LEGENDA O ŚWIĘTYM ALEKSYM

·         narracja 1-osobowa, narrator wszechwiedzący

·         wstęp – uzasadnienie wiarygodności

o       topos wstępu

o       inwokacja – wezwanie do Chrystusa

o       krótkie streszczenie treści

o       „cztę[1] w jednych księgach o nim” à autorytet

o       „kto chce słuchać, ja powiem” à przeznaczone do wygłaszania

·         o narodzinach Aleksego

o       Aleksy pochodził z bardzo bogatej rodziny à potem świadomie wybrał biedę

o       dobry chrześcijanin i władca

o       imię – Aleksy – z łac. ‘obrona, opieka’ à takim miał być człowiekiem

·         mowa zależna – dialogi à żeby było bardziej wiarygodnie

·         Aleksy był bezwzględnie posłuszny ojcu

·         dość prymitywne techniki narracyjne w średniowieczu

·         dał wskazówki dla żony

·         żył jak ostatni żebrak pod kościołem

·         powtarzalność cudów à wniosek, że to nie złudzenia, tylko fakty

·         Aleksemu nie zależało na sławie, a ludzie oddawali mu chwałę, więc postanowił wyjechać

·         koga – element polski w legendzie

·         „sam sobie list napisał” – exemplum, moment śmierci to uwieńczenie życia, wcześniej – jako asceta – nie miał do tego prawa

·         dzwony same dzwoniły – cud, bo zmarła osoba święta

·         dziecko – symbol czystości, bezgrzeszności

·         ciało Aleksego się nie rozkładało, miało natomiast moc uzdrawiania

***

Meliczna liryka religijna, posługująca się strukturą „epicką” przy tematach zaczerpniętych z Ewangelii, apokryfiki i hagiografii, w ciągu XV wieku otrzymała wsparcie ideowe i artystyczne o trojakiej postaci wierszopisarskiej:

·         stylistycznego utworu narracyjnego,

·         dialogu,

·         kompozycji stroficzno-dialogowej.

Wypowiedziano w nich główne, klasyczne dla epoki poglądy na sprawy tego i tamtego świata.

We wczesnym XV-wieczu nieudolny wierszopis, zapewne skromny duchowny z Mazowsza (Płockiego?) ułożył po polsku Legendę... W rękopisie z 1454 roku, znacznie późniejsza od pierwowzoru i pozbawiona zakończenia jej kopia przechowała 241 wersów zbudowanych na osnowie chropawego 8-zgłoskowca, pod nagłówkiem Vita sancti Alexi rykmice (= rytmice, czyli tu: wierszem rymowanym).

Pochodzenie i język bezpośredniego wzoru tego poematu pozostają niewiadome. Legenda polska jest późnym opracowaniem opowieści hagiograficznej, której zaczątki wykraczają poza Europę, a sięgają V lub VI wieku. Jej ogromna popularność, z ośrodkiem kultowym w Rzymie, przyniosła całej epoce niezliczone wersje łacińskie i narodowe. Dzieje człowieka, który wyrzekł się wysokich zaszczytów, bogactw i szczęścia osobistego dla bytu nawet nie pustelniczego, lecz żebraczego i jako lekceważony nędzarz żył kilkanaście lat nierozpoznany przy pałacu własnego ojca; kontrastowe odwrócenie zwykłych pragnień ludzkich, skrajna abnegacja jako droga ku świętości – wywierały wszędzie silne wrażenie (w XII wieku wznieciły we Francji ruch tzw. waldensów, propagujących m.in. ewangelijną prostotę wiary i równość społeczną). Anonim spolszczył odmianę „małżeńską” starszej redakcji opowieści, uformowaną najpóźniej w X wieku, która obejmowała hołd też dla heroizmu dziewiczej oblubienicy Aleksego, nagrodzonej udziałem w świętości. Szereg epizodów cudownych, jak samoczynne bicie dzwonów po zgonie żebraka, urzekało pobożną wyobraźnię. Odtąd temat ten stał się u nas w obiegu ludowym i artystycznym aż po czasy dzisiejsze.