1000820352
Józef Dębowski, Leszek Gawor, Stanisław Jedynak, Krzysztof Kosior, Jolanta Zdybel, Lech Zdybel
MAŁA
ENCYKLOPEDIA FILOZOFII
POJĘCIA* PROBLEMY * KIERUNKI *SZKOŁY
pod redakcją
Oficyna Wydawn
Bydgoszcz - Lublin 2002 r.
Stanisława Jedynaka
Recenzja naukowa:
prof. zw. dr hab. Henryk Jankowski
prof. zw. dr hab. Jan Szmyd
Redakcja naukowa:
prof. zw. dr hab. Stanisław Jedynak
Opracowanie redakcyjne i korekta: '■. J,\ ,Grażyna Jarzyna ^ ;.i „:■■'
•Ul'/'
Przygotowanie komputerowe haseł: Adam Szpanderski
Redakcja techniczna: Czesław Rygielski
Projekt okładki: Romuald Fajtanowski
§
i.
:.i
© Copyright by Oficyna Wydawnicza BRAŃTA© Copyright by Stanisław Jedynak '..:-;'
A
ISBN 83-89073-21-8
Oficyna Wydawnicza BRANTA - Rok założenia 1990 Bydgoszcz tel./fax (0-52) 322-89-19 http://www.branta.com.pl e-mail: oficyna@branta.com.pl
sl:-.
„Wszyscy ludzie mogliby się zgodzić, że mądrość powstaje z wiedzy i z poszukiwania rzeczy, które filozofia umożliwia nam objąć; a więc powinniśmy bez wahania zająć się filozofią."
Arystoteles Zachęta do filozofii
Wydanie II (uzupełnione i poprawione)
Ark. druk. 30,50
Skład i łamanie:
Przedsiębiorstwo Marketingowe „LOGO", tel. (0-52) 340-18-52
Druk i oprawa:
Zakład Poligraficzne-Wydawniczy „POZKAL"
88-104 Inowrocław, ul. Cegielna 10/12
tel. (0-52) 354-27-00, fax (0-52) 354-27-05
WSTĘP
'£>,,
Mała Encyklopedia Filozofii jest książką przygotowaną przez zespół autorski, który stworzyli pracownicy Wydziału Filozofii i Socjologii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie: dr Józef Dębowski (JD), dr Leszek Gawor (LG), prof. dr hab. Stanisław Jedynak (SJ), dr Krzysztof Kosior (KK), dr Jolanta Zdybel (JZ), dr Lech Zdybel (LZ). Zamierzeniem Autorów nie jest zaproponowanie Czytelnikowi kolejnej pozycji słownikowej. MEF wykracza poza formułę prac tego typu. Zawiera ona nie tylko zestaw podstawowych terminów i pojęć filozoficznych, ale także zwięźle omawia wybrane problemy, kierunki, szkoły, nurty, prądy filozoficzne. Osobne hasła poświęcone zostały syntetycznej prezentacji poszczególnych okresów w dziejach filozofii — dominujących w nich zagadnień, swoistych trendów i rozwiązań, czołowych postaci. MEF pełni więc dodatkowo rolę pewnego minimum z zakresu wiedzy hi-storyczno-filozoficznej. O specyficznym charakterze MEF decydują także tzw. hasła narodowe. Zawierają one najistotniejsze dane dotyczące filozofii w wybranych krajach, filozofii tworzonej i rozwijanej w określonej tradycji i kulturze, jak i współtworzącej daną kulturę. Ponadto MEF zawiera charakterystykę większych religii świata ze szczególnym uwzględnieniem obecnej w ich doktrynach myśli filozoficznej. Szereg haseł zamieszczonych w tej książce poświęconych jest zagadnieniom interdyscyplinarnym oraz filozoficznym podstawom i aspektom istotnych trendów, ruchów i prądów społeczno-kulturowych.
Zgodnie z zamierzeniem Autorów, MEF powinna spełniać zasadniczo funkcję wydawnictwa informacyjnego oraz funkcję integracyjną tak wewnątrz samej filozofii, jak i w stosunku do dyscyplin pokrewnych. Książka adresowana jest zatem do szerokiego grona odbiorców: osób zajmujących się profesjonalnie problematyką filozoficzną, studentów i uczniów oraz tych wszystkich, których interesuje filozoficzny wymiar kultury i obecność filozofii w sferze aktywności szczególnie im bliskiej (literaturze, sztuce, prawie, polityce, wszelkiego typu naukach humanistycznych i przyrodniczych itp.). [Ze Wstępu do pierwszego wydania, 1996 r.]
Tekst obecnego wydania MEF nieco różni się od wydania pierwszego: dodano kilka nowych haseł, do innych haseł wprowadzono poprawki, Uaktualniono niektóre dane oraz dokonano pewnych ulepszeń o charakterze redakcyjnym.
Autorzy
; . I'. .. : j
i., i'/ . '':.'
A/i ■■ \xi\,</.'A : :■■' ■: ,',\ v-:'•',:• .' .ii
:.,;■,.; ; ., "V-;1.; •■
'ii.'.'i'!.' 'l!i.''J",-' *
'A\*. ■:
i lv ■>- \'-:v ;
'"i:; 'U';'.!'. .'YJ / V .' '•
■ V ■:'■■/.. ..'. .
:v vł.'.-'o: /
"V ■■■,,.. >
'• Jj| ii'!; .'."■• \ .."■■ '.j-
I. •;■.'■ ' .VI'!/.V. q •
!):ł!.'U ' ;." i-j;." ''//I .t-
■ ■ ■ ...;!. .lif; >w f . . ■■iii
■ . ■ ■ ■ v,-iir-c>:.-- ).•(<■,
•••(\ .-.' .! -:;fr bJSi ..
■■" ■:" ' --i*. . . ■.■A .
i*)'.
4.. 'i A-mm .;:■.;.
'■ .... UJ....I
.; V.J< fj
A POSTERIORI (łac. a posteriori = potem, w następstwie) [1] W teorii poznania: nazwa tej części ludzkiego poznania (wiedzy), której osiągnięcie lub uznanie jest bezpośrednio, lub pośrednio zależne od —> doświadczenia. „Zależność od doświadczenia" może mieć charakter genetyczny (-> empiryzm), metodologiczny (-> aposterioryzm), epistemologiczny, a także funkcjonalny lub strukturalny. [2] W logice: nazwa tej grupy sądów lub zdań w sensie logicznym, które zostały sformułowane lub przyjęte na podstawie doświadczenia. Z reguły przeciwstawia się je sądom lub zdaniom —> a priori. [3] W scholastyce: nazwa rozumowań, w których kierunek wynikania wiedzie od „tego, co późniejsze" (np. znajomości skutku) do „tego, co wcześniejsze" (np. znajomości przyczyny). (JD)
A PRIORI (łac. a priori = uprzednio, z góry, z założenia) [1] W teorii poznania: określenie stosowane dla oznaczenia tej części ludzkiego poznania (lub wiedzy), które nie jest poprzedzone żadnym -> doświadczeniem i które, dla potwierdzenia swej prawdziwości, nie wymaga odwołania się do jakichkolwiek faktów (tak fizycznych, jak i psychicznych). [2] W logice: nazwa tej grupy sądów lub zdań, których przyjęcie i uznanie za prawdziwe nie wymaga jakiejkolwiek sankcji doświadczenia. [3] W schola-
styce: nazwa tej grupy rozumowań, w których poznanie „tego, co późniejsze" (np. skutków) jest uwarunkowane znajomością „tego, co wcześniejsze" (np. przyczyn). (JD)
ABSOLUT (łac. absolutus = nie-związany, nieograniczony, niezależ...
lebigmac