Kamery filmowe i projektory.pdf

jak to dzia ł a

K lasyczna kamera filmowa to urz¹dzenie o dzia³aniu

Opisywane urz¹dzenia: kamera i projektor,

w rzeczywistoœci znacznie ró¿ni¹ siê od naszych sche-

matów. Nasze rysunki przekazuj¹ zaledwie ideê cze-

goœ co mo¿na by nazwaæ klasyczn¹ kamer¹ i klasycz-

nym projektorem. Wspó³czesna

kamera filmowa jest bardzo

skomplikowanym i kosztownym

urz¹dzeniem naszpikowanym

zdobyczami technologii.

KAMERY FILMOWE

Adam Ł owicki

I PROJEKTORY

mych obrazów wyœwietlanych z projektora fil-

mowego na ekran i wywo³uj¹cych wra¿enie

ruchu. Z³udzenie ruchu powstaje dziêki specy-

ficznej bezw³adnoœci nerwów wzrokowych

w procesie ludzkiego postrzegania. Obejrzany obraz

pozostaje ci¹gle w umyœle, mimo ¿e w miedzyczasie

ekran sta³ siê ciemny na u³amek sekundy i pojawi³ siê

nastêpny obraz. Obliczono nawet, ¿e w czasie pobytu

w sali kinowej, podczas ogl¹dania filmu, przez jedn¹

trzeci¹ czasu siedzimy w ca³kowitej ciemnoœci. Zare-

jestrowany na filmie obraz ruchu mo¿emy sobie wielok-

rotne odtwarzaæ.

Najstarsze filmy zrealizowa³ Francuz Le Prince, któ-

ry jesieni¹ 1888 roku zademonstrowa³ w Leeds krótkie fil-

my dokumentalne nakrêcone na œwiat³oczu³ej taœmie pa-

pierowej. Demonstrowa³ je za pomoc¹ projektora wyposa-

¿onego w mechanizm umo¿liwiaj¹cy skokowy ruch obra-

zu, bêd¹cy zasadniczym elementem konstrukcyjnym pro-

jektorów i niektórych kamer filmowych. Rok póŸniej Le

Prince zastosowa³ po raz pierwszy, wyprodukowan¹

przez G. Eastmana, elastyczn¹ celuloidow¹ taœmê filmo-

w¹. Po wielu perypetiach, ostatecznie problemy technicz-

ne rozwi¹zali bracia Lumiere. W 1895 roku, przed widow-

ni¹ z³o¿on¹ z wielu osób, zademonstrowali oni projektor

rzutuj¹cy obrazy na ustawiony ekran.

BUDOWA KAMERY FILMOWEJ

Z ty³u lub u góry kamery umieszczony jest

œwiat³oszczelny zasobnik na szpulê nadawcz¹ z nie-

naœwietlonym negatywem. Z niej film jest prowadzony

rolkami do kana³u filmowego. W kanale wyciêto prosto-

k¹tny otwór wielkoœci klatki filmowej. Nie naœwietlony

film znalaz³ siê w tej chwili przed obiektywem. To tu,

po naœwietleniu, powstaje pojedyncza klatka filmowa.

Obiektyw , znajduj¹cy siê z przodu kamery, sk³a-

da siê z kilku zestawionych razem soczewek, których

zadaniem jest utworzenie na filmie ostrego obrazu. Na

negatyw wpada przez niego œwiat³o filmowanego obra-

zu. Poœrodku obiektywu pomiêdzy soczewkami umiesz-

cza siê przes³onê. Przes³ona s³u¿y do regulacji wielkoœ-

ci otworu obiektywu. W ten sposób mo¿na wp³ywaæ na

iloœæ œwiat³a padaj¹cego na negatyw. Przes³onê tê-

czówkow¹ obiektywu tworzy kilka blaszek o kszta³cie

sierpowatym, zachodz¹cych jedna na drug¹. Zsuwaj¹c

je lub rozsuwaj¹c mo¿na regulowaæ œrednicê otworu,

przez który œwiat³o dostaje siê do wnêtrza obiektywu.

okular

szpula podaj¹ca film

szpula na film

naœwietlony

nienaœwietlony

film

obiektyw

migawka

chwytak

bêben transportowy

naœwietlony film

zbli¿onym do aparatu fotograficznego, które s³u¿y

do rejestrowania ruchu, czyli do robienia filmu. Og-

l¹dany film to seria nastêpuj¹cych po sobie nierucho-

obiektyw

du¿y k¹t widzenia

Operator obracaj¹c dŸwignie

mo¿e, nie ruszaj¹c z miejsca kamery,

przybli¿yæ obraz filmowanego obiek-

tu. Taki obiektyw nazywamy transfo-

katorem .

Pole widzenia zale¿y od d³u-

goœci ogniskowej obiektywu. Je¿eli

zastosujemy najwiêksz¹ ogniskow¹,

czyli dŸwigni¹ zoom maksymalnie

przybli¿ymy filmowany obiekt,

zmniejszymy g³êbiê ostroœci. K¹t wi-

dzenia kamery zawê¿y siê a perspek-

tywa zostanie sp³aszczona. T³o

w kadrze staje siê rozmyte. Przedmio-

ty znajduj¹ce siê pomiêdzy obiektem

a kamer¹ pozostan¹ nieostre. Ognis-

kowa obiektywu okreœla odleg³oœæ,

w jakiej tworzy siê obraz. Pole widze-

nia obiektywu jest okreœlone wymia-

rami p³aszczyzny obrazu o dostatecz-

nej jakoœci – podaje siê je zwykle

w postaci k¹ta pomiêdzy skrajnymi

promieniami tworz¹cymi obraz.

W obiektywach kamer o nastawnej

odleg³oœci ogniskowej dziêki rucho-

memu zespo³owi soczewek uzyskuje siê ci¹g³¹ zmianê d³ugoœci ogniskowej, a wiêc i pola widzenia.

Obiektywy szerokok¹tne, o du¿ym polu widzenia, umo¿liwiaj¹ filmowanie z niewielkich odleg³oœci, obiek-

tywy w¹skok¹tne – z du¿ych odleg³oœci. Gdy k¹t widzenia jest szeroki, g³êbia ostroœci jest bardzo g³êboka, czyli

t³o jak równie¿ filmowany obiekt s¹ ostre. Krótka ogniskowa ma tê w³aœciwoœæ, ¿e ³atwo deformuje perspektywê.

Skrajnym przyk³adem mo¿e byæ tak zwane „rybie oko” – obiektyw o k¹cie widzenia oko³o180 stopni a bywa, ¿e

nawet 220. Taki obiektyw stosuje siê do uzyskania efektów specjalnych. Te wszystkie straszliwe gêby w horro-

rach to jego zas³uga. Œwietnie te¿ sugeruje, ¿e bohater jest pijany lub, ¿e wrêcz zwariowa³. Naprawdê robi wra-

¿enie, gdy¿ k¹t widzenia oka ludzkiego wynosi zaledwie oko³o 40–50°. U¿ycie obiektywów o odpowiednio dobra-

nej ogniskowej, deformacje oraz oœwietlenie ma te¿ wielki wp³yw na odbiór obrazu. Na ekranie, wskutek samego

istnienia ram ekranu, oœwietlenia, ruchu i zmiennoœci planów powstaje z³udzenie zmiennej przestrzeni, w której

odbywa siê akcja filmu.

zogniskowany

obraz

p³aszczyzna

ogniskowa

tylna

soczewka

wypuk³a

soczewka

wklês³a

przednia

soczewka

wypuk³a

ma³y k¹t widzenia

zogniskowany

obraz

p³aszczyzna

ogniskowa

tylna

soczewka

wypuk³a

soczewka

wklês³a

przednia

soczewka

wypuk³a

Inaczej ni¿ w aparacie fotograficznym operator kame-

ry nie mo¿e zmieniaæ czasu naœwietlania jednej klat-

ki. Poniewa¿ steruj¹c przes³on¹ zmienia siê jednoczeœ-

nie g³êbiê ostroœci obrazu, iloœæ œwiat³a reguluje siê

g³ównie za pomoc¹ dodatkowego oœwietlenia sceny.

Pomiêdzy obiektywem i taœm¹ jest jeszcze obro-

towa migawka .

ona dotarcie œwiat³a do filmu tylko w chwili, kiedy ten

jest ca³kowicie nieruchomy w kanale filmowym. Taœma

ma z obu boków perforacjê. Mechanizm chwytaka za-

zêbia siê o perforacje w taki sposób, ¿e przesuniêcie fil-

mu jest œciœle zsynchronizowane z obrotami migawki.

Jedna strona migawki, ta od obiektywu ma lustrzan¹

powierzchniê.

migawka

migawka zas³ania

film

chwytak

korbowód

pocz¹tek naœwietlania

koniec naœwietlania

chwytak zaczepia perforacjê

negatyw jest przesuwany w dó³

Obrotowa migawka ma kszta³t ko³a z dwoma

wyciêtymi elementami lub kszta³t krzy¿a maltañskiego.

Obracaj¹c siê na przemian przes³ania i ods³ania œwiat³o

padaj¹ce na œwiat³oczu³y film. Migawkê umieszczono

za obiektywem a przed klatk¹ kana³u filmowego.

W czasie, gdy taœma przesuwana jest przez chwytak,

migawka obracaj¹c siê przys³ania œwiat³o. Umo¿liwia

Chwytak znajduje siê pod kana³em filmowym.

Ma za zadanie przesun¹æ szarpniêciem film w chwili,

gdy migawka zas³ania obraz z obiektywu. W pocz¹tko-

wej fazie naœwietlania z¹b chwytaka od³¹czony jest od

otworu w perforacji filmu. Otwór w obracaj¹cej siê mi-

gawce przesuwa siê przed nieruchom¹ taœm¹ filmow¹.

W tym momencie obraz z obiektywu zostaje zarejestro-

jak to dzia ł a

wany. W chwili, gdy migawka przerywa wi¹zkê œwiat-

³a, korbowód obraca siê i unosi z¹b chwytaka, który za-

czepia o perforacjê. Taœma szarpniêciem przesuwa siê

w dó³ o jedn¹ klatkê. Gdy to siê odbêdzie, chwytak

puszcza perforacjê i odchyla siê do pierwotnej pozycji.

Tymczasem obracaj¹ca siê migawka znów ods³ania

œwiat³o. I tak wszystko powtarza siê z prêdkoœci¹ 24

klatek na sekundê. Poniewa¿ film poruszany jest szar-

pniêciami na g³adkich rolkach tworzy siê pewien luz.

Dalej taœma filmowa trafia na zêbaty bêben tran-

sportowy. Bêben napêdzany jest silnikiem elektrycz-

nym. Z¹bki bêbna trafiaj¹ w perforacjê, czyli charakte-

rystyczne otwory na brzegach taœmy filmowej. Bêben

ci¹gnie film i przesuwa go z kana³u filmowego do obra-

caj¹cej siê szpuli odbiorczej. Tam materia³ filmowy

w œwiat³oszczelnym zasobniku bezpiecznie czeka na

wyjêcie i wywo³anie.

Operator widzi filmowany obraz przez wizjer .

Prosty okular sk³ada siê z dwu, rozdzielonych warstw¹

powietrza, soczewek p³asko-wypuk³ych, zwróconych

wypuk³oœciami w stronê obiektywu. Powiêksza on ob-

raz utworzony przez obiektyw i umo¿liwia jego obser-

wacjê. Obraz widziany jest na tle podzia³ki lub krzy¿a

z tak zwanych nici pajêczych. Te cienkie linie u³atwiaj¹

operatorowi komponowanie kadru. W nim jest widocz-

ne dok³adnie to, co bêdzie potem w kadrze na ekranie.

Dzieje siê tak, dlatego ¿e œwiat³o pochodz¹ce z obiekty-

wu odbijane jest przez wiruj¹ce lustro migawki. Nazy-

wa siê to celownikiem odbiciowym.

suje siê te¿ szybki przerzut kamery zwany odskokiem

albo szfenkiem. Mo¿e byæ tak¿e trzymana w rêku, przez

operatora. Wtedy uzyskujemy tak zwane zdjêcia z rêki.

Kamery dziel¹ siê jeszcze w zale¿noœci od szerokoœci

filmu, na którym pracuj¹, maj¹c ca³y czas podobny spo-

sób dzia³ania. Zazwyczaj stosuje siê kamery kinowe

o szerokoœci 35 milimetrów. U¿ywa te¿ siê filmu 16 mili-

metrowego, czyli w¹skiej taœmy do kamer reporter-

skich, oraz amatorskie kamery z taœm¹ o szerokoœci

8 milimetrów, lub super 8. Te ostatnie mia³y nieznacz-

nie wiêksz¹ klatkê przy tej samej szerokoœci taœmy. Ka-

mery amatorskie i reporterskie wypierane s¹ ostatnio

przez sprzêt cyfrowy. Rejestruje on kolorowy obraz

wraz z dŸwiêkiem i nie wymaga d³ugiego i ryzykowne-

go wywo³ywania.

BUDOWA

PROJEKTORA FILMOWEGO

Projektor filmowy jest z kolei statycznym urz¹-

dzeniem do rzutowania na ekran projekcyjny obrazu fil-

mowego i równoczeœnie do odczytywania dŸwiêku to-

warzysz¹cego temu obrazowi. Tak jak kamera, projek-

tor posiada dwie szpule – nadawcz¹ i odbiorcz¹. Za-

wiera on, podobnie jak w kamerze, migawkê oraz me-

chanizm chwytakowy, który umo¿liwia skokowy prze-

suw taœmy taki jak uprzednio w kamerze filmowej.

Gotowy film zak³ada siê na szpulê nadawcz¹

projektora. G³adkimi rolkami kierowany jest do kana³u

filmowego i reszty uk³adu przesuwu taœmy filmowej. Po

uruchomieniu projektora ustawia siê tak zwan¹ ramkê.

Mo¿na j¹ przestawiaæ w górê lub w dó³ tak, by klatka

filmowa by³a nie obciêta, ale ca³a widoczna.

Film tkwi¹cy w ramce jest silnie oœwietlany. Pro-

jektor w odró¿nieniu od kamery posiada du¿ej mocy ¿a-

rówkê bêd¹c¹ Ÿród³em œwiat³a. Lampa ksenonowa ma

moc dochodz¹c¹ do 4 kW. Poniewa¿ w tym procesie

powstaje du¿o ciep³a wytworzonego przez ¿arówkê, go-

r¹ce powietrze jest odprowadzane specjalnym kana³em

wentylacyjnym. Wymusza to odpowiedni wentylator.

Œwiat³o z ¿arówki kierowane jest w stronê filmu

sferycznym zwierciad³em. Pomiêdzy ¿arówk¹ a filmem

jest jeszcze kondensor. Kondensor sk³ada siê z dwóch

wypuk³ych soczewek. Ogniskuj¹ one œwiat³o na klatce

filmowej znajduj¹cej siê w ramce.

Zadaniem migawki jest przys³oniêcie klatki fil-

mowej w chwili, gdy jest przesuwana w okienku ramki.

Wraz z obracaniem siê migawki œwiat³o przechodzi po-

miêdzy jej ³opatkami i wyœwietla na ekranie ka¿d¹ klat-

kê w czasie 1/24 sekundy.

Film przesuwany jest skokowo przez chwytak

identycznie jak w kamerze filmowej. Przesuniêcie nas-

têpuje w chwili, kiedy œwiat³o zas³oniête jest przez ob-

rotow¹ migawkê. Kiedy klatka filmu jest zatrzymana

nieruchomo w kanale filmowym œwiat³o z lampy prze-

chodzi przez okienko oraz taœmê filmow¹ i jest ognisko-

wane przez obiektyw tworz¹c na ekranie obraz.

Dalej film kierowany jest na g³adkie rolki i zêbaty

bêben transportowy.

G³owica optyczna projektora odczytuje komplet-

ny dŸwiêk ze œcie¿ki dŸwiêkowej. Odtwarzany jest za

analogowa

œcie¿ka

dŸwiêkowa

DŸwiêk do filmu rejestrowany jest osobno na

taœmie magnetycznej specjalnymi urz¹dzeniami. Po

zmontowaniu obrazu, do filmu nagrywane s¹ jeszcze

raz dialogi. Kompozytor komponuje odpowiedni¹ w wy-

razie i dobran¹ w czasie muzykê. Dobiera siê tak¿e

efekty z biblioteki dŸwiêków. Efekty to stuki, strza³y

wybuchy, warkoty i wszystkie inne ha³asy, jakie s¹ pot-

rzebne do wzmocnienia ogl¹danego obrazu. Dopiero po

zgraniu tych elementów, do kopii filmowej dodaje siê

zapisany na œcie¿ce optycznej dŸwiêk. Œcie¿ka dŸwiê-

kowa jest przesuniêta w stosunku do okienka projek-

cyjnego o 20 klatek. T³umaczy siê to tym, ¿e odczyty-

wanie dŸwiêku musi odbywaæ siê w sposób ci¹g³y,

a przecie¿ w samym okienku kana³u filmowego taœma

przesuwa siê skokowo.

Kompozycjê kadru filmowego, plastykê jego obra-

zu realizuje siê dziêki odpowiedniemu doborowi rodza-

jów ruchu obiektu i kamery, wielkoœci planu, a tak¿e

poprzez ustawienie kamery pod odpowiednim k¹tem.

Podczas zdjêæ kamera umieszczona jest na staty-

wie, wózku lub kranie, czyli wysiêgniku. Kamera mo¿e

byæ nieruchoma lub obracaæ siê ze zmienn¹ prêdkoœci¹

wokó³ swej osi poziomej lub pionowej, gdy jest umiesz-

czona na odpowiednim statywie-trójnogu. W ten spo-

sób wykonuje siê panoramy pionowe lub poziome. Sto-

kana³ wentylacyjny

taœma filmowa

zwierciad³o

obiektyw

migawka

chwytak

Ÿród³o œwiat³a

kondensor

g³owica

dŸwiêku

pomoc¹ g³oœników umieszczonych zwykle w pobli¿u

ekranu kinowego. Na koniec obejrzany film nawijany

jest na szpule odbiorcz¹.

Pocz¹tkowo filmy wyœwietlano na ekranach

w proporcji 1,33 czyli gdy podstawa mia³a d³ugoœæ

4 metrów to wysokoœæ odpowiednio 3 metry. W walce

z rosn¹c¹ konkurencj¹ telewizji w latach 50-tych wyna-

leziono tzw. szeroki ekran. Nazywamy go panoramicz-

nym i do tego ekranu powsta³ panoramiczny film.

W kamerach i projektorach zastosowano obiektywy

anamorfotyczne. Ekran wyd³u¿y³ siê do proporcji 1: 2,55.

Obecnie czêsto stosuje siê format poœredni 1,66 lub

standard 1: 1,37.

Podsumowuj¹c, projektory filmowe ró¿ni¹ siê

miêdzy sob¹, tak jak kamery: s¹ dŸwiêkowe, nieme,

sta³e i przenoœne, szerokotaœmowe, czyli pracuj¹ce na

taœmie 70 mm, normalnotaœmowe, czyli kinowe 35 mili-

metrów, i na koniec w¹skotaœmowe 16 milimetrowe.

W przesz³oœci amatorzy pos³ugiwali siê kamerami i pro-

jektorami 8 milimetrowymi, te ostatnie dwu rodzajów –

do b³on zwyk³ych 8 milimetrów i super 8. Czêsto nega-

tywem do nich by³ film o szerokoœci 16 milimetrów, któ-

ry po naœwietleniu, wywo³aniu i wysuszeniu by³ ciêty

wzd³u¿ na pó³ specjaln¹ maszynk¹. Maszynka mia³a

kszta³t walca i zawiera³a w sobie dwa maleñkie ³o¿ys-

ka u³o¿one wzglêdem siebie tak jak ostrza no¿yczek.

Ostatnim wynalazkiem jest obecnie film stereos-

kopowy, w którym obraz ogl¹dany na ekranie projekcyj-

nym daje wra¿enie przestrzennoœci. W filmie trójwy-

miarowym zdjêcia wykonuje siê za pomoc¹ specjalnej

kamery, której obiektywy s¹ odleg³e od siebie o ok. 65

milimetrów, co odpowiada w przybli¿eniu rozstawieniu

oczu cz³owieka. Synchroniczna projekcja tych dwu ob-

razów pozwala na uzyskanie z³udzenia trójwymiaro-

woœci pod warunkiem ogl¹dania obrazu „lewego” le-

wym okiem, a obrazu „prawego” – prawym. Najnow-

sz¹ metod¹ jest system Imax opracowany przez firmê

Sony. System ten wykorzystuje dwie taœmy filmowe

nagrywane jednoczeœnie kamer¹ dwuobiektywow¹.

Nastêpnie, tak zrobione dwie taœmy wyœwietla siê rów-

noczeœnie przez oddzielne filtry polaryzacyjne. Pier-

wszy polaryzuje obraz pionowo a drugi poziomo. Efekt

widzenia przestrzennego uzyskuje siê wtedy, gdy film

ogl¹da siê przez specjalne okulary. Jedno szk³o ma po-

laryzacjê pionow¹ a drugie poziom¹. Filmy IMAX nag-

rywane s¹ na taœmie filmowej dziesiêciokrotnie wiêk-

szej ni¿ normalna. Wyœwietla siê je te¿ na gigantycz-

nych ekranach. Rozci¹gaj¹ siê one poza polem widze-

nia widza i daj¹ z³udzenie, ¿e znajdujemy siê wewn¹trz

akcji. To bardzo podnosi wra¿enie realnoœci. W dobie

dzisiejszego postêpu, ju¿ chyba nietrudno przewidzieæ,

czym kiniarze bêd¹ chcieli nas zaskoczyæ.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: