Przemiany powieści w Młodej Polsce.docx

22 Przeobrażenia poetyki powieści w Młodej Polsce (bohater prowadzący, powieść jako zespół scen, powieść w pierwszej osobie).

(Głowiński Powieść młodopolska i A. Hutnikiewicz Młoda Polska)

- dobrym odniesieniem do opisywania zmian w powieści są utwory Bolesława Prusa – zwłaszcza Lalka i Emancypantki oraz Sygietyńskiego Wysadzony z siodła – widać tam tendencje, które później silnie dojdą do głosu w powieści młodopolskiej np. zakończenie otwarte, personalizacja narracji, zbliżenie powieści do filozofii. Oczywiście również Świętochowski i jego Dumania pesymisty zapowiada te zmiany. 
Najważniejsze cechy powieści młodopolskich: 

1. Przyczyna przemian w powieści 
- od lat 60-tych XIX wieku coraz większe zmiany w postrzeganiu ludzkiej jaźni; jest to okres odkrywania ludzkiej nieświadomości i narodziny psychologii nieświadomości – literatura zaczyna włączać się w proces poznawania nieświadomości. Rzeczywistość zaczyna być ukazywana jako palimpsest. Powieść młodopolska odpowiada na te zmiany – następuje całkowita integracja dwóch dziedzin – literatura zaczyna odpowiadać na pytania filozoficzne, czyli następuje odejście od realizmu w kierunku filozofii, psychologii. Następuje sprzeciw wobec pozytywistycznego scjentyzmu i wobec koncepcji wiedzy pewnej. Optowanie za uwzględnieniem czynników irracjonalnych; pokazanie, że doświadczanie rzeczywistości zależy od podmiotu poznającego, otwarcie na intuicję. 
Również filozofowie widzą wagę w procesie literackim – literatura ma być organizatorem i uczestnikiem przemian – następuje utożsamienie literatury z filozofią np. u Nietzschego (u niego dyskurs filozoficzny przejmuje dyskurs literacki).
Fala pisarzy doskonale wykształconych filozoficznie : Przesmycki, Żuławski, Przybyszewski, Berent – pisarze doskonale wykształceni pod tym kątem. 

LITERATURA MA ILUSTROWAĆ PEWNĄ FILOZOFICZNĄ PRAWEDĘ O CZŁOWIEKU – DLATEGO POWIEŚĆ MŁODOPOLSKA PRZYJMUJE ZUPEŁNIE INNĄ FORMĘ NIŻ DOTYCHCZASOWE UTWORY 

Irzykowski w Pałubie: literatura musi być trudnym doświadczeniem poznawczym, elitaryzm tego typu literatury. Nowa wizja lektury jako procesu interpretacyjnego, poznawczego.
(Przekłada się to na fakt, iż w tym okresie silnie rozwija się literatura popularna)

2. Poszukiwanie formy i języka
Skoro literatura miała spełniać nowe zadania, to musiało nastąpić przekształcenie dotychczasowych form i języka. Pisarze młodopolscy poszukiwali nowego wzorca, aby wyrazić to, co wcześniej pozostawało poza sferą zainteresowań pisarzy. 
- postrzegano dotychczasowy język jako przestrzeń manipulacji, zakłóceń. Język skazuje na „poznawcze półprodukty”, stereotypy, konwencje – zamyka szersze poznanie. Moderniści chcieli powrócić do prasowa, które odzyskałoby znaczenie. (stąd np. wkracza do powieści język wykluczonych, prostych ludzi – jest to okazja do wymknięcia się konwencjom języka np. u Micińskiego język nożowników, u Żeromskiego też często taki zabieg)
-eksperymenty z formą powieści – eksperymenty z tradycją powieści realistycznej. Bardzo często wykorzystywano naturalizm i impresjonizm w powieści młodopolskiej. Naturalizm jednak pojmowano już inaczej niż u pozytywistów – przejście w stronę naturalizmu duszy ludzkiej np. Śmierć Dąbrowskiego, Próchno Beretna – formuła dokumentu duszy. Ważny dla powieści młodopolskiej jest również synkretyzm – np. powieść zbliża się do dramatu – zastępowanie narracji dialogami i monologami – Próchno Berenta, Ozimina Berenta. 
- wszystkie opisane zmiany skutkują PRZEKSZTAŁCENIEM FORM POWIEŚCIOWYCH I WYKSZTAŁCENIEM NOWYCH WZORCÓW

ZMIANY W NARRACJI:
- przejście od auktorialnej do personalnej narracji; narracja zbliża się do mowy bohaterów, utrata dystansu; bohater zaangażowany nie tylko w fabułę, ale także w narrację
-mowa pozornie zależna – najczęstszy zabieg 
- narracja rozpychana przez retrospekcję – poprzez narracje ukazanie procesów psychicznych
-polifoniczność narracji, wielogłosowość
- Narracja pierwszoosobowa – zwrot ku niej – wiążę się to z chęcią pokazanie psychologii postaci. Np. wszystkie powieści młodopolskie Nałkowskiej: Kobiety, Narcyza, Książę; Komornicka – Biesy, Irzykowski – Sny Marii Dunin (pierwsza część Pałuby). Narracja w 1 osobie postulowała wszelakie formy- od wyznania po dokument, od zapisu do manifestu postaw pokoleniowych – np. „Bez dogmatu” Henryka Sienkiewicza jest dziennikiem intymnym i powieścią polemiczną, skierowana przeciwko dekadentyzmowi, literatura intymna, analityczna, literatura wyznań (spowiedź zbolałej duszy)!
Dyskurs autobiograficzny jako możliwość literatury – rozwija się bardzo wyraźnie – ma na to wpływ również fakt, iż w tym czasie publikowane są autentyczne dzienniki: Amiel, Baszkircew.
Proza spowiednicza – Śmierć Dąbrowskiego; Powieść w listach: Dąbrowski „Felka”;

ZMIANY W KOMPOZYCJI I STRUKTURZE:
Powieść jako zespół scen – często nie ma fabularnego spoiwa w powieści; zbliżenie powieści do życia codziennego; zastąpienie akcji zespołem luźno powiązanych ze sobą scen; zrezygnowanie z ciągu przyczynowo skutkowego; zbliżenie powieści do dramatu; fragmentaryczność; ujęcia hipertekstowe, interaktywne; przekształcenie czasu w powieści – epizodyczność, rozbicie, rozmycie struktur czasowych, nastawienie na teraźniejszość. Ma to na celu zwiększenie aktywności czytelnika. Przejście od TELLING DO SHOWING. Wiąże się to również z otwartą kompozycją powieści – brak ścisłego zakończenia i punktu kulminacyjnego. Np. Berent – Próchno, Ozimina.