1.Antropopresja – ogół działań człowieka (zarówno planowych i przypadkowych) mających wpływ na środowisko przyrodnicze. Antropopresja może być scharakteryzowana poprzez różną skalę intensywności i zasięgu przestrzennego, co ma najczęściej aspekt negatywny Oddziaływanie na glebę to przede wszystkim zmniejszanie jej powierzchni przez trwałą zabudowę mieszkalną, przemysłową, drogową itp. W wyniku działalności górniczej gleby ulegają przesuszeniu, zabagnieniu, zasoleniu i skażeniu. Do antropopresji w rolnictwie należą: stosowanie nadmiernych ilości agrochemikaliów, wielkogabarytowego ciężkiego sprzętu, nadmiernie ugniatającego glebę, niewłaściwe zabiegi agrotechniczne, wypalanie ściernisk, uprawy wzdłuż spadku stoku oraz niewłaściwe zmianowanie roślin w ramach kompleksów glebowo-uprawowych.Ponadto glebom zagraża atmosfera, w którą wprowadzane są duże ilości zanieczyszczeń pochodzących ze spalania węgla, ropy naftowej i gazu ziemnego oraz ze spalin motoryzacyjnych. Bardzo duże jest również oddziaływanie na wody powierzchniowe, czego dowodzi katastrofalny stan czystości rzek, jezior, a nawet mórz. Dla roślin szkodliwe są: nadmierna wycinka drzew, nie zrównoważona odpowiednimi zalesieniami, zbieranie grzybów i jagód, pożary i nieracjonalny wypas. Antropopresja to także zanieczyszczanie rzek, zakładanie składowisk odpadów oraz nieodpowiedzialnie organizowana turystyka i rekreacja.
Termin Sozologia powstał w 1965 roku i został wprowadzony przez polskiego geologa Walerego Goetla. Nazwa pochodzi od połączenia dwóch greckich słów: sódzein (ochraniać) oraz logos (nauka). Jest to nauka, często niesłusznie mylona z terminem ekologia, zajmująca się ochroną środowiska, badaniem przyczyn i następstw degradacji przyrody oraz poszukiwaniu sposobów minimalizacji lub całkowitego wykluczenia negatywnych skutków działalności człowieka, oddziałującej na środowisko naturalne. Skupia się nie tylko na poszukiwaniu rozwiązań teoretycznych, ale stawia sobie za główny cel wprowadzanie praktycznych metod i zastosowań mających wpływać na minimalizację negatywnego wpływu działalności człowieka na przyrodę.
Sozotechnika nauka zajmująca się problemami ochrony przyrody i jej zasobów, głównie racjonalnym doborem metod kształtowania i ochrony środowiska w celu zapobiegania negatywnym skutkom. Jej zadaniem jest: ochrona i racjonalne odnawianie zasobów środowiska; oszczędna eksploatacja zasobów praktycznie nieodnawialnych; zapobieganie zagrożeniom powodującym degradację środowiska; techniczna ochrona walorów środowiskowych; rehabilitacja zdegradowanych elementów środowiska. Wykorzystuje się praktyczne metody ochrony biocenozy, np. monitoring środowiska, tworzenie różnych systemu zabezpieczeń.
Ekologia (z gr. "oikos" = dom + "logos" = nauka) jest dziedziną biologii zajmującą się miejscem życia organizmów, tzn. ich środowiskiem życia. Bada wszelkie oddziaływania między organizmami a ich środowiskiem oraz oddziaływania między poszczególnymi organizmami. W obrębie ekologii wyróżnia się:
Autekologię (z gr. "autos" = sam) badającą zależności pomiędzy organizmem i gatunkiem a środowiskiem naturalnym w znaczeniu fizyczno-chemicznym.
Synekologię (z gr. "syn" = razem) badającą zależności pomiędzy organizmami i gatunkami w ich środowisku naturalnym.
Ekologia człowieka jest międzydyscyplinarną dziedziną wiedzy o wzajemnych związkach między człowiekiem (jako jednostką i jako populacją oraz społecznością) i jego środowiskiem (naturalnym i sztucznym).
Celem ekologii człowieka jest zrozumienie, jak środowisko naturalne oraz przekształcane przez człowieka w sposób bezpośredni i pośredni oraz jako skutek uboczny – zmienia człowieka zarówno jako jednostkę, jak i grupę biologiczną i społeczną. Treścią badań ekologii człowieka jest poznanie czynników i mechanizmów tych zmian.
Toksykologia nauka o truciznach zajmująca się badaniami jakościowymi i ilościowymi skutków szkodliwego działania związków chemicznych na człowieka i wszystkie formy życia. Toksykologia zajmuje się badaniem budowy chemicznej substancji toksycznych, ich właściwościami, przemianami w organizmie i środowisku, mechanizmami działania toksycznego, a także wykrywaniem i identyfikacją oraz oznaczaniem w materiale biologicznym.
Ekotoksykologia interdyscyplinarna gałąź nauki zajmująca się wpływem substancji toksycznych na środowisko naturalne. Stosowane są różne metody sprawdzające w celu określenia wpływu ksenobiotyków na biotyczne składowe ekosystemów. Poza tym poszukiwane są rozwiązania mające na celu uniknięcie lub naprawę zaistniałych szkód w środowisku.
Radiologia
» Dział medycyny obejmujący stosowanie substancji promieniotwórczych ?
» Dziedzina medycyny zajmująca się obrazowaniem ciała człowieka
» Nauka o różnego rozdzaju promieniowaniu
Radioekologia, dział ekologii zajmujący się badaniem obiegu pierwiastków promieniotwórczych naturalnych i sztucznych w środowisku oraz ich wpływem na organizmy żywe. Rozwój radioekologii zapoczątkował prace związane z badaniem opadu promieniotwórczego globalnego (skażenia promieniotwórcze).
Bioakumulacjato proces w którym organizmy gromadzą w sobie substancje chemiczne. Mogą one pochodzić z ich pokarmu lub bezpośrednio z otaczającego je środowiska.
bioakumulacja, biomagnifikacja, akumulacja zanieczyszczeń w postaci pierwiastków i związków chemicznych (np. niektórych metali ciężkich, pestycydów) w następujących po sobie poziomach troficznych aż do osiągnięcia stężenia trującego.
Synergizm
współdziałanie kilku czynników, przy czym efekt ich wspólnego działania jest większy niż suma efektów działania pojedynczych czynników. Np. jednoczesne działanie na organizm mieszaniny ścieków przemysłowych i komunalnych wywołuje silniejszy efekt, niż by to wynikało z sumy wpływów tych niekorzystnych czynników, gdy działają pojedynczo. Podawanie razem kilku leków o podobnym działaniu może wywołać zupełnie inne skutki, niż przy podawaniu oddzielnie.
potęgujące współdziałanie dwóch lub więcej czynników ujemnych (np. fizycznych lub chemicznych) wpływających na organizm, które przewyższa sumaryczny efekt czynników działających osobno. Np. łączne działanie na środowisko dwutlenku siarki z wodą, jako kwasu, jest zdecydowanie groźniejsze od osobnego działania dwutlenku siarki i wody. W powietrzu oprócz pyłów występują szkodliwe gazy, np. tlenek węgla, tlenek azotu, dwutlenek siarki i wiele innych. Ww. tlenki w obecności wilgoci tworzą "kwaśne" deszcze (zawiesiny kwasów), powodujące ogromne zniszczenia w przyrodzie i gospodarce, np. rozpuszczają wapienie, powodują korozję metali.
Ksenobiotyk z gr. ksenos obcy i bioticos- substancja występująca w organizmie który to ani jej nie produkuje ani też w normalnych warunkach nie przyjmuje z pożywieniem. Substancja chemiczna nie będąca naturalnym składnikiem żywego organizmu, który jest na nią narażony; substancja obca, egzogenna lub materiał antropogenny. Definicja ta obejmuje substancje obce dla organizmu docelowego; określa się nią większość trucizn i leków. Ważną grupę ksenobiotyków stanowią związki chemiczne otrzymane przez człowieka, o strukturze chemicznej nie występującej w przyrodzie, do których organizmy nie przystosowały się na drodze wcześniejszej ewolucji.
Przykłady: leki (np antybiotyki)
trucizny (np. dioksyna)
Zatrucie
jest to stan zaburzeń czynności organizmu pod wpływem wprowadzenia do niego trucizny
Uwzględniając przebieg zatrucia i jego nasilenie rozróżnia się zatrucia ostre, podostre i przewlekłe.
• Zatrucia ostre charakteryzują się szybkim rozwojem objawów chorobowych po przyjęciu dużej, jednorazowej dawki trucizny.
• Zatrucia podostre są wtedy, gdy kliniczne objawy zatrucia są wprawdzie wyraźne, ale nie tak gwałtowne jak w zatruciu ostrym i występują po jednorazowo lub kilkakrotnie przyjętej dawce trucizny.
• Zatrucia przewlekłe powstają wskutek długotrwałego działania trucizny w małych dawkach i często nie wykazują widocznych objawów. Dopiero po dłuższym czasie, na skutek gromadzenia się trucizny w organizmie, dochodzi do wystąpienia objawów zatrucia przewlekłego (zatrucia zawodowe związane z długo trwającym narażeniem na substancje toksyczne w środowisku pracy).
2. Wpływ rtęci na organizm człowieka
Rtęć, jej pary i związki są silnymi truciznami. Do organizmu dostaje się zarówno przez przewód pokarmowy, jak i przez drogi oddechowe. Powoduje zaburzenia przewodu pokarmowego, nerwowego, nieżyt narządów układu oddechowego, stan zapalny jamy ustnej, ślinotok, rozchwianie i wypadanie zębów, niebieskofioletowy rąbek na dziąsłach, biegunki. Najsilniejszy szkodliwy wpływ rtęci dotyczy ośrodkowego układu nerwowego. Szkodliwe działanie rtęci jest bardzo trwałe, ponieważ związki rtęci wiążą się z enzymami. Rtęć wywiera ujemny wpływ na błonę komórkową, blokując jej przepuszczalność. Stany chorobowe związane z toksycznym działaniem rtęci to bezsenność, zawroty głowy, zmęczenie, stany depresyjne, osłabienie pamięci koordynacji ruchów, bóle kończyn, osłabienie ostrości wzroku i słuchu, labilność emocjonalna, drżenie rąk. Rtęć powoduje uszkodzenie nerek, nadciśnienie, deformuje kości, powoduje zmiany nowotworowe. Działanie toksyczne wiąże się z powinowactwem do grup tiolowych, karboksylowych i aminowych aminokwasów i polega na blokowaniu biochemicznych funkcji tych związków. Rtęć i jej związki łatwo przenikają przez łożysko, stanowią więc duże zagrożenie dla zarodka. Kobiety w ciąży mogą więc przekazywać rtęć płodom, a później noworodkom przez karmienie piersią. Rtęć może spowodować zmiany chorobowe u dzieci takie jak: zmniejszenie rozmiarów mózgu, opóźnienie fizycznego i psychicznego rozwoju, problemy z koordynacją. Mózg dziecka rozwija się do piątego roku życia i do tego czasu dzieci są bardziej czułe na zatrucie rtęcią – dlatego normy są bardziej restrykcyjne dla dzieci i kobiet w ciąży i karmiących matek . Interakcje między pierwiastkami modyfikują częściowo toksyczne dzialanie rtęci. Selen wykazuje podobne powinowactwo do aktywnych grup białek i aminokwasów, ogranicza więc łączenie się ich z rtęcią zmniejszając jej toksyczność
Wpływ ołowiu na zdrowie człowieka:
Można zaobserwować niekorzystny wpływ ołowiu zarówno na fizyczne, jak również na psychiczne zdrowie człowieka.
Początkowe objawy zatrucia ołowiem to ogólne osłabienie, depresyjne stany, zawroty i bóle głowy, nadpobudliwość, rozdrażnienie, utrata apetytu, osłabienie koncentracji i pamięci, anemia.
Zatrucie tym pierwiastkiem ma narastający charakter, dochodzi do zaatakowania systemu nerwowego i układu rozrodczego, a także szeregu wewnętrznych organów.
W przypadku przewlekłego zatrucia ołowiem objawami uszkodzenia systemu nerwowego są zaburzenia snu, agresja, pogorszenie umysłowej sprawności, bóle brzucha oraz wymioty.
Zaawansowane stadia zatrucia prowadzą do uszkodzeń mózgu, co w konsekwencji prowadzi do bardzo poważnych zaburzeń umysłowych, paraliżu, czy nawet do zapadnięcia w śpiączkę i do śmierci.
Z uwagi na to, że dziecięce organizmy łatwiej niż dorosłe wchłaniają ołów, konsekwencje tego mogą być szczególnie niebezpieczne. Nagromadzenie tego pierwiastka może doprowadzić do zahamowania umysłowego rozwoju i ograniczenia zdolności (przeprowadzone badania pokazały, że mieszkające na obszarach o wysokim skażeniu ołowiem dzieci wykazują wyraźnie obniżony iloraz inteligencji).
Ołów ponadto uszkadza nerki, co także jest niebezpieczne, zwłaszcza dla dzieci.
Dodatkowo zagrożenie potęguje fakt, że ołów i kadm to pierwiastki działające synergistycznie, co oznacza, że szkodliwy wpływ obu tych metali ciężkich na organizm ludzki nie jest zwykłą sumą ich oddziaływania, tylko skutki te podlegają swoistemu wzmocnieniu.
Wpływ Kadmu na Zdrowie człowieka
- pierwiastek poznany w tym wieku. Jest stosowany zarówno
w metalurgii i produkcji akumulatorów, jak i w produkcji farb i pigmentów oraz jako stabilizator mas plastycznych.
Źródłem kadmu są kopalnie i huty cynku, odpady tworzyw sztucznych, zużyte baterie, ścieki bytowe i przemysłowe oraz nawozy, a także dym papierosowy. Kowalak podaje, że przy światowej produkcji tytoniu równej 5,7 mln ton wypalanie takiej ilości papierosów powoduje emisję kadmu porównywalną z emisją z trzech, czterech wulkanów podczas erupcji
o średniej sile.
Zatrucia przewlekłe rozwija się powoli. Pierwszy okres trwa około 1 roku i jest bezobjawowy, można jedynie stwierdzić wyższy poziom kadmu w moczu i we krwi. Dłuższe - 2 letnie narażenie, prowadzi do rozwoju przewlekłej kadmicy. Charakteryzuje się ona ogólnym osłabieniem, suchością jamy ustnej, posmakiem metalicznym, brakiem łaknienia, występowaniem rąbka kadmowego na dziąsłach, okresowymi bólami brzucha i głowy, wzrostem OB i innymi objawami. Po 5 latach występuje bezsenność, pobudliwość nerwowa, zawroty głowy, krwawienia z nosa, bóle mięśniowo- stawowe, zmiany w kościach na tle odwapnieni. Natomiast po kilkunastu latach narażenia zaczynają się nieustające bóle mięśni, osłabienie, bezsenność, duszności, rozedma płuc, uszkodzenia nerek, szpiku oraz zmiany włókniejące w płucach.
W zatruciach przewlekłych mogą następować też zmiany w układzie kostnym (zaburzenie metabolizmu związków wapnia i fosforu). Powoduje także zakłócenia w przemianach witamin- głównie witaminy D i B1. Gromadzenie się kadmu w mięśniu sercowym i ścianach naczyń krwionośnych prowadzi najczęściej do nadciśnienia tętniczego i zwyrodnienia mięśnia sercowego.
Kadm indukuje przerywanie łańcuchów DNA i aberracje chromosomowe. Został on umieszczony przez IARC (International Agency for Research on Cancer) na liście związków rakotwórczych.
- uszkodzenie nerek
- uszkodzenie wątroby
- uszkodzenie jelit
- niedokrwistość
- chorobę nadciśnieniową
- zmiany w układzie krążenia
- odwapnienia kości
- powikłania
Choroba Minamata
To zespół objawów neurologicznych wywołanych nadmiarem metylortęci w ośrodkowym układzie nerwowym. Mózg człowieka oraz innych naczelnych jest narządem krytycznym dla tego związku. Gromadzenie metyl ortęci w tkankach ośrodkowego układu nerwowego przebiega z duża wydajności, o czym może świadczyć różnica w stosunku stężenia tego jonu w mózgu do stężenia we krwi. Objawy kliniczne choroby zależa od ilości w organiźmie substancji parestezje w postaci drętwienia warg i języka oraz mrowienia kończyn powstają przy zawartości ok 20mg metylorteci, kolejne obiawy to ataksja czyli zaburzenia równowagi (55mg), zaburzenia mowy(90mg) , słuchu z głuchota włącznie (170mg) dawka przekraczająca 170 mg może być przyczyna śmierci. Dobra rozpuszczalność w lipidach, a więc łatwe przenikanie przez bariere krew- mózg oraz przez łożysko, sprawie, ze zawartość metylortęci w krwinkach płodu jest większa niż w krwinkach matek narażonych podczas ciązy na ten związek. U noworodków matek poddanych nadmiernej ekspozycji występowało: opóźnienie rozwoju, niedowłady, porażenia kończy, drżenia, drgawki oraz uszkodzenia wzroku.
Choroba Itai Itai
Typowymi objawami choroby wywołanej nadmiarem kadmu sa bóle w okolicy lędźwiowej, bóle mięsni głównie kończyn dolnych „ kaczy chód” oraz nadmierna łamliwość kość i zniekształcenie kręgosłupa. Charakterystyczne dla tej choroby jest również uszkodzenie nerek. Ubytek niezbędnych związków mineralnych z kości i ich zniekształcenie. Choroba najczęściej występuje u kobiet, wieloródek, po 50 roku życia, zamieszkałych na terenach zanieczyszczonych kadmem.
Geneza itai itai
Choroba itai-itai (jap. イタイイタイ病 itai-itai byō, zwana też chorobą ouch-ouch) – udokumentowany przypadek masowego zatrucia kadmem, który został opisany w 1964 roku w prowincji Toyama w Japonii. Nazwa pochodzi od japońskiego słowa określającego silny ból (痛い itai), który w tej chorobie występował w kręgosłupie i stawach. Określenie itai-itai zostało ukute przez miejscowych[1]. Od 1910 kadm był uwalniany w znaczących ilościach w wyniku działań górniczych i pierwsze przypadki choroby pojawiły się około 1912[1]. Kopalnie nadal są czynne, a stopień skażenie kadmem pozostaje wysoki, ale lepsze odżywianie i opieka medyczna zmniejszyła występowanie choroby[2].
W prowincji Toyama uprawiano ryż na polach nawożonych ściekami o dużej zawartości kadmu, pochodzącymi z zakładów przemysłowych. Ludzie zamieszkujący te tereny spożywali ryż, w którym zawartość kadmu dochodziła do 1 μg/g
Geneza Minamata.
Choroba z Minamaty – zespół objawów chorobowych towarzyszących rtęcicy; uszkodzenie układu nerwowego w wyniku zatrucia rtęcią.
Choroba ta niszczy układ nerwowy, zwłaszcza mózg, powoduje zaburzenia wzroku, koordynacji ruchowej, upośledzenie umysłowe a nawet śmierć.
Nazwa tej choroby pochodzi od zatoki Minamata w prefekturze Kumamoto w Japonii. W latach 50. XX wieku wytwórnia tworzyw sztucznych należąca do koncernu Chisso Corporation emitowała w tym rejonie ścieki zawierające metylortęć[1]. Mimo niskiego stężenia jonów rtęci w wodzie, w kolejnych ogniwach łańcucha pokarmowego dochodziło do kumulacji metylortęci i dimetylortęci. W mięsie dużych drapieżnych ryb i owocach morza stężenie rtęci było 2000-10 000 razy wyższe niż w wodzie. Ponieważ ryby i kraby stanowiły główne składniki diety mieszkańców okolicznych wiosek, doszło u nich do objawów zatrucia. Pierwsze przypadki choroby pojawiły się w kwietniu 1956 roku. Wkrótce stwierdzono całą "epidemię" zachorowań na nieznane wcześniej schorzenie układu nerwowego.
W sumie do roku 2001 oficjalnie rozpoznano 2 265 przypadków choroby (w tym 1784 zakończonych śmiercią). Około 10 000 osób otrzymało odszkodowania od Chisso Corporation.
namida