Jednym z najistotniejszych problemów więziennictwa jest zmniejszenie odsetka byłych więźniów powrotu do przestępstwa. Niewątpliwie najważniejszym czynnikiem przeciwdziałającym tzw. recydywie jest dobrze przeprowadzona resocjalizacja w wiezieniu, ponieważ na powrót do przestępstwa wpływa kilka czynników:
· niepedagogiczna organizacja pobytu więźniów w zakładzie karnym i braku zaplecza dla opieki penitencjarnej,
· dostanie się ponownie w aspołeczne środowisko na wolności,
· a także trudności w urządzeniu sobie normalnego życia po wyjściu z więzienia.
Dlatego konieczny jest rozwój instytucji, które by zajmowały się zwolnionymi więźniami, doradzając im, pomagając w urządzeniu sobie życia i przeciwdziałając wypaczającym wpływom środowiska, innym słowem kontynuując prace resocjalizacyjną tak długo, aż dana jednostka ustabilizuje się w normalnym życiu.
Na początku XXI wieku pedagogika resocjalizacyjna przeżywała swego rodzaju kryzys w polskiej praktyce penitencjarnej. Nie spełniła pokładanych w niej nadzieii niestety okazała się w niewielkim stopniu skuteczna w zwalczaniu patologicznych postaw i zachowań osób pozbawionych wolności.
Pomimo, iż w Kodeksie Karnym Wykonawczym z 1969 roku w art. 37&1 był zapis: "Wykonanie kary pozbawienia wolności ma na celu kształtowanie społecznie pożądanej postawy skazanego, a zwłaszcza powinno wdrażać go do społecznie użytecznej pracy oraz przestrzegania porządku prawnego i tym samym przeciwdziałać powrotowi do przestępstwa".
To jednak już Kodeks Karny Wykonawczy z 6 czerwca 1997 roku, który obecnie obowiązuje, zawiera przepis - według mnie - przełomowy dla polskiej penitencjarystyki. "Wykonanie kary pozbawienia wolności ma na celu wzbudzanie w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu jego społecznie pożądanych postaw,a w szczególności poczucia odpowiedzialności oraz potrzeby przestrzegania porządku prawnego i tym samym powstrzymania się od powrotu do przestępstwa ". (Art. 67, §1 kkw).
Od kilku lat nastąpiły istotne i znaczące zmiany w polskim więziennictwie. Centralny Zarząd Służby Więziennej docenił znaczenie i przydatność pracy socjalnej w penitencjarystyce i od roku 2000 odbywają się kursy i szkolenia penitencjarnych pracowników socjalnych, w których uczestniczą wychowawcy pracujący w aresztach śledczych i zakładach karnych. Jest to bardzo ważna działalność dla rozwoju pracy socjalnej w więziennictwie. Nierzadko administracje poszczególnych aresztów śledczych lub zakładów karnych z własnej inicjatywy, w ramach ustawowych uprawnień w realizację pomocy postpenitencjarnej (pracy socjalnej) angażują profesjonalistów - pracowników socjalnych z lokalnych ośrodków pomocy społecznej, którzy w ramach porozumień między instytucjami zajmują się pracą socjalną na rzecz osadzonych i ich rodzin na terenie jednostek penitencjarnych. Tak dzieje się na przykład w zakładzie karnym typu półotwartego w Zabrzu, gdzie oddelegowany z ośrodka pomocy społecznej pracownik socjalny pełni w określone dni dyżury i skazani sami, osobiście mogą zgłaszać się ze swoimi problemami po pomoc. Podobnie dzieje się w areszcie śledczym w Krakowie. W wielu więzieniach wychowawcy wykorzystują w swojej pracy wiedzę z zakresu pracy socjalnej, którą nabywają podczas kontaktów z pracownikami socjalnymi z ośrodków pomocy społecznej, z którymi współpracują.
Pomoc postpenitencjarna polega na
· świadczeniu pomocy socjalnej więźniom przebywającym w zakładzie karnym i tym wychodzącym na wolność,
· tworzeniu i realizowaniu różnego typu programów, które mają na celu pomóc skazanym ponownie zaistnieć w społeczeństwie.
Sytuacją trudną jest niewątpliwie okres pobytu w więzieniu jak i moment, w którym człowiek opuszcza jednostkę penitencjarną i próbuje stawiać swoje pierwsze kroki w życiu na wolności. Zwolnieni z zakładów karnych kwalifikują się do korzystania z pomocy społecznej.
W ustawie o służbie więziennej z dnia 31 maja 1996 roku są określone obowiązki funkcjonariuszy służby więziennej i pracowników więziennictwa w postępowaniu wobec więźniów, którym powinni między innymi, pomagać w poszukiwaniu rozwiązania ich problemów oraz starać się, żeby wykonanie kary pozbawienia wolności przyczyniało się do przygotowania skazanych do życia w społeczeństwie.
Dziennik Ustaw z 1996 r. nr 61 poz. 283, art. 12
Art. 12. Funkcjonariusze i pracownicy powinni wykazywać się odpowiednim przygotowaniem ogólnym i zawodowym, doświadczeniem oraz wysokim poziomem moralnym, systematycznie dokształcać się i podnosić kwalifikacje zawodowe. W postępowaniu wobec osób pozbawionych wolności obowiązani są:
1) kierować się zasadami praworządności, bezstronności oraz humanizmu,
2) szanować ich prawa i godność,
3) dokładać starań, aby wykonanie kary przyczyniało się do przygotowania skazanych do życia w społeczeństwie,
4) pomagać w poszukiwaniu rozwiązania ich problemów,
5) oddziaływać pozytywnie swoim własnym przykładem.
Te obowiązki są zbieżne z obowiązkami ustawowymi pracowników socjalnych, którzy udzielają pomocy osobom i rodzinom w postaci:
· pracy socjalnej, rozumianej jako działalność zawodowa, skierowana na pomoc osobom i rodzinom we wzmocnieniu lub odzyskaniu zdolności do funkcjonowania w społeczeństwie oraz na tworzenie warunków sprzyjających temu celowi,
· poradnictwa specjalistycznego, zwłaszcza prawnego i psychologicznego.
· załatwiania swoim klientom spraw urzędowych, ważnych spraw rodzinnych
· utrzymania kontaktów ze środowiskiem (otoczeniem).
Obecnie penitencjarna praca socjalna, którą jest pomoc postpenitencjarna udzielana przez zakłady karne i areszty śledcze polega głównie na:
A. pomocy osobom pozbawionym wolności w uzyskaniu:
1. dokumentów tożsamości (dowodu osobistego),
2. orzeczenia o stopniu niepełnosprawności dla celów rentowych i socjalnych,
3. pracy po wyjściu na wolność,
4. mieszkania,
5. wsparcia dla ich rodzin ze strony instytucji i stowarzyszeń zajmujących się
pomocą społeczną
B. przydzielaniu osobom pozbawionym wolności:
1. zapomóg finansowych,
2. odzieży i obuwia odpowiedniego do pory roku,
3. biletów na przejazd do miejsca zamieszkania,
4. artykułów żywnościowych na czas podróży,
5. artykułów rehabilitacyjnych, lekarstw i okularów leczniczych, protez,
6.artykułów piśmienniczych i podręczników do nauki w szkołach więziennych,
C. przekazywanie rodzinie podwyższonej części wynagrodzenia za pracę skazanych.
Przykładem rozwoju pomocy postpenitencjarnej (penitencjarnej pracy socjalnej) są działające od kilku lat w kilkudziesięciu jednostkach penitencjarnych kluby aktywnego poszukiwania pracy dla skazanych. W ramach działalności klubów są organizowane kilkudniowe kursy aktywnego poszukiwania pracy prowadzone przez wychowawców postpenitencjarnych, którzy uzyskali kwalifikacje liderów klubów pracy na specjalistycznych szkoleniach w rejonowych urzędach pracy. Tylko w 1998 roku kursy ukończyło około 5 tysięcy skazanych.
Skazani na zajęciach uczą się między innymi: - redagować życiorys, list motywacyjny, - prowadzenia rozmowy z potencjalnym pracodawcą, - umiejętności korzystania z ofert pracy publikowanych w mediach, - asertywności.
Praca socjalna w polskiej penitencjarystyce jest aktualnie obecna w niewielkim zakresie, jeżeli tylko uwzględnimy jej aspekt formalny. A tak naprawdę jest ona stosowana dosyć powszechnie przez więzienników, przede wszystkim wychowawców penitencjarnych, którzy o wiele częściej starają się rozwiązać konkretny życiowy problem osoby pozbawionej wolności, niż ją wychowywać. Takie podejście jest istotą pracy socjalnej, a nie pedagogiki. Obszar działania pracy socjalnej jest bardzo rozległy; począwszy od ubóstwa, bezrobocia, niepełnosprawności, narkomanii, alkoholizmu, przemocy rodzinnej, przestępczości, a skończywszy na pomocy ludziom starym. Z tymi wszystkimi problemami w swojej pracy zawodowej spotykają się więziennicy. Łatwiej byłoby im pracować, gdyby posiadali wiedzę i praktyczne umiejętności z zakresu pracy socjalnej. Penitencjarna praca socjalna odpowiada na wyzwania stojące współcześnie przed polską penitencjarystyką i jej dalszy rozwój jest nieunikniony.Praca socjalna z osobami skazanymi, które przygotowują się do opuszczenia Zakładów Karnych jest bardzo ważna dla całego społeczeństwa. Decyduje o pierwszym okresie życia skazanego na wolności. W dużym stopniu ogranicza powrót na drogę przestępstwa. Głównie dotyczy to osób, które zostały skazane na długoletnie wyroki pozbawienia wolności lub osób, które karę pozbawienia wolności odbyły kilkakrotnie tzw. recydywiści i utracili więzy ze swoją rodziną. Pracę socjalną postpenitencjarną możemy podzielić na dwa etapy:
1. Postępowanie podczas odbywania kary.
2. Po wyjściu na wolność.
Adn.1 Pierwszy etap rozpoczyna się na około 6 miesięcy przed przewidywanym opuszczeniem zakładu karnego. Jest to czas niezbędny do przygotowania więźnia do zwolnienia (przygotowania skazanego do życia na wolności). Jak stanowi art. 164 kkw., okres poprzedzający warunkowe zwolnienie tj. okres do 6 miesięcy przed przewidywanym warunkowym zwolnieniem. W tym czasie skazany powinien w miarę możliwości odbywać karę w zakładzie karnym położonym jak najbliżej jego przyszłego miejsca zamieszkania. Może być także udzielona skazanemu tzw. przepustka zadaniowa. Polega ona na możliwości opuszczenia zakładu karnego przez skazanego połączonej z zezwoleniem na dysponowanie pieniędzmi, na okres do 14 dni. Jest ta przepustka udzielana w celu umożliwienia skazanemu podjęcia starań o uzyskanie po zwolnieniu możliwości zamieszkania i pracy (art. 165 kkw.). Każdy skazany powinien we wszystkich swoich sprawach funkcjonowania na zewnątrz placówki zwrócić się do wychowawcy postpenitencjarnego, który ma za zadanie opracować tzw. plan zwolnienia, czyli ustalenie ze skazanym zakresu niezbędnej dla niego pomocy i sposobu jej udzielenia. Niezbędna pomoc to może być wsparcie materialne, psychologiczne lub poradnictwo socjalno-prawne. Skazani najczęściej mogą liczyć właśnie na pomoc w uzyskaniu i pokrycie kosztów związanych z uzyskaniem dowodu osobistego czy uzyskaniu orzeczenia o stopniu niepełnosprawności dla celów rentowych. Pomoc w odtworzeniu lub zebraniu świadectw pracy, świadectw szkolnych, zaświadczeń o odbytych kursach. W razie problemów rodzinnych pomoc w nawiązaniu kontaktów, poprzez np.: ośrodki mediacyjne. Pomoc w uzyskaniu lokalu mieszkalnego czy załatwieniu problemów rodziny, która przebywa na zewnątrz poprzez uzyskanie wsparcia ze strony instytucji zajmujących się pomocą społeczną. Więzień powinien być poinformowany o możliwości wyznaczenia swojego Przedstawiciela, który załatwia i reprezentuje skazanego w jego sprawach (przedstawicielem powinna być osoba godna zaufania, zgodę na takiego przedstawiciela wyraża dyrektor zakładu karnego). Ponadto skazani, którzy pracują podczas odbywania kary pozbawienia wolności mogą przekazywać rodzinie podwyższoną część wynagrodzenia za pracę lub też spłacać wierzytelności.adn.2 Drugim etapem pomocy dla skazanego pojawia się w chwili opuszczenia przez niego zakładu karnego. Jeżeli skazany ma trudności ze znalezieniem zatrudnienia, zakwaterowania bądź otrzymania niezbędnej pomocy lekarskiej, to właściwe organy są obowiązane udzielić mu pomocy. O tym, jakie to są organy skazany otrzymuje informację od administracji zakładu karnego (art. 166 § 1 i 2 kkw.). Ten etap możemy podzielić na pomoc:
1. doraźną – niezbędną, taką, która zapewnia minimalne warunki egzystencji. Jest to pomoc udzielana przez zakład karny w postaci:
· zapomogi finansowej tzw. żelazna kasa ( około 30 zł)
· odzieży i obuwia stosownego do pory roku
· biletów do miejsca zamieszkania
· artykułów żywnościowych na czas podróży
· artykułów rehabilitacyjnych, lekarstw, okularów leczniczych, protez
· poradnictwa ( adres Kuratora sądowego, adres najbliższego miejsca zamieszkania Ośrodka Pomocy Społecznej, Powiatowego Urzędu Pracy oraz stowarzyszeń i fundacji, które statutowo zajmują się pomocą dla byłych więźniów).
2. długofalową - udzielana jest przeważnie przez pracowników socjalnych, zatrudnionych w Ośrodkach Pomocy Społecznej w myśl ustawy o pomocy społecznej.Osoba opuszczające zakład karny może liczyć na pomoc w postaci
· świadczeń pieniężnych, do których zaliczamy:
- zasiłki stałe ( dla osób niepełnosprawnych)- zasiłki okresowe - zasiłki celowe ( np. na pokrycie zadłużenia czynszowego, na leki, na dożywianie itp.).
· rzeczowych, do których możemy zaliczyć:
- składkę na ubezpieczenie zdrowotne, - odzież, obuwie- ciepły posiłek- artykuły higieniczne
· oraz szeroko zakrojonej pracy socjalnej.
Adn 1. Udzielana jest wtedy, gdy skazany nie ma żadnych innych środków utrzymania ani żadnych możliwości zarabiania na swe utrzymanie. Może być udzielona bądź jednorazowo bądź przez okres nieco dłuższy, na pewno jednak nie ma ona zastosowania do skazanych niezdolnych przez dłuższy okres do prowadzenia samodzielnego życia. W stosunku do tych ostatnich mamy do czynienia z wyspecjalizowaną pomocą postpenitencjarną uregulowaną w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z 1998 r. Środki przeznaczone na tą pomoc pochodzą z funduszu pomocy postpenitencjarnej. Pieniądze na ten fundusz w podstawowym zakresie stanowią potrącenia z wynagrodzenia za pracę skazanych. Uprawnieni są do otrzymania takiej pomocy w szczególności zwalniani z zakładów karnych, którzy z uwagi na stan zdrowia, kalectwo, podeszły wiek, trudną sytuację życiową lub rodzinną nie są w stanie samodzielnym działaniem zapewnić sobie i najbliższej rodzinie podstawowych warunków egzystencji.
Zadania związane ze świadczeniem owej pomocy realizują prezesi sądów rejonowych lub upoważnieni przez nich sędziowie oraz sądowi kuratorzy zawodowi. Mogą w ich realizacji uczestniczyć także stowarzyszenia, organizacje, fundacje i instytucje zajmujące się udzielaniem pomocy w społecznej readaptacji skazanych, kościoły, związki wyznaniowe oraz osoby godne zaufania. Świadczenia udzielane w ramach pomocy postpenitencjarnej w zasadzie trwają przez okres niezbędny dla zrealizowania celów tej pomocy. Niektóre jednak są ograniczone w czasie. Pomoc w postaci świadczeń pieniężnych oraz opłacania czynszu lub pokrywania kosztów czasowego zakwaterowania udzielana osobom zwolnionym z zakładu oraz ich rodzinom może trwać najwyżej trzy miesiące. Wyjątkowo na okres do sześciu miesięcy, jeżeli konieczność przedłużenia tego okresu wynika ze szczególnych okoliczności, takich jak choroba lub czasowa niezdolność do pracy. Skazany, który w chwili zwolnienia z zakładu karnego nie dysponuje wystarczającymi środkami własnymi, otrzymuje kwotę w wysokości do 1/3 miesięcznego wynagrodzenia pracowników lub jej ekwiwalent (art. 166 § 3 kkw). Ekwiwalentem może być bilet na przejazd, artykuły żywnościowe na czas podróży, stosowną do pory roku odzież, bieliznę. Jest to specjalny fundusz przeznaczony na dojazd do miejsca zamieszkania i na utrzymanie po zwolnieniu.
GDZIE MOŻNA UZYSKAĆ POMOC?Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej Udziela wszechstronnej pomocy osobom i rodzinom w celu umożliwienia im przezwyciężania trudnych sytuacji życiowych, których nie są w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości.
Udziela pomocy w formie
· pieniężnej - przyznawanie i wypłacanie:
o zasiłków stałych i składek na ubezpieczenie zdrowotne,
o świadczeń rodzinnych i pielęgnacyjnych,
o zasiłków okresowych,
o zasiłków celowych,,
o dodatków mieszkaniowych.
· rzeczowej - zapewnienie posiłku i niezbędnego ubrania osobom tego pozbawionym,
· usługowej - w formie: pracy socjalnej, interwencji kryzysowej i poradnictwa specjalistycznego (prawnego, psychologicznego, rodzinnego).
Kurator sądowy W porozumieniu z administracją zakładu karnego lub aresztu śledczego oraz za zgodą i przy współdziałaniu skazanego, w okresie do 6 miesięcy przed przewidywanym warunkowym zwolnieniem lub przed wykonaniem kary, opracowuje program przewidywanych działań w zakresie pomocy niezbędnej dla skazanego oraz określa wysokość środków potrzebnych na realizację takiego programu.Caritas Diecezji RadomskiejOśrodek Wsparcia oferuje takie formy działań, które będą skutkowały zmianami wewnętrznymi tych osób ( typu poczucie własnej wartości, umiejętność stawiania granic, wiara we własne możliwości) jak również zewnętrznymi (warunkujące z kolei zmiany w kierunku wychodzenia ze stanu dysfunkcji i osiągania poczucia godnego życia).Mowa tu o oferowanych przez Ośrodek Wsparcia następujących formach pomocy:- pomoc doraźna;- pomoc długofalowa;- pomoc indywidualna: terapia indywidualna;- pomoc grupowa: grupa w...
migotka1313