślne niepokojenie dzikich zwierząt, zwłaszcza w okresie rozrodu, wychowu młodych lub snu zimowego, jeżeli takie postępowanie będzie miało znaczące skutki w zakresie celów niniejszej konwencji,
3. umyślne niszczenie lub wybieranie jaj oraz posiadanie jaj, a nawet wydmuszek,
4. posiadanie i handel wewnętrzny tymi zwierzętami, żywymi lub martwymi, przy włączeniu w to zwierząt wypchanych oraz łatwo rozpoznawalnych części zwierząt lub produktów z nich pochodzących, jeżeli zwiększy to skuteczność postanowień niniejszego artykułu.

Wszelka eksploatacja dzikich zwierząt powinna być regulowana przepisami tak, by nie zagrozić populacji. Podejmowane przedsięwzięcia winny obejmować:

1. wyznaczenie okresów ochronnych lub innych procedur regulujących eksploatację,
2. wprowadzenie tymczasowego lub lokalnego zakazu eksploatowania populacji stosownie do potrzeb i w celu przywrócenia zadowalającej jej liczebności,
3. uregulowanie, stosownie do potrzeb, sprzedaży, przetrzymywania w celu sprzedaży, transportu i wystawienia na sprzedaż żywych lub martwych dzikich zwierząt.

Postanowienia uzupełniające:

Art. 11. Wykonując postanowienia niniejszej konwencji, umawiające się strony podejmują się:

- współdziałania, ilekroć zaistnieje tego potrzeba, a zwłaszcza jeśli współdziałanie to zwiększy skuteczność środków podejmowanych na mocy innych artykułów niniejszej konwencji,

- popierania i koordynowania badań naukowych związanych z celami niniejszej konwencji.

Każda z umawiających się stron podejmuje się:

1. popierania reintrodukcji rodzimych gatunków dzikich zwierząt i roślin, jeśli się to przyczyni do ochrony zagrożonych gatunków, pod warunkiem, że najpierw zostaną przeprowadzone badania mające na celu ustalenie, czy w świetle doświadczeń innych umawiających się stron taka reintrodukcja będzie skuteczna i możliwa do przyjęcia,
2. ściśle kontrolować introdukcję gatunków obcych.

Każda z umawiających się stron będzie informować stały komitet o gatunkach objętych całkowitą ochrona na jego terytorium.

8.      Konwencja o sprawie transgranicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości. Genewa, 13 listopada 1979 r.

Zanieczyszczenia powietrza w postaci pyłów i opadów przenoszą się na dalekie odległości poza granice państw, na terytorium, których znajdują się źródła zanieczyszczeń. W związku              z tym ochrona powietrza musi być przedmiotem współpracy międzynarodowej. Efektem tej współpracy z udziałem Rzeczpospolitej Polskiej jest m.in. Konwencja w sprawie transgranicznego zanieczyszczenia powietrza na dalekie odległości, sporządzona w Genewie dnia 13 listopada 1979r.

W rozumieniu tej konwencji „zanieczyszczenie powietrza” oznacza wprowadzenie przez człowieka, bezpośrednio lub pośrednio, substancji lub energii do powietrza, powodujących szkodliwe skutki tego rodzaju, że zagrażają zdrowiu ludzkiemu, wyrządzają szkodę zasobom życiowym i ekosystemom oraz dobrom materialnym, a także ograniczają lub wywierają szkodliwy wpływ na rekreacyjne lub inne prawnie dozwolone użytkowanie środowiska. Termin „transgraniczne zanieczyszczenia powietrza na dalekie odległości” oznacza zanieczyszczenie powietrza, którego fizyczne pochodzenie jest umiejscowione całkowicie lub częściowo na obszarze znajdującym się pod jurysdykcją jednego państwa i które ma szkodliwy wpływ na obszar znajdujący się pod jurysdykcją innego państwa na taką odległość, że nie jest w ogóle możliwe rozróżnienie udziału pojedynczych źródeł emisji lub grup źródeł.

Umawiające się strony zobowiązały się chronić człowieka i jego środowisko przed zanieczyszczeniem powietrza oraz dążyć do ograniczenia i do stopniowego zmniejszenia                   i zapobiegania zanieczyszczenia powietrza, włączając w to transgraniczne zanieczyszczenie powietrza na dalekie odległości. Dla osiągnięcia tego celu Konwencja zobowiązuje do realizowania w ramach współpracy międzynarodowej następujących zadań:

1. wymienienie informacji i dokonywanie przeglądu polityki ochrony środowiska poszczególnych państw, działalności naukowej i środków technicznych mających na celu zwalczanie zanieczyszczeń środowiska,
2. współpraca w prowadzeniu badań dotyczących istniejących i proponowanych technologii dla zmniejszenia ilości związków siarki i innych głównych zanieczyszczeń powietrza, aparatury pomiarowo-kontrolnej i innych technik monitoringu, wpływu związków siarki           i innych głównych zanieczyszczeń powietrza na zdrowie ludzkie i środowisko, ekonomicznej, społecznej i ekologicznej oceny alternatywnych środków służących ograniczeniu zanieczyszczeń powietrza oraz programów kształcenia i szkolenia,
3. dokonywanie wymiany informacji w zakresie danych odnoszących się do emisji zanieczyszczeń w ustalonych okresach, planowanych w skali państwowej kosztów ograniczenia emisji zanieczyszczeń związków siarki i innych głównych zanieczyszczeń powietrza oraz krajowej, subregionalnej i regionalnej polityki i strategii w zakresie zmniejszenia emisji związków siarki i innych głównych zanieczyszczeń powietrza,
4. realizacja wspólnego Europejskiego Programu Monitoringu Ochrony Środowiska i oceny przenoszenia zanieczyszczeń na dalekie odległości w Europie.

9.      Konwencja o zachowaniu żywych zasobów morskich Antarktyki. Canberra, 20 maja 1980 r.

Konwencja weszła w życie dnia 7 kwietnia 1982 r., a w stosunku do Polski dnia 27 kwietnia 1984 r.

Znaczenie ochrony środowiska naturalnego i zachowanie integralności ekosystemu mórz otaczających Antarktydę, zwiększenie zainteresowania możliwościami wykorzystywania żywych zasobów morskich w wodach Antarktyki jako źródła białka, prowadzenie działalności badawczej lub eksploatacyjnej wód Antarktyki, a także obawa przed wybuchem nieporozumień międzynarodowych w związku z wykorzystywaniem wód otaczających kontynent Antarktyki przyczyniły się do stworzenia tej konwencji.

Konwencja ma zastosowanie do antarktycznych żywych zasobów morskich obszaru leżącego na południe od 60° szerokości geograficznej południowej oraz do antarktycznych zasobów morskich obszaru znajdującego się pomiędzy tą szerokością a konwergencją antarktyczną, stanowiącą część morskiego ekosystemu Antarktyki.

Określenie „żywe zasoby Antarktyki” oznacza populację ryb, mięczaków, skorupiaków, oraz wszystkie inne gatunki żywych organizmów, włącznie z ptakami występującymi na południe od konwergencji antarktycznej. Celem konwencji jest zachowanie żywych organizmów, włącznie             z ptakami występującymi na południe od konwergencji antarktycznej.

W celu przyczynienia się do osiągnięcia celów i zapewnienia przestrzegania konwencji utworzono system obserwacji oraz inspekcji opracowany przez Komisję. System ten obejmuje m.in. postępowanie w sprawie wkroczenia na statek i prowadzenia inspekcji obserwatorów                 i inspektorów wyznaczonych przez członków Komisji oraz postępowanie państwa bandery statku w sprawie wszczynania śledztwa i stosowania sankcji, opartych na dowodach uzyskanych                w wyniku wkroczenia na statek czy inspekcji.

Konwencja o Zachowaniu Żywych Zasobów Morskich Antarktyki jest otwarta do przystąpienia dla wszystkich państw, które są zainteresowane działalnością badawczą lub połowową odnośnie tychże zasobów.

10.  Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu. New York, 9 maja 1992 r.

Na konferencji Organizacji Narodów Zjednoczonych „Środowisko i Rozwój”, jaka odbyła się w Brazylii w Rio de Janeiro w dniach 3-14 czerwca 1992 r. przyjęta została i podpisana przez 153 państwa Konwencja w sprawie Zmian Klimatu.

Negatywne skutki zmian klimatu oznaczą zmiany w fizycznym środowisku lub w florze                i faunie i mają poważny, szkodliwy wpływ na skład, elastyczność lub płodność naturalnych                 i kulturalnych ekosystemów socjoekonomicznych, albo na zdrowie i dobrobyt człowieka. Dlatego uznaje się za konieczne ustabilizowanie ilości gazów wywołujących efekt cieplarniany ...