Pedagogika emancypacyjna.doc

Pedagogika emancypacyjna

Prąd w pedagogice, zwany pedagogiką emancypacyjną, stanowi normatywny nurt w naukach traktujących o wychowaniu, charakteryzującym się zróżnicowaną strukturą i założeniami (mając na uwadze różne poglądy na rolę i istotę władzy, autorytetu i emancypacji poszczególnych przedstawicieli tego kierunku).

Podstawą pedagogiki wyzwolenia była propozycja zakładająca inne spojrzenie na jej wartość, której podstawą była by emancypacja, czyli (w tym kontekście) wyzwolenie spod władzy dominacji społecznej i zależności (krytyka takich procesów i zjawisk jak despotyzm, represja, niesprawiedliwość w stosunkach społecznych czy irracjonalizm) w kierunku swobodnego wyrażania własnych, prawdziwych potrzeb, prawu do samostanowienia, równości szans, samoregulacji i wychowywania pozbawionego przemocy "ja". Wśród przedstawicieli tego kierunku wymienia się takie nazwiska jak: Paulo Freire, Carl Rogers czy Thomas Gordon.

M. Czerpaniak - Walczak wskazuje na trzy związki wynikające z relacji pomiędzy emancypacją a wychowaniem:

·      EMANCYPACJA WYCHOWANIA, stanowiąca rezultat wyzwolenia się od procesu wychowania w takich wymiarach jak: naciski polityczne i ideologiczne, naciski grup interesów, monizm ofert wychowania i brak alternatywy

·      WYCHOWANIE DO EMANCYPACJI, czyli stwarzanie warunków, które sprzyjają osiąganiu własnej wolności oraz autonomii, poprzez rozwój takich cech osobowościowych jak otwartość, odwaga, godność czy mobilność

·      EMANCYPACJA PRZEZ WYCHOWANIE - w warstwie personalnej i interpersonalnej; jest celem wychowania, oraz wyznacznikiem jego form i treści

Pogląd na edukację, w myśl którego jest ona procesem społecznym i nieodzownym, nakłania aby traktować pedagogikę emancypacyjną jedynie w wymiarze względnym, a więc zakładającym możliwości uznania pewnych racji, lecz również wyrażania wątpliwości oraz powściągliwości. Jeżeli pedagogika wyzwolenia zmierza do urzeczywistniania założeń pedagogiki humanistycznej, oraz akceptacji zasady podmiotowości – wówczas może zostać uznana za interesującą i pożyteczną.

Z drugiej jednak strony, gdy dochodzą do głosu destruktywne tendencje, takie jak niemal całkowite odrzucenie roli celowego nauczania, celowej edukacji i wychowania - należy przyjąć, iż są to cele nierealne, utopijne, lub prowadzące do absurdu, poprzez założenie istnienia wolności absolutnej.

Hasłem pedagogiki emancypacyjnej jest zawołanie: bądź wolny, bądź samodzielny, bądź niezależny - a więc u źródeł jej leży odwieczny dylemat w nauce o wychowaniu,  granice wolności; jej możliwe lub konieczne ograniczenia.

Tak więc należy uznać, iż pedagogika emancypacyjna ma zarówno pozytywne jak
i negatywne aspekty, silnie nawiązując z jednej strony do pedagogiki humanistycznej, natomiast z drugiej strony zgadzając się częścią założeń pedagogiki personalistycznej oraz antypedagogiki.

Istota pedagogiki emancypacyjnej

Połączenie pedagogiki z postulatem emancypacji dokonuje się w trzech aspektach:

v   Pedagogika emancypacyjna to wewnętrznie otwarta orientacja, obejmująca szeroki wachlarz zjawisk , zasadzająca się na krytycznym , a nawet negatywnym stosunku do normatywnego podejścia obowiązującego w pedagogice tradycyjnej. Podstawową kwestią jest zmiana rozumienia form życia i form jego wyobrażania , co jest związane z odchodzeniem od świadomości, że są one naturalne i dochodzeniem do świadomości, że są one uwarunkowane i zapośredniczone społecznie

v   Celem pedagogiki emancypacyjna w wymiarze jednostkowym nie jest osiągnięcie dojrzałości rozumianej jako opanowanie zaplanowanego repertuaru „właściwej” wiedzy i dobrego zachowania. Jej założeniem jest przekonanie, że uświadomienie sobie ograniczeń pozwoli jednostce na lepsze wykorzystanie własnego potencjału

v   Z perspektywy naukowo-technicznej powstanie pedagogiki emancypacyjnej wiąże się z postulatem przezwyciężenia metodologicznej słabości nauk o wychowaniu. Z tej perspektywy pedagogika emancypacyjna wymaga zmiany praktyki edukacyjnej

v   W perspektywie swojej funkcji historyczno – społecznej pedagogika emancypacyjna musi przejść od funkcji odtwarzania istniejących struktur do funkcji tworzenia warunków dla różnorodności i jej ciągłego definiowania. Jest to działalność polityczna nieodzowna w demokratycznym społeczeństwie

Termin emancypacji pochodzi od łacińskiego słowa emancipatio, które oznaczało instytucje prawa rzymskiego umożliwiającą formalne wyzwolenie syna (też wnuka i kobiety) spod władzy ojcowskiej.

Ø    Oznaczało także odejście z własności i dotyczyło zarówno ludzi jak i rzeczy

Ø    Dzięki emancypacji możliwe było osiągnięcie samodzielności za życia ojca (forma wydziedziczenia zażycia, mogła być karą)

Dzisiaj termin emancypacji oznacza:

ü    Uwolnienie się od niezależności, ucisku, przesądów

ü    Równouprawnienie, usamodzielnienie, uniezależnienie

Emancypować → znaczy dokonywać emancypacji, czyli wyzwalać, oswobadzać, usamodzielniać.

Emancypować się → to zdobywać niezależność, wyzwalać się, usamodzielniać się.

Dużą rolę odegrała szkoła frankfurcka dokonując kolejnego rozwoju emancypacji, a także zerwała z dawną filozofią krytykując np.: tezę o dyktaturze proletariatu w równej mierze co instytucje rozwiniętych państw kapitalistycznych.

Pięć myśli charakteryzujących szkołę frankfurcką:

v   Zwrot ku człowiekowi: podstawą takiego zwrotu były pisma młodego Marksa, w których obraz człowieka jest o wiele bogatszy niż w marksizmie – leninizmie. Człowiek jest twórczą i wolną osobą, odpowiedzialną za swoje życie, człowiekowi należy się szczęście i wolność

v   Krytyka: szkoła zgodnie krytykowała istniejącą rzeczywistość jako nieludzką i postulowała o jej radykalne przekształcenie

v   Demokratyzacja: nierówności między ludźmi mają podłoże społeczne, nie chodzi tylko o nierówności klasowe, ale także między kobietą a mężczyzną, uczniem a nauczycielem

v   Krytyka technologii: również technologia zniewala człowieka, problemem społeczeństwa może być nadmiar dóbr, a nie niedostatek

v   Rewolucja: szkoła frankfurcka uważa, iż z jednej strony rewolucja jest konieczna, z drugiej zaś uświadamia sobie, że zanikł radykalny antagonizm

Wybrani przedstawiciele

1.    Paulo Freire (1920-1997) – Brazylijczyk. Ukończył studia prawnicze, był też nauczycielem języka portugalskiego, jednocześnie działał jako prawnik związków zawodowych i prowadził wykłady o tematyce prawniczej. Zaangażowany był
w edukacyjne ruchy społeczne i demokratyczne budzenie się Brazylijczyków. Nawiązał kontakty ze środowiskiem uniwersyteckim Universidade de Recife, dzięki czemu w 1963 r. stworzył program alfabetyzacji dorosłych. Jednak rok później pucz militarny przerwał eksperyment edukacyjny, gdyż program uznano za wywrotny
i niebezpieczny dla starego porządku, po czym został wygnany ze swojego kraju. Następne lata spędził w Chile, Genewie oraz w Gwinei, gdzie wspólnie z żoną kierował zespołem doradców edukacyjnych. Po 16 latach powrócił do ojczyzny. Mieszkając na stałe w San Paulo pracował na uniwersytetach państwowym i katolickim. Od 1985r. był honorowym przewodniczącym Międzynarodowego Stowarzyszenia Oświaty Dorosłych. Credo swojego podejścia do kolonialnej organizacji życia społecznego wraz z towarzyszącą mu pedagogią emancypacji Freire zawarł w Pedagogii uściśnionych. Jest to książka o edukacji, alfabetyzacji będącej droga do wyzwolenia, tego społecznego i tego jednostkowego. Freire przeciwstawia się edukacji bankowej, przelewaniu przez mądrego – z założenia – nauczyciela, do pustej – z założenia – głowy ucznia biernej wiedzy do zapamiętania.

2.    Ivan Illich (1926-2002) – Austriak. W latach 30 XX w. rodzina Illicha została wygnana z Austrii i trafiła do Włoch. Illich studiował we Florencji, Rzymie i Salzburgu, uzyskując stopnie naukowe w zakresie filozofii i teologii oraz stopień doktorski z historii. Jego szerokie zainteresowania sięgały od filozofii scholastycznej i historii kościoła po medycynę i lingwistykę – władał biegle kilkunastoma językami. W 1961r. założył instytut w Meksyku. Celem tego ośrodka była pomoc w kształceniu misjonarzy dla Ameryki Łacińskiej. Zamiarem Illicha było nauczanie przyszłych misjonarzy podstaw języka hiszpańskiego lub portugalskiego, wdrożenie ich do życia w odmiennych, ubogich i prymitywnych warunkach i przygotowanie ich do rozumienia odmiennej kultury. Program CIDOC podkreślał potrzebę de amerykanizacji. Ollich krytykował plany misjonarskie Watykanu i Stanów Zjednoczonych, uznając je za wysiłki zmierzające do narzucenia słabszym krajom specyficznej ideologii Zachodu. Ponadto od początku swojej działalności Illich utrzymywał, że Kościół powinien być neutralny politycznie, a duchownym nie wolno pełnić żadnych ról politycznych. Ze względu na swoje poglądy stał się obiektem ataków ze strony konserwatystów meksykańskiej władzy kościelnej. W 1969r. zakończyły się związki Illicha z kościołem. W latach 1969-1970 Illich i jego przyjaciel Everetta Reimera prowadzili seminarium na temat alternatyw edukacyjnych. Dzięki temu seminarium stało się znanym miejscem wśród pedagogów Ameryki Północnej, a potem całego świata. Ukoronowaniem przemyśleń Illicha były książki: Energy and Equity oraz Medical Nemesis. Poglądy Illicha dotyczące szkoły można uznać za radykalne. Illich nie akceptuje nadmiernego rozwoju instytucji, zarzucając im, że wtedy ich działanie na człowieka jest szkodliwe.

3.    Noam Chomsky (ur. 1928) – Amerykanin. Profesor lingwistyki, wybitny językoznawca, twórca generatywnej koncepcji gramatyki. Podstawowym założeniem tej gramatyki jest to, że uczenie się języka jest uwarunkowane biologicznie. Chomsky uważa, że każde dziecko ma wrodzona zdolność rozumienia formalnych zasad uniwersalnych, stanowiących podstawę gramatycznych struktur języka. Dowodem na to jest fakt, ze dziecko słuchając mowy starszych od siebie, potrafi budować twórczo nieograniczoną liczbę wypowiedzi, których wcześniej słyszało. Chomsky jest radykalnym krytykiem współczesnej edukacji w USA. Dla niego edukacja jest jednym z narzędzi klasy panującej do utrzymywania społeczeństwa w uległości. Traktuje on system edukacji jako jeden z wielu społecznych systemów przekazu fałszywych informacji. Określa panującą w USA edukację jako oswajającą. Edukacja oswajająca oznacza taki system oświatowy, który dostosowuje jednostki do doktryn i praktyk pożądanych przez elity władzy. Oznacza tyle co zabijanie samodzielnego myślenia, obywatelskiej inicjatywy, zdolności do krytycznej oceny faktów. Uczniowie nie mają się uczyć krytycznego myślenia, lecz mają wchłaniać sączkowaną wiedzę i wykorzystując ją, rozwiązywać standardowe testy. Uczniowie nie mają okazji znajdować prawdy dla siebie. Chomsky mówi, że szkoły są instytucjami, które indoktrynują i narzucają posłuszeństwo.
Jego zdaniem nauczyciele mają obowiązek mówienia prawdy, ale taki obowiązek spoczywa na każdej uczciwej osobie. Wyklucza z tej grupy ludzi władzy. Zwracanie się do nich i mówienie im prawdy jest stratą czasu. Klasa wykształcona jest nazywana klasą specjalistów – do której nie należą nauczyciele. Chomsky krytykując państwo amerykańskie, pokazując jego strukturę społeczną i jej działanie na przeciętnych obywateli, chce służyć budowaniu ich świadomości. Obnażanie wygodnych
i bezpiecznych z pozoru mitów zmusza do zastanowienia się nad sobą, wymiarem swojej wolności i wolności swoich dzieci.

Posumowanie poglądów przedstawicieli pedagogiki emancypacyjnej