Biologiczne podstawy zachowania
Uwarunkowania zachowania człowieka:
1. Uwarunkowania biologiczne:
-Wrodzone zadatki fizjologiczno-anatomiczne
-Wrodzone reakcje odruchowe
-Dziedziczne wzorce zachowań adaptacyjnych
2. Uwarunkowania środowiskowe:
-Doświadczenie indywidualne
-Modyfikacja zachowania pod wpływem uczenia się
-Społeczne i kulturowe wzorce zachowań
3. Aktualna sytuacja
Badania na styku PSYCHOLOGII, MEDYCYNY, GENETYKI, NEUROBIOLOGII
1. GENETYKA ZACHOWANIA: analiza dziedziczenia cech psychicznych leżących u podstaw zachowania.
2. PSYCHOLOGIA EWOLUCYJNA I SOCJOBIOLOGIA: analiza dziedziczenia wzorców zachowań i procesów psychicznych z perspektywy teorii doboru naturalnego.
3. NEUROPSYCHOLOGIA: badanie funkcjonowania układu nerwowego (anatomia i biochemia mózgu).
Co dziedziczymy?
ü Dziedziczenie wyznacza nasze cechy fizyczne (np. kolor oczu, płeć) oraz w pewnym stopniu warunkuje cechy psychiczne i zachowania.
ü Badania bliźniąt – pomagają rozstrzygnąć, w jakim stopniu zachowania są zdeterminowane genetycznie, a w jakim są efektem oddziaływań środowiska.
ü Bliźnięta jednojajowe (monozygotyczne - MZ) genetycznie identyczne – różnice w ich zachowaniu są efektem środowiska.
Częściowo dziedziczymy m.in.:
ü Temperament
ü Inteligencja
ü Towarzyskość
ü Nieśmiałość
ü Agresywność
ü Potrzeba poszukiwania doznań
ü Ogólne zadowolenie lub niezadowolenie z życia
ü Zdolności
ü Zaburzenia zachowania i choroby psychiczne (schizofrenia, autyzm, uzależnienia)
Co dziedziczymy? - NATURA CZY WYCHOWANIE?
Dziedziczenie wyznacza predyspozycje do pewnych zachowań, które mogą się ujawnić lub nie, albo ulegać modyfikacji pod wpływem czynników środowiskowych, takich jak:
- Warunki życia i sposób odżywiania
- Wypadki i choroby
- Wpływy społeczne i kulturowe
- Trening
- Doświadczenie indywidualne będące efektem uczenia się
Przykład – Skąd się bierze talent???
- nieuzdolniony muzycznie, brak treningu
- nieuzdolniony muzycznie, trening
- uzdolniony muzycznie, brak treningu
- uzdolniony muzycznie, trening!
Neuropsychologia: Budowa i funkcjonowanie układu nerwowego
Układ nerwowy – funkcje
1. Łączność organizmu z otoczeniem.
- odbiór informacji
- przetwarzanie informacji
- reakcje adaptacyjne
2. Utrzymywanie homeostazy wewnąrzustrojowej (zawiadywanie pracą narządów wewnętrznych).
Zachowania odruchowe i nabyte
ü Odruchy (reakcje) bezwarunkowe
wrodzone, niezmienne, mimowolne reakcje na określony bodziec.
3 kategorie odruchów: OBRONNE, POKARMOWE, PŁCIOWE (ochrona i utrzymanie życia oraz przedłużenie gatunku).
ü Reakcje nabyte
są efektem uczenia się czyli nabywania doświadczenia indywidualnego, mają głównie charakter świadomy i dowolny (są zależne od naszej woli).
!Wynikają z plastyczności układu nerwowego.
Budowa układu nerwowego:
Centralny (ośrodkowy) układ nerwowy – mózgowie i rdzeń kręgowy
Obwodowy układ nerwowy – autonomiczny (wegetatywny) UN i somatyczny UN
ü Rdzeń kręgowy
- ośrodek odruchów bezwarunkowych (odruchy obronne, pokarmowe)
- Przewodzenie impulsów nerwowych od receptorów do mózgu i z mózgu do efektorów
ü Pień mózgu (rdzeń przedłużony, móżdżek, międzymózgowie, śródmózgowie, wzgórze, podwzgórze, układ siatkowaty)
- Ośrodki odruchów bezwarunkowych
- Przebieg procesów emocjonalnych, sen, czuwanie, zapamiętywanie
- Zachowania konsumpcyjne (kontrola głodu i pragnienia), zachowania seksualne
ü Kresomózgowie (półkule mózgowe)
Czynność mózgu – neuroprzekaźniki
Półkule mózgowe – podział na płaty
Płat czołowy
ü funkcje ruchowe,
ü myśli i emocje
ü osobowość
ü sterowanie złożonymi formami zachowania
Płat ciemieniowy
ü funkcje czuciowe (dotyk, ból),
ü Orientacja w przestrzeni
Płat skroniowy
ü funkcje słuchowe
ü zapamiętywanie
Specjalizacja i dominacja półkul mózgowych
Każda półkula odbiera informacje z jednej (przeciwległej strony ciała) oraz steruje jej reakcjami.
Koordynacja informacji z obu półkul poprzez ciało modzelowate.
Aby uniknąć rywalizacji półkul, jedna z nich pełni zazwyczaj funkcję dominującą.
ü Dominująca półkula – najczęściej lewa.
ü Praworęczność – leworęczność.
ü Lateralizacja – powiązanie funkcji i procesów ze stroną mózgu.
- Lateralizacja prosta (przewaga funkcji poznawczych i motorycznych jednej strony ciała)
- Lateralizacja skrzyżowana (w zakresie poszczególnych funkcji dominuje jedna albo druga pólkula).
U osób leworęcznych lub oburęcznych funkcjonalna specjalizacja półkul bywa odmienna (może być odwrócona lub półkule równo dzielą się funkcjami.
ü Leworęczność – 8-10% populacji, częściej chłopcy niż dziewczęta. Częściej występują u nich trudności w uczeniu się (szczególnie dysleksja, zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej).
ü Leworęczni mają dwukrotnie większe szanse zostać wybitnymi artystami, muzykami lub matematykami.
ü Każda półkula specjalizuje się w pewnych funkcjach, wykonując je szybciej, sprawniej i lepiej niż półkula przeciwstawna.
Przykład – pisanie prawą i lewą ręką
ü Każda półkula ma pewne możliwości wykonywania każdej funkcji (ważne przy rehabilitacji!!!)
Lewa półkula –
logiczna i racjonalna
- Mowa
- Logiczne myślenie
- Czytanie, pisanie, liczenie
- Wykonywanie precyzyjnych ruchów
- Zawiadywanie skomplikowanymi sekwencjami ruchowymi
- Doznawanie emocji pozytywnych
Prawa półkula – intuicyjna, uczuciowa i twórcza
- Funkcje wzrokowo-przestrzenne
- Wyobraźnia przestrzenna
- Poczucie przestrzeni i perspektywa
- Rozróżnianie kolorów
- Lepsza percepcja muzyki
- Przeżywanie emocji pozyt. i negat.
Zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowego
ü Wrodzone (niedorozwój struktur układu nerwowego na skutek zaburzeń genetycznych lub działania czynników uszkadzających w czasie ciąży)
ü Nabyte we wczesnym okresie życia (uszkodzenie dojrzewających struktur mózgu na skutek niedotlenienia lub innych czynników uszkadzających, np. infekcja, zatrucie)
ü Nabyte w dorosłości (uszkodzenia na skutek urazów, guzów, wylewu, udaru)
ü Choroby degeneracyjne mózgu
ü Zaburzenia procesów biochemicznych w mózgu (zaburzenia w gospodarce neuroprzekaźników, wpływ substancji psychoaktywnych)
monisia012