Modul_1_Powstanie_i_rozwoj_socjologii.pdf

Powstanie i rozwój socjologii

Wstęp

1. Socjologia jako dyscyplina naukowa

1.1. Wprowadzenie

1.2. Nauki społeczne a socjologia

2. Przedmiot badań socjologii

2.1. Socjologia ogólna a socjologie szczegółowe

3. Funkcje i znaczenie socjologii

3.1. Funkcje naukowo-poznawcze

3.2. Funkcje użytkowe

4. Metody badań socjologicznych

5. Główni przedstawiciele oraz najważniejsze kierunki i koncepcje socjologiczne

5.1. August Comte (1798–1857) i początki socjologii

5.2. Myśl społeczna Karola Marksa (1818–1883)

5.3. Herbert Spencer (1820–1903) i socjologia ewolucjonistyczna

5.4. Socjologizm Emila Durkheima (1858–1917)

5.5. Koncepcje socjologiczne Maxa Webera (1864–1920)

5.6. Socjologia formalna Georga Simmla (1858–1918)

5.7. Orientacja strukturalno-funkcjonalna

5.8. Socjologia humanistyczna — Florian Znaniecki (1882–1958)

5.9. Współczesna socjologia amerykańska

Bibliograﬁa

Wstęp

Moduł pierwszy prezentuje podstawowe informacje dotyczące socjologii jako dyscy-

pliny naukowej, przedmiotu jej zainteresowań, funkcji socjologii i najważniejszych

metod badań socjologicznych, a także specyﬁcznych cech tej dyscypliny na tle in-

nych nauk społecznych.

W drugiej części modułu przedstawiono rozwój myśli socjologicznej oraz przegląd

teorii i koncepcji socjologicznych głównych nurtów i przedstawicieli tej nauki, po-

cząwszy od połowy XIX w. do czasów współczesnych.

1. Socjologia jako dyscyplina naukowa

1.1. Wprowadzenie

Socjologia jako nauka pojawiła się dopiero w połowie XIX wieku, jednakże re-

ﬂeksje nad różnymi przejawami życia zbiorowego, uogólnienia formułowane na

podstawie obserwacji zachowań ludzkich, wyznaczających wzory postępowania

człowieka wobec gromady, w której żył, czy wobec szerszej zbiorowości, wskazania

mędrców, władców, reguły, powinności, nakazy, zakazy, kodeksy praw itp. towa-

rzyszyły rozwojowi ludzkości od zarania dziejów. Można więc szukać początków

myśli społecznej w bardzo odległych czasach, sięgając do dorobku starożytnych cy-

wilizacji, doktryn ﬁlozoﬁcznych, prawnych i politycznych kolejnych epok czy po-

szczególnych narodów. Znajdziemy tam zazwyczaj mniej czy bardziej rozbudowane

poglądy, niekiedy uwzględniające bardzo istotne do dziś zagadnienia i dyskusje na

temat życia ówczesnych społeczeństw. Nie jest to jednak jeszcze usystematyzowana

i wyspecjalizowana wiedza socjologiczna. Ten bardzo długi i ważny dla późniejszej

dyscypliny naukowej czas rozwoju traktowany jest jako okres przednaukowej myśli

społecznej.

Poznanie świata społecznego dokonywało się w obrębie różnych koncepcji ﬁlo-

zoﬁcznych. Kwestie dziś zajmujące nauki społeczne przez stulecia podejmowane

były właśnie przez ﬁlozofów, którzy tworzyli co prawda wizje ustrojów, państwa,

władzy, stosunków gospodarczych i społecznych, lecz nie zajmowali się wieloma

zagadnieniami, jakimi współcześnie interesuje się socjologia.

Pierwszy znaczący etap w dziejach wiedzy o społeczeństwie sięga czasów starożyt-

nej Grecji. Wówczas nastąpiło oddzielenie porządku ludzkiego od porządku natury

(pierwsze analizy życia zbiorowego w dziełach Platona i Arystotelesa). Następnym

etapem było natomiast oddzielenie porządku społecznego od politycznego i wyraź-

ne wyodrębnienie pojęcia społeczeństwa obok funkcjonującego od dawna pojęcia

państwa (Szacka, 2003: 19).

Socjologia jako nauka zaczęła wyodrębniać się z ﬁlozoﬁiw pierwszejpołowie XIX

wieku. Za jej ojca uważany jest francuski myśliciel August Comte , który wprowa-

dził nazwę i sformułował program tej dyscypliny. Powstanie socjologii miało dwie

główne przyczyny. Po pierwsze — dokonujące się w pierwszych dziesięcioleciach

XIX wieku burzliwe zmiany gospodarcze i kryzysy społeczne, po drugie zaś — roz-

wój nauk przyrodniczych.

Rewolucja przemysłowa, która ogarnęła w XVIII wieku wiele państw europej-

skich, przyniosła nowe zjawiska społeczne i gospodarcze: rozwój przemysłu, miast,

migracje ludności wiejskiej do ośrodków przemysłowych, powstanie nowej klasy

społecznej — proletariatu przemysłowego, podziały, antagonizmy i konﬂiktyspo-

łeczne (Bolesta-Kukułka, 2003: 65). Te nowe zjawiska zburzyły istniejący dotych-

czas ład społeczny, radykalnie zmieniły społeczeństwa i wymagały sformułowania

nowych zasad organizacji życia społecznego, koniecznych do rozwiązania kwestii

praktycznych, zwłaszcza tzw. kwestii socjalnej, związanej z narastającą biedą wielu

grup społecznych i przejawami patologii społecznej. W zamyśle Comte’a socjologia

jako nauka o faktach społecznych i prawach nimi rządzących mogła być pomocna

w ustaleniu właściwych reguł organizacji społecznej i stanowić swoiste lekarstwo

na pojawiające się bolączki społeczne (Szacka, 2003: 25). Potrzebna była „reali-

styczna, obiektywna, ścisła i pewna wiedza naukowa przy racjonalnym organizo-

waniu nowego społeczeństwa, ponieważ tylko na jej podstawie można różne pro-

cesy i zjawiska przewidywać (...) i skutecznie na nie wpływać” (Bolesta-Kukułka,

2003: 65).

Z kolei rozwój nauk przyrodniczych inspirował myślicieli tej epoki do poszukiwa-

nia tzw. pozytywnych, czyli empirycznych, badawczych metod opisu rzeczywisto-

ści, także życia społecznego, w postaci systematycznej obserwacji zjawisk i zmian

społecznych, która prowadzi do odkrywania i ustalania praw społecznych. Istotne

znaczenie miał sformułowany przez Comte’a pogląd, iż „życie społeczne nie jest

czymś przypadkowym i chaotycznym, ale są w nim pewne prawidłowości i można

do pewnego stopnia przewidywać jego bieg” (Szacka, 2003: 26).

1.2. Nauki społeczne a socjologia

Socjologia to jedna z nauk zajmujących się badaniem społeczeństwa. Istnieje dziś

cała rodzina takich nauk, w tym wiele znacznie starszych niż socjologia.

Słownikowa deﬁnicja określa nauki społeczne jako „grupę dyscyplin naukowych,

których przedmiotem jest społeczeństwo i stosunki międzyludzkie” ( Słownik so-

cjologii i nauk społecznych , 2005: 206). Do nauk społecznych zalicza się m.in.:

socjologię, historię, ekonomię, politologię, antropologię kulturową, demograﬁę,

etnologię, psychologię (choć tej ostatniej czasem przypisuje się status nauki przy-

rodniczej).

Granice nauk społecznych nie zawsze są jasno określone. W XIX wieku rozwój

nauk społecznych dokonywał się na wzór nauk przyrodniczych, choć towarzyszyły

mu dyskusje o zakresie odmienności, zwłaszcza wobec faktu, iż przedmiotem zain-

teresowań wszystkich nauk społecznych jest człowiek i jego zachowania.

Można postawić pytanie o charakterystykę obszaru zainteresowań socjologii i po-

zostałych nauk społecznych. Socjologia jako dziedzina nauki bada ludzkie zacho-

wania społeczne, związki i interakcje między ludźmi oraz rezultaty działalności

społecznej. Przedstawia ogólny pogląd na warunki ludzkiego byto-

wania.

Poszczególne nauki społeczne kładą nacisk na pewne określone aspekty działalno-

ści człowieka i zbiorowości ludzkich. Często jednak nie tyle przedmiot badań, co

stosowane metody badawcze, stanowią o odrębności tych dyscyplin naukowych.

Ekonomia zajmuje się badaniem sposobów produkcji, rozdziału i konsumpcji dóbr,

a także relacjami między produkcją i konsumpcją dóbr a porządkiem społeczno-

-ekonomicznym, w którego obrębie odbywają się te procesy ( ekonomia polityczna ).

Koncentruje się na pojęciu dobrobytu, ale bada również problemy związane z efek-

tami zjawiska bezrobocia, ceny podstawowych produktów i całkowitą wartość

dóbr i usług wytwarzanych przez społeczeństwo. Bardzo bliska ekonomii — a na-

wet trudna do wyraźnego oddzielenia zakresowego — jest subdyscyplina socjolo-

gii, jaką stanowi socjologia ekonomiczna (por. Koźmiński, 2002: 52–59).

Antropologia kulturowa (lub społeczna ) niegdyś zajmowała się naturą i ewolucją spo-

łeczeństw nieznających pisma, czyli społeczeństw pierwotnych, które bądź już

zanikły, bądź też stają się niedostępne z przyczyn politycznych. Natomiast obec-

nie antropologia kulturowa analizuje współczesne społeczeństwa przemysłowe,

kulturę i strukturę społeczną małych zbiorowości i grup sąsiedzkich (Goodman,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: