milosierdzie-gminy_1.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-

dację Nowoczesna Polska .

MARIA KONOPNICKA

Miłosierǳie gminy

ǲiewiąta dochoǳi na zegarze gminy. Przez lekką mgłę poranną przebĳają ciemniejsze

lazurowe głębie, zapowiadając cudowną i cichą pogodę.

Przed kancelarią snują się gromadki, oczekując przybycia pana Radcy Storcha, któ-

rego szary ﬁlcowy kapelusz i laskę ze srebrną gałką widać przed bliską kawiarnią Gehra,

u stolika pana sęǳiego pokoju, czytającego tu przy cienkiej kawie swój poranny ǳiennik.

Pan Radca może przybyć lada chwila; tak przynajmniej sąǳi woźny, stojący w półu-

rzędowej postawie na ganku kancelarii i odpowiadający na pozdrowienia przechodniów

przytknięciem dwu palców do granatowej czapki z białą wypustką.

Od strony kawiarni Gehra dolatują rześkie głosy obu rozmawiających panów. Pan

radca zatrzymał się tylko na chwilę, nie siada nawet, ale rozmowa z panem sęǳią bawi go

widać, gdyż słychać od czasu do czasu jego śmiech swobodny, wesoły, któremu odpowiada

krótkim naszczekiwaniem pyszny, brunatny ceter¹, leżący u stolika w postawie sﬁnksa.

Tymczasem luǳie przed kancelarię przychoǳą, pozdrawiają się wzajemnie i stają,

gawęǳąc niedbale. Niektórzy idą wprost do kancelarii, inni przysiadają na kamiennych,

połączonych luźnym łańcuchem, słupkach, które niewielki, żwirem wysypany plac przed

gmachem od ulicy ǳielą; jeszcze inni, zadarłszy głowy, przypatrują się samemu gmacho-

wi. Jest nowy. Stanął wszakże na miejscu dawno zadrzewionym, z którego mu pozosta-

wiono dwa szeroko rozrosłe, o łupiącej się delikatnej korze, platany, których żywą zieleń

jesienne słońce złocić już nieco zaczęło.

Sam gmach prosty, szary, kwadratowy niemal ma na płaskim dachu niską, żelazną

balustradę o złoconych gałkach, a na fasaǳie cztery pilastry² i pamiątkową tablicę z na-

pisem. Napis ten, błyszczący wesoło złoceniem swych liter, przyciąga oczy luǳkie. Każdy

prawie z przybyłych podnosi głowę i odczytuje go z powagą. Alboż nie ma prawa? Wszak

każdy na wzniesienie kancelarii dał swoje trzy grosze, a dom jest wspólną własnością

i wspólnym ǳiełem gminy. Nie mniej przyciąga oczy zegar umieszczony w samym ostrzu

trójkąta, opierającego się podstawą o płaskie kapitele³ pilastrów, tylko że wskazówki je-

go zdają się ǳiś wolniej jakoś poruszać po okrągłej i błyszczącej tarczy. Tak przynajmniej

mniema właściciel bliskiej piwiarni, który co chwila dobywa swoją wielką srebrną cebu-

lę⁴, konontując ją z zegarem gminy. Miły Boże, po co się człowiek ma śpieszyć? Czas

i tak leci.

Już tylko parę minut brakuje do ǳiewiątej; gromadki zaczynają ściągać przed sam ga-

nek kancelarii, śmiejąc się i rozmawiając głośno. Nie ma w tym zebraniu nic uroczystego:

Strój

jak kto przy robocie stał, tak przyszedł. Zwyczajnie, za interesem.

Coǳienne „joppy” szarzeją się na grzbietach; rzeźnik Wallauer przyszedł w różowym,

dymkowym kaanie, Jan Blanc, rymarz z Höschli, w zielonym kitajkowym⁵ fartuchu,

spiętym na mosiężną hakę z łańcuszkiem; wielu, mimo rannego chłodu, stawiło się na

zebranie w kamizelkach tylko; wdowa Knaus, jak szła z targu, tak wstąpiła z koszykiem

ogrodowizny⁶ i z nową szczotką pod pachą. A cóż? Wszak tu wszyscy swoi.

¹ eer — ǳiś: seter; wyżeł brytyjski; duży pies myśliwski o długiej lśniącej sierści.

² isr a. iser — półkolumna, element architektoniczny.

³ ie — zwieńczenie kolumny.

⁴ e (daw. pot.) — tu: zegarek kieszonkowy noszony na łańcuszku.

⁵ ioy (daw.) — z cienkiego jedwabiu.

⁶ ogrooin (daw.) — warzywa.

Nareszcie na kwadratowej wieżycy Nowego Münsteru zaczynają bić kwadranse, a jed-

nocześnie daje się słyszeć radosne szczekanie wyżła biegnącego u nóg pana Radcy. Wy-

przeǳa go, wraca, znowu go wyprzeǳa, znów po paru susach wraca, aż weszli razem

w wybornych humorach w otwarte drzwi kancelarii. Zaraz za nimi zaczynają wchoǳić

czekające przed gmachem gromadki.

Wchoǳą i w sieniach już ǳielą się na dwie partie: ciekawych i interesowanych⁷. Inte-

resowani przepychają się zbitym szeregiem do żółtych, drewnianych balasków, ǳielących

salę na część urzędową i nieurzędową; ciekawi idą wolniej i obsiadają ławki, biegnące do-

koła pod ścianą.

Nie jest to rozǳiał stanowczy.

To z jednej, to z drugiej strony wciąż miano sobie coś do powieǳenia; czasem też który

z ciekawych czuł się nagle interesowanym i u balasków miejsca sobie szukał. Człowiek

może się namyśleć i w ostatniej chwili.

Interesowanych jest mniej; ci mają ważniejsze stanowisko w sali. Jest tu powroźnik

Spüngli, który się niedawno z wdową ożenił i warsztat chciał rozwinąć; jest Kägi Tobiasz,

właściciel piwiarni „Pod Zieloną Różą”; jest piekarz Lorche; jest oberżysta z Mainau; jest

Dödöli, właściciel winnicy; jest Wetlinger Urban, słodownik; jest Tödi-Mayer ślusarz;

jest kotlarz Kissling; jest ogrodnik Dörﬂi; jest stolarz Leu Peter i kilku innych jeszcze.

Każdy z nich potrzebuje posługi to w warsztacie, to w domu, to w roli. Kiedy też woli,

że mu to taniej przyjǳie, niż gdyby parobka zgoǳił. Porozpierali się u balasków i gwarzą

z cicha. Wdowa Knaus także się mięǳy nimi rozparła. Od czasu jak się syn ożenił, na

imię boskie nie ma się kim w domu pchnąć. Jest przy tym miłosiernego serca i chętnie by

biedotę jaką wzięła, żeby tylko posługę z tego niezgorszą mieć można. No i żeby dopłata

nie barǳo marną była. Nie może przecie niedołęgi darmo do domu brać. Gmina zresztą

ma fundusze na to, żeby za biedaków, co już robić nie mogą, płaciła.

Żebrać przecież nie pójdą, nie wolno. Czy tylko bęǳie w czym wybrać?… Pod jesień

Chciwość, Robotnik

słabnie to jak muchy. Wolałaby babę… Phi! weźmie i ǳiada, jak baby nie bęǳie. Aby

od biedy, aby od biedy! A czy to mało tej hołoty w gminie? Tygodnia nie ma, żeby do

kancelarii nie ściągła⁸ jaka mizerota, której się zdaje, że już nie poraǳi robocie. Nieprawda!

Takiego dobrze docisnąć, to i za młodego obstanie od nagłego razu. A i to błogie, co

tam gmina doda. Nie raz, nie dwa jeszcze taki swego nie przeje, a już go śmierć ściśnie.

Hoppingerom się trzyǳieści anków po starej Reguli zostało, co ją na wiosnę z kancelarii

wzięli. A Egli? Egli więcej niż w parobka Aloisa orał, a jeszcze połowy zapomóg nie wydał,

kiedy stary zipnął. Pan Bóg miłosierny niczyjej krzywdy nie chce!

Tu wdowa wzdycha, a czarny kamlotowy⁹ kaan podnosi się z szelestem na jej sze-

rokich piersiach.

Ale jeden i drugi ogląda się ku drzwiom. Czemu nie przyszedł Probst? Spoǳiewano

się, że pierwszy do licytacji stanie, a jego dotąd nie ma.

Ucicha nareszcie w sali, a pan Radca podnosi głowę od biurka, przy którym stojąc,

czytał papier jakiś.

Jest to młody jeszcze, przystojny i okazały szatyn, którego niewielka łysina niemal-

że nie szpeci wcale. Twarz ma mięsistą, okrągłą, wąs rudawy, spojrzenie otwarte, jasne.

Ubrany z pewnym wykwintem, u szwajcarskich urzędników niezwykłym. Szczególniej

uderza czarny gors u koszuli, na którym błyszczą drobne złote spinki. Podniósłszy głowę,

pan Radca oczy mruży i znad złotych okularów po obecnych patrzy. W tej chwili właśnie

woźny drzwi zamyka. Zdaje się, że już nikt więcej nie przyjǳie.

— No, moi panowie — oǳywa się pan Radca, przeciągając palcem tłustej białej

ręki pomięǳy przyciasnym kołnierzykiem a pełną, nieco nabrzmiałą szyją. — No, moi

panowie, mamy ǳiś, jak wiecie, posieǳenie sekcji dobroczynności w gminie. Czy tak?

— Tak, tak! — oǳywa się kilka głosów w sali.

— A więc, moi panowie — dodaje Radca, zapuszczając palec mięǳy kołnierzyk a kark

kładący się na nim fałdą tłustej skóry — więc możemy zaczynać!

⁷ ineresony — ǳiś: zainteresowany.

⁸ igł — ǳiś popr. forma: ściągnęła.

⁹ mooy — z miękkiej wełny.

Miłosierǳie gminy



— Tak, tak! — oǳywają się ponownie głosy. Ale pan Radca, świeży urzędnik z wy-

borów, nie lubi tracić sposobności do małych przemówień, które by gruntowały popu-

larność jego. Chrząka tedy i, oparłszy obie dłonie na pulpicie swego biurka, tak rzecze:

— Wiadomo panom, jak opiekuńcze są ustawy gminy. Wiadomo panom, że gmina

nie dozwala cierpieć nęǳy żadnemu z członków swoich. Ociera łzy, oǳiewa nagich, karmi

głodnych, bezdomnym daje dach nad głową, słabych wspiera.

Tu czując, że mu się ten azes udał, robi krótką, lecz znaczącą pauzę. Obejmuje potem

oczyma obecnych i tak mówi dalej:

— Ustawy gminy są ustawami chrześcĳańskiego miłosierǳia; są one nie tylko na-

szą zdobyczą cywilizacyjną, ale naszą chlubą. Tak jest, panowie, one są naszą chlubą!

Wiadomo panom, że młodość nie trwa, siły opuszczają, choroba i bieda łamie. Jest to

powszechne prawo, któremu ulega świat cały. Ale nasza gmina podejmuje walkę z tym

prawem. W jaki sposób? W barǳo prosty: przygarnia tych, których skrzywǳiło życie,

przygarnia nęǳarzy i wyǳieǳiczonych, przygarnia kaleki i niemocne¹⁰ starce¹¹!

Tu pan Radca ǳiwi się, że mu tak dobrze iǳie i znów robi pauzę. Żal mu po prostu,

że słucha go tak mała garstka luǳi. Taka mowa, wypowieǳiana na jakimkolwiek dużym

zebraniu, zrobiłaby mu imię. Za czym z wysoka rzuca okiem na salę i tak kończy:

— Tak jest, moi panowie! Gmina przygarnia ich i, goǳąc rozumną rachubę z pory-

wami serca, mówi: starzec ten, nęǳarz ten, ten kaleka nie może już wyżyć ze swej pracy.

Owszem, nie może już pracować. Nie ma on roǳiny, która by go żywić mogła, lub też

ma roǳinę biedną, której praca ledwo starczy, by głodu nie zaznać. Mamże go puścić,

by się włóczył po drugich jako wstrętny żebrak? Nigdy!

Potrząsa głową energicznie i, podnosząc głos, mówi:

— Woźny, wprowadź kandydata!

Woźny przechoǳi szerokim krokiem salę i znika we drzwiach bocznych, do małej

komórki, służącej niekiedy za kozę, wiodących; mięǳy zebranymi szerzą się półgłośne

szmery, a pan Radca stoi z podniesioną ręką, żeby nie wychoǳić z pozy. Upływa krót-

ka chwila. Nagle w drzwiach bocznych ukazuje się naprzód głowa dygocąca na cienkiej,

wychudłej szyi, potem kolana ku przodowi zgięte, potem stopy resztką obuwia ozute,

potem ręce zgrabiałe i drżące, które się uszaków drzwi z obu stron chwytają, żeby dopo-

móc nogom przez próg, a wreszcie grzbiet w pałąk zgięty. Jest to Kuntz Wunderli, stary

tragarz, którego wszyscy znają.

W sali zapanowywa¹² szmer głośniejszy nieco.

— To kandydat?… Na miłosierǳie boskie, cóż to za kandydat? Któż to weźmie do

Starość, Miłosierǳie,

Interes, Bieda

siebie takiego trupa? Co za pomoc z tego komu? Co za wyręka? No, no! Ciekawa rzecz,

co też gmina dać myśli za wzięcie tego próchna! A toć to skóra i kości! Nic więcej!

Niezadowolenie się wzmaga. Są tacy, którzy od razu sięgają po czapki i od balasków

odchoǳą.

Ale pan Radca na szmery te nie zważa i zaledwie Kuntz Wunderli ukazał się we

drzwiach, tak mowę swą kończy:

— Tak jest, moi panowie! piękne nasze ustawy wygnały z ziemi naszej żebraninę,

a wprowaǳiły do niej miłosierǳie. Nie ma już opuszczonych! Nie ma już nęǳarzy!

Gmina jest ich matką, gmina jest ich żywicielką. Oto jest starzec niezdolny do pracy.

Kto z panów chce go wziąć do siebie? Niejedną posługę mieć można jeszcze z niego.

Gmina nie wymaga, by jej członkowie czynili to darmo. Gmina gotowa jest, podług

ustaw swoich, przyczynić się do utrzymania tego starca. Kandydacie, przybliż się! Pano-

wie, przypatrzcie się kandydatowi!

Skłonił głowę i, dobywszy fular, otarł nim czoło. Łatwo się pocił, a w sali stawało się

gorąco.

Tymczasem Kuntz Wunderli, popchnięty nieco z tyłu przez woźnego, wydobywa się

szczęśliwie zza drzwi i przy progu staje. Pełne światło z otwartego na obszerną łąkę okna

pada teraz na jego zgarbioną i znęǳniałą postać. Stoi tak przez chwilę, mnąc w ręku stary

pilśniowy kapelusz, a chude kolana drżą mu coraz silniej. Jest wzruszony. Nagle prostuje

się, podnosi głowę i z uśmiechem na obecnych patrzy. Uśmiech ma zachęcający, wesoły

¹⁰ niemony — pozbawiony sił, osłabiony; chory, niedomagający.

¹¹ niemone sre — ǳiś popr. forma B. lm: niemocnych starców.

¹² noy — zacząć panować.

Miłosierǳie gminy



prawie. Kuntz Wunderli nie wie, kto bęǳie panem jego. Uśmiecha się tedy do wszystkich

i raźno mruga oczyma. Oczy te są zimne, osłupiałe i stroskane. Stary Kuntz usiłuje im

wszakże nadać ﬁluterny, niemal lekkomyślny wyraz. Gdy mu się jedno zmęczy i staje

w ciemnym swoim dole nieruchome, martwe, mruga drugim, jak gdyby chciał mówić:

Jeszczem ja mocny! O, i jaki mocny! Chleba darmo nie zjem, pracować będę, każdej

robocie poraǳę. I wody przyniosę, i drew ułupię, i kartoﬂi naskrobię, i izbę zamiotę…

Dużą siłę mam jeszcze… dużą siłę…

A gdy tak patrzy z wysiłkiem, stara jego głowa coraz silniej trząść się zaczyna, oczy

nieruchomieją i zachoǳą wielkimi łzami, a ręce szukają podpory. Jedne tylko wąskie

i zapadłe usta uśmiechają się, ciągle się uśmiechają, wtedy nawet, kiedy dwie łzy ciężkie

i zimne toczą się z wolna po zmiętej i zbrużdżonej twarzy.

Ten, to ów zaczyna mu się przyglądać. Istotnie stary wygląda wcale jeszcze dobrze.

ǲiś rano ogolił się właśnie; woźny pożyczył mu brzytwy. Leży to w interesie gminy, żeby

taki kandydat jak najlepiej i jak najraźniej się przedstawiał. Inaczej mógłby nie znaleźć

wcale amatora. Nie tylko więc woźny pożyczył mu brzytwy, ale starego kubraka i nie-

bieskiej chustki na szyję, które po licytacji znów sobie odbierze. Stary Kuntz umie to

cenić. Wie on, jakie pobudki miała gmina w tak łaskawie uǳielonej mu pomocy i rad by

przede wszystkim uwydatnić te piękne szczegóły swojego ubrania. Ale rękawy kubraka

są na niego przydługie; sam kubrak, zbyt obszerny, wisi na nim raczej, niźli go oǳiewa,

a bujny, niebieski, ba, wełniany fontaź¹³ ǳiwnie się sprzecza z jego wyschłą, pomarsz-

czoną w tysiące szwów szyją, którą Kuntz to wyciąga, to chowa, nie wieǳąc, jak lepiej

przedstawi się chustka. Właściwie mówiąc, jest w trudnym położeniu.

Trzeba mu i litość wzbuǳić, i nie okazać się zbyt niedołężnym. Wie on, że stoi tu

w charakterze starca, nie mogącego pracować, ale wie także, iż każdy z tych, co tu przy-

szedł, na ręce jego patrzy, czy się roboty chwycą. Gmina ma nad nim miłosierǳie, praw-

da; ale zbyt wiele dopłacać za niego nie zechce. On to wie, wie dobrze; zbyt wiele wymagać

nie może… Zmieszany, wzruszony patrzy luǳiom po oczach, miarkując, co który myśli;

na woźnego też rzuca w bok krótkie spojrzenia, jakby dla upewnienia go, że ani brzytwa,

ani kubrak, ani chustka nie pójdą na marne.

Luǳie patrzą na starego i gawęǳą głośno. Nie leży to w interesie żadnego z nich, żeby

okazywać zbyteczny pośpiech. Staliby tak do południa może, porozpierani na balaskach

i biorący tabakę, ale pan Radca nie lubi przewlekłych posieǳeń.

— No, moi panowie — oǳywa się on głośno. — Czy przypatrzyliście się kandyda-

Starość, Interes

towi?

— A cóż mu się tam przypatrywać — odpowiada po małym milczeniu kotlarz Kis-

sling. — Toć my go co ǳień wiǳimy. Stary ledwo dycha, nie uciągnie, nie dźwignie…

Jak myślicie, szwagrze — zwrócił się do Faustyna Tröndi — bęǳie miał z osiemǳiesiąt

albo i więcej?

Stary chrząknął. Osiemǳiesiąt dwa skończył, osiemǳiesiąt dwa… Ale uśmiecha się

tylko i milczy.

— Ile macie lat, stary? — pyta go Tödi-Mayer.

Kuntz szybko mruga ku woźnemu okiem, a potem mówi:

— Siedemǳiesiąt i cztery, kochanku! Siedemǳiesiąt i cztery!

— A pokaż no, stary, zęby! — oǳywa się oberżysta z Mainau.

Kuntz znów rzuca szybkie spojrzenie na woźnego i rozszerzywszy zeschłe wargi uka-

zuje wcale jeszcze zdrowe zęby.

Publika zaczyna się śmiać.

— Ho! ho! — mówi jeden — a to by i kość ugryzł.

— Chleba się nie zlęknie! — dodaje drugi.

Leu-Peter, stolarz, przechyla się ku niemu.

— A machnĳ no, stary, pięścią! Dalej!

Wunderli postępuje krok naprzód, podnosi nieco głowę, prostuje grzbiet i macha

kilka razy ręką, której ściśnięta pięść ginie w długim rękawie pożyczonego kubraka. Ręka

opada mu za każdym razem jak złamana gałąź. W stawach słychać trzask przykry.

— A co? Nieźle macha! — oǳywa się ktoś z ławy.

¹³ on — tu: kokarda z chusteczki na szyi.

Miłosierǳie gminy



Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: