ZASADY DIAGNOZY ROZWOJOWEJ DZIECKA

I. ZASADNICZE CELE I ETAPY USTALANIA DIAGNOZY ROZWOJOWEJ DZIECKA

Celem diagnozy rozwojowej jest opis rozwoju i aktywności dziecka w poszczególnych funkcjach (sferach), w aktualnym okresie jego życia, wcześniejszym oraz określenie perspektyw rozwojowych /prognoza rozwoju/  w poszczególnych funkcjach (sferach).

Realizacja tego celu odbywa się w dwóch etapach:

1)       zebranie odpowiedniego materiału diagnostycznego:

a)       w ramach bezpośrednich kontaktów z dzieckiem, poprzez jego obserwację i rozmowę z nim w sytuacjach naturalnych bądź w mniejszym lub większym stopniu zorganizowanych przez badającego,

b)       poprzez gromadzenie wytworów dziecka (prace plastyczne i literackie itd.),

c)       poprzez wywiady ze świadkami rozwoju dziecka oraz gromadzenie sporządzonej przez nich dokumentacji tego rozwoju.

2)       jego opracowanie

II. SZCZEGÓŁOWE ZASADY DIAGNOZY ROZWOJOWEJ DZIECKA

Diagnoza rozwojowa dziecka oceniana jest według przedstawionych poniżej zasad.

1.       Metody zbierania materiału diagnostycznego

Przy zbieraniu materiału diagnostycznego pomocne są podstawowe metody psychologiczne, jak: obserwacja, rozmowa z dzieckiem, próby testowe (np. próby Franusa, próby Piageta, próby własnego pomysłu, itp.), analiza wytworów dziecka (prace plastyczne, literackie, itp.), wywiad ze świadkami rozwoju dziecka.

Premiowane jest bogactwo, inwencja i kompetencja w zakresie stosowanych metod, w tym trafność ich doboru ze względu na badane zjawisko i wiek dziecka.

2.       Ilość i jakość materiału diagnostycznego

Materiał diagnostyczny stanowi:

1)       dzienniczek obserwacji na który składają się:

a)       protokoły spotkań – dokładne zapisy obserwacji i rozmów przeprowadzonych w czasie spotkań sporządzone w trakcie bądź bezpośrednio po spotkaniu. Protokoły te należy zaopatrzyć dokładną datą (dzień, godzina rozpoczęcia i zakończenia spotkania) oraz wyodrębnić w nich i odpowiednio oznaczyć poszczególne epizody, które miały miejsce w trakcie spotkania.

b)       rejestr spotkań z dzieckiem lub świadkami jego rozwoju należy prowadzić na bieżąco, zamieszczając w nim informacje na temat daty spotkania, godziny rozpoczęcia i zakończenia, miejsca oraz tego czym było ono wypełnione (np. obserwacja zabawy dziecka, określone próby testowe, itp.);

2)       załączniki, którym powinien towarzyszyć ich dokładny wykaz obejmują poszczególne wytwory dziecka np. rysunki, ulepianki, wycinanki. Należy je opatrzyć danymi o dacie, miejscu i okolicznościach powstania oraz tytułem i komentarzem pochodzącym od dziecka i poddać odpowiedniej analizie. Do załączników dołącza się również zdjęcia dziecka, zinterpretowane próby testowe, wywiady sporządzone ze świadkami rozwoju oraz inne zgromadzone dokumenty, np. książeczka zdrowia (lub ich kopie).

Czas poświęcony na spotkania z dzieckiem i świadkami jego rozwoju wynosi 40 godzin, w trakcie których zbierany jest materiał diagnostyczny.

3.       Wieloaspektowość diagnozy

Diagnoza jest tym wartościowsza im więcej sfer i wymiarów aktywności dziecka bierze pod uwagę i poddaje opisowi i wyjaśnieniu.

4.       Trafność diagnozy

Trafna diagnoza to diagnoza zgodna z danymi diagnostycznymi i dostatecznie przez nie uzasadniona zarówno w zakresie opisów i wyjaśnień cząstkowych jak i zgeneralizowanych. Dokonując zgeneralizowanego opisu i wyjaśniania aktywności dziecka i jej rozwoju niezbędne jest odesłanie do odpowiednich miejsc protokołów na podstawie których dokonuje się generalizacji. Im szersza baza obserwacyjna dla generalizacji (im więcej próbek aktywności dziecka w analogicznych sytuacjach) tym generalizacja lepiej uzasadniona.

5.       Indywidualizm diagnozy

Diagnoza rozwojowa zgodnie z zasadami indywidualizmu skoncentrowana jest na opisie i wyjaśnianiu rozwoju aktywności danego dziecka.

Nie należy:

-          porównywać badanego dziecka z innymi dziećmi, w szczególności z dzieckiem przeciętnym opisywanym w opracowaniach z zakresu psychologii rozwojowej;

-          szukać w cechach badanego dziecka potwierdzenia ogólnych prawidłowości ustalonych przez psychologię rozwojową.

6.       Podłużność diagnozy

Podłużność diagnozy polega na tym, że zmierza ona do ujęcia rozwoju dziecka poprzez ukazanie przebiegu i mechanizmu:

-          zmian, którym podlegało ono w czasie poprzedzającym rozpoczęcie obserwacji (poród i okres okołoporodowy);

-          zmian, którym podlega w okresie objętym obserwacją (w celu zaobserwowania zmian w rozwoju dziecka warto powtarzać odpowiednie próby testowe i obserwacje);

-          zmian, ku którym zmierza (prognoza rozwoju).

7.       Dyscyplina kompozycyjna i stylistyczna

Chodzi tu o odpowiedni dobór słownictwa stosowanego w pracy (korzystanie z aparatury pojęciowej i terminologii wypracowanych i stosowanych na gruncie współczesnej psychologii). Wyodrębnia się w ramach poszczególnych rozdziałów, podrozdziały i akapity poświęcone odrębnej merytorycznie kwestii, tak by cały rozdział stanowił przejrzyście i logicznie skomponowaną całość.

8.       Metody prezentacji ustaleń diagnostycznych

Premiowane będzie stosowanie środków, które zwiększają informacyjną zawartość pracy, czyniąc ją zarazem bardziej przejrzysta i elegancką, np. tabele zbiorcze, wykresy.

9.       Literatura

Podana literatura pełni funkcję poznawczą, czyli dostarcza informacji na temat poszczególnych okresów rozwojowych, metod badania oraz terminologii psychologicznej. Diagnoza rozwojowa nie zawiera bezpośrednich danych z literatury tzn. nie cytujemy jej w pracy (patrz: indywidualizm diagnozy).

10.    Strona techniczna i estetyczna pracy

a)       czytelność pisma:

-          pismo maszynowe, komputerowe

b)       przejrzystość:

-          tekst pisany jednostronnie, z odpowiednim marginesem,

-          wyodrębnione tytuły rozdziałów i podrozdziałów,

-          odpowiednio stosowany akapit,

-          numeracja stron;

c)       czystość i walory estetyczne:

-          specjalnie premiowane są prace ciekawie i starannie przygotowane pod względem estetycznym,

-          praca zszyta lub oprawiona.

W diagnozie nie umieszczamy załączników!

III. TREŚCIOWY ZAKRES DIAGNOZY ROZWOJOWEJ

Strona tytułowa:

Autor:

Tytuł: Diagnoza rozwojowa, imię dziecka (wiek dziecka w momencie rozpoczęcia badań – wiek dziecka w momencie zakończenia badań)

Łączny czas trwania spotkań z dzieckiem…

Łączna liczba spotkań z dzieckiem…

Spis treści

Wstęp

Zawiera informacje na temat: celu pracy, sposobu jego realizacji oraz planu pracy.

I. Ramy przestrzenne i czasowe życia i rozwoju dziecka

Ogólna charakterystyka dziecka i jego środowiska (wiek, wygląd, rodzeństwo, mieszkanie, osiedle inne miejsca, w których przebywa dziecko) oraz ramy czasowe życia dziecka (typowy rozkład zajęć w ciągu doby).

II. Podstawowe podsystemy i ich aktywność

1.       Rozwój biologiczny (np. wzrost organizmu, postawa ciała, układ mięśniowo-szkieletowy, układ nerwowy)

2.       Rozwój motoryczny (np. motoryka duża i mała, praksje, lateralizacja)

3.       Rozwój poznawczy (np. myślenie, funkcjonowanie zmysłów, spostrzeganie, uwaga, pamięć, wyobraźnia)

4.       Rozwój językowy (np. słownik, poprawność gramatyczna, poprawność składniowa)

5.       Rozwój emocjonalny (np. rodzaje emocji np. radość, empatia, gniew, złość, samokontrola emocji)

6.       Rozwój temperamentu (np. cechy charakteru, przejawy woli)

III. Specyficzne kategorie aktywności

1.       Aktywność samoobsługowa (np. samodzielne jedzenie, ubieranie, mycie)

2.       Zabawy (np. tematyczna, konstrukcyjna, manipulacyjna, ruchowa)

3.       Twórczość (np. rysunek, wycinanki, ulepianki)

4.       Kontakty społeczne (np. z innymi dziećmi, dorosłymi)

5.       Aktywność religijna (np. praktyki religijne, modlitwa, wiedza, świadomość religijna, uczucia religijne, więź ze wspólnotą osób wierzących, decyzje religijne)

IV. Synteza końcowa

Podsumowanie rozwoju opisywanych funkcji i zakończenie.

IV. LITERATURA

1. Opracowania ogólne

Strelau J. (2000). Psychologia: podręcznik akademicki. T 1, 2 i 3. Gdańsk: GWP.

Zimbardo Ph. G. (1999). Psychologia i życie. Warszawa: PWN.

2. Opracowania dotyczące metod badań

Franus E. (1975). Sprawdziany rozwoju dziecka. Warszawa: Nasza Księgarnia.

Hornowski B. (1982). Badania nad rozwojem psychicznym dzieci i młodzieży na podstawie rysunku postaci ludzkiej.  Wrocław: Ossolineum.

Mussen P. H. (1970). Podręcznik metod badania rozwoju dziecka. T 1 i 2. Warszawa: PWN.

3. Opracowania na temat rozwoju dzieci i młodzieży

Birch A., Malim T. (1998). Psychologia rozwojowa w zarysie. Od niemowlęctwa do dorosłości. Warszawa: PWN.

Bryant P. E., Colman A. M. (red.) (1997). Psychologia rozwojowa. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.

Brzezińska A., Lutomski G., Smykowski B. (1995). Dziecko w zabawie i świecie języka. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.

Brzezińska A. (2000). Społeczna psychologia rozwoju. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Chłopkiewicz M. (1987). Osobowość dzieci i młodzieży. Rozwój i patologia. Warszawa: WsiP.

Hurlock E. (1985). Rozwój dziecka. Warszawa: PWN.

Obuchowska I. (1996). Drogi dorastania. Warszawa: WSiP.

Piaget J., Inhelder B. (1999). Psychologia dziecka. Wrocław: Wydawnictwo Siedmiogród.

Przetacznik-Gierowska M., Tyszkowa M. (1996). Psychologia rozwoju człowieka. Warszawa: PWN.

Turner J. S., Helms D. B. (1999). Rozwój człowieka. Warszawa: WsiP.

Vasta R., Haith M., Miller S. (1995). Psychologia dziecka. Warszawa: WSiP.

Walesa Cz. (1989). Przejawy religijności dzieci 2-3 letnich. Wykłady z psychologii w KUL 1986/87. Lublin: RW KUL, s. 143-208.

2