temat7.doc

Szmatka J. „ Małe struktury społeczne”

6.1.Dwa oblicza struktury socjometrycznej

wg. Freuda

Struktura socjometryczna ma 2 oblicza. Z jednej strony jest to aspekt głęboki ukryty, który jedni badacze określają terminem uczucia grupowego, a inni mianem umysłu grupowego. Z drugiej strony istnieje coś co nazywa się właściwą strukturą socjometryczną, czyli jej bardziej dostrzegalny aspekt kojarzący się z procesami  atrakcyjności interpersonalnej.

Struktury socjometryczne są w odróżnieniu od innych struktur wewnątrzgrupowych, zakorzenione daleko silniej w jednostkowych stanach afektywnych, to jest dążeniach i uczuciach, a owo zakorzenienie jest szczególnie wyraźne w wypadku ukrytej , głębokiej części tych struktur.

6.2.Czynniki generujące strukturę socjometryczną

Collins i Raven zakładają, że czynniki konstytuujące atrakcyjność interpersonalną i spóność grupy tworzą określony syndrom, przez co wysoce utrudnione stają się próby jednoznacznego ustalenia przyczyn atrakcyjności interpersonalnej i  i spójności grupy. Choć główny nacisk kładą na atrakcyjność interpersonalną jako przyczynę

Wiele badań empirycznych wskazuje, że logika zdarzeń generujących strukturę socjometryczną jest następująca:

Potrzeby emocjonalno-afiliacyjne

Ludzie łączą, się razem, wchodzą w wzajemne interakcje, gdyż odczuwają taką potrzebę, niezależnie od tego jakie formy mogłaby przybrać

Dystanse międzyludzkie

Dystans między ludźmi, a dokładniej- bezpośrednia bliskość, możność kontaktu osobistego jest najważniejszym czynnikiem wpływającym na natężenie interakcji między jednostkami. Im bliżej ludzie są względem siebie w punkcie przestrzennym, tym bardziej prawdopodobne, że staną się dla siebie atrakcyjni

Podobieństwo postaw

Ludzie o podobnych postawach będą częściej dla siebie atrakcyjni. Dopiero, gdy intensyfikacji interakcji będzie towarzyszyć postrzegane podobieństwo przekonań i interesów, zapoczątkowany zostanie proces rozwijania „poczucia przyjaźni” oraz przezwyciężania przesądów i uprzedzeń.

Powyższe czynniki generują atrakcyjność interpersonalną, a następnie także strukturę socjometryczną.

6.3 Struktura socjometryczna, atrakcyjność interpersonalna, spójność, dystynkcje pojęciowe

Definicje spójności

–           „ całościowe pole sił działających na członków w kierunku pozostania w grupie”

–           „ jest istotną właściwością małej grupy. Owo <<trzymanie się razem>> lub wzajemne przyciąganie się członków równocześnie charakteryzuje małą grupę i odróżnia od innych całości społecznych”

–           „ wypadkowa wszystkich sił działających na członków w kierunku pozostania w grupie”

–           „ opór grupy wobec sił ją rozrywających”

–           jest to albo całościowe pole sił, które działają na członków w kierunku pozostania w grupie lub w kierunku powstrzymania jednostki przed jej opuszczeniem

–           to stosunek wewnątrzgrupowych wyborów socjometrycznych do wyborów zewnątrzgrupowych, to jest wzór atrakcyjności interpersonalnej.

Wzór atrakcyjności interpersonalnej w grupie to wzór wyborów i odrzuceń pomiędzy członkami w grupie, bilans atrakcyjności i repulsji wzajemnej jednostek.

Spójność zdefiniowana w kat. atrakcyjności interpersonalnej jest stosunkiem wyborów wewnątrzgrupowych do wyborów zewnątrzgrupowych.

W szerokim znaczenie spójność grupy jest stanem jej wewnętrznej szeroko rozumianej unifikacji.

Spójność grupy jest właściwością emergentną, globalną, istniejącą na poziomie grupy jako całości.

Jest czymś, do czego grupa dąży jako całość, czymś, co jest niezbędne dla jej istnienia.

Spójność jest rezultatem potrzeb afiliacyjnych jednostek, pewnym refleksem typu przywództwa w danej grupie i efektem działania procesu grupowego, a zwłaszcza wpływu grupy jako całości na jednostkę. Ale przede wszystkim określony poziom spójności grupy jest wynikiem nacisków i przymusu, jaki na jednostki wywierają określone , wyspecjalizowane karzące struktury grupowe, głębokie kulturowe struktury małych grup. Tą głęboką strukturą punitywną jest kultura grupy, na które składają się wszelkie systemy wartości i norm wewnątrzgrupowych, etyka pracy, złożona sfera języka jako środka komunikowania się, jego idiomy, charakterystyczna dla grupy filozofia stosunków wewnątrzgrupowych.

3 typy grup społecznych:

1.       Grupy ekstrapunitywne

Rozwiązują wewnętrzne problemy, oraz utrzymują wewnątrzgrupową spójność na optymalnym poziomie metodą kozła ofiarnego. Jest to skrajny typ kultury grupowej np. grupy działające w ramach ruchu nazistowskiego. Trudności i problemy grupy zostały sprowadzone do poszukiwania i ostatecznego unicestwienia Żydów. Spójność takiej grupy była bardzo silna i przeradzała się w bestialstwo. Taka grupa sprzyja deindywidualizacji. Stosunki wewnątrzgrupowe cechuje hierarchiczność i antagonizm.

2.       Grupy intrapunitywne

Również cechuje je orientacja do wewnątrz i szukanie kozła ofiarnego do rozwiązywania problemów. Jednak stosunki karzące są mniej agresywne np. wiele grup religijnych. Tutaj stosunki wewnątrzgrupowe są hierarchiczne i antagonistyczne. Członkowie są uzależnieni od władzy, zachowują się zgodnie z określonymi kodami , są posłuszni wobec narzuconych symboli. Zewnętrzne potrzeby jednostek muszą być kontrolowane, a na te, które nie mogą być poddane kontroli nałożona jest sankcja w postaci ostracyzmu.

3.       Grupy niepunitywne

Nie ma tu dążenia do systematycznego stosowania nacisku i przymusu wobec ich członków. Członkowie tych grup dążą do pełnego wyrażania swych motywów i uczuć. Wolność jednostki jest większa, gdyż naciski strukturalne nie są tak drastyczne. Mają one mniejszy stopień spójności wewnętrznej, ale nie są w stanie wewnętrznego konfliktu. Z kolei niższy stopień spójności wewnętrznej może paradoksalnie wywołać poczucie braku wolności. Cel grupowy przyciąga jednostkę do grupy.

Wzrost spójności grupy sprzyja rozwijaniu się zwłaszcza ekstrapunitywnych i intrapunitywnych struktur. Spójność grupy jest stanem unifikacji pola grupowego, będącej wynikiem procesów atrakcyjności interpersonalnej, jak i np. satysfakcji, jaką jednostki czerpią z uczestnictwa w życiu grupowym. Jest również wynikiem działania silnie rozbudowanych struktur punitywnych grupy stanowiących jej kulturę.

6.       Atrakcyjność interpersonalna i struktury socjometryczne sensu stricto. Tworzenie się podziałów wewnątrzgrupowych: podgrupy i kliki.

Pary i większe liczby osób o początkowo wyższym natężeniu interakcji dążą do tego, aby coraz bardziej wyróżniać się od reszty grupy do tego stopnia , że możliwe staje się zaobserwowanie istnienia podgrup, lub klik charakteryzujących się wyższym natężeniem dobrowolnej wymiany pozytywnych  uczuć interpersonalnych. Tworzy się specyficzna struktura, którą cechują 2 wymiary: zróżnicowanie na kliki , podgrupy w perspektywie poziomej, oraz określony układ hierarchiczny. Kryterium strukturotwórczym jest natężenie interakcji między jednostkami.

Czynnikiem umożliwiającym powstanie struktury jest typ relacji między jednostkami. Wyróżnia się 3 typy takich interakcji. Relacje asymetryczne, które wiążą ludzi na różnych poziomach, tworzą hierarchię w strukturze. Wzajemne relacje pozytywne i wzajemne relacje niepozytywne są czynnikiem rodzącym zróżnicowanie i strukturę w obrębie danego poziomu strukturalnego. Oczywiście, wzajemne relacje pozytywne są dominującym typem stosunków w obrębie poszczególnych klik, podczas gdy wzajemne relacje niepozytywne występują pomiędzy członkami różnych klik znajdujących się na tym samym poziomie strukturalnym.

      Klika- podzespół członków grupy, których przeciętna wzajemna sympatia jest większa niż ich przeciętna sympatia dla innych członków grupy, lub można powiedzieć, że kliki są podgrupami o wyższym natężeniu pozytywnych stosunków pomiędzy ich członkami niż pomiędzy outsiderami. Obie definicje są komplementarne do siebie, wzajemnie przekładalne. Ludzie w tej samej klice przejawiają skłonność do wybierania się nawzajem, lub odrzucania osób z innych klik. Hierarchia, zróżnicowanie pionowe wynika z tego, że członkowie podgrup o niższym statusie przejawiają także   skłonność do wybierania członków podgrup o wyższym statusie, a co ostatni wyboru tego nie odwzajemniają (przewaga relacji asymetrycznych). Jednak obok natężenia (częstotliwości) interakcji, oraz jej rodzaju(typu), które umożliwiały odtworzenie hierarchicznej struktury wzorów atrakcyjności interpersonalnej, należy też wziąć pod uwagę szeroko rozumiane cechy społeczne poszczególnych jednostek-statusów .

Grupa jednolita(ze względu na strukturę socjometryczną) – wtedy, gdy jej członkowie lubią się wzajemnie.

Grupa podzielona- to taka, w której istnieje tendencja do skrajnej sympatii i skrajnego braku sympatii, a nawet wrogości

Prosta struktura socjometryczna rodzi się na skutek niewielkiej liczby wymiarów i braku korelacji między nimi np. społeczności prymitywne. Prosta struktura socjometryczna sprzyja tworzeniu niewielkiej liczby dużych klik, które będą się organizować właśnie wokół osi zróżnicowania. Niekiedy mimo niewielkiego zróżnicowania niewielkiej liczby wymiarów dochodzi do silnego powiązania cech w obrębie każdego statusu co powoduje, że coraz więcej ludzi zaczyna należeć do jednej lub drugiej antytetycznej grupy. Powstają warunki sprzyjające powstaniu zdychotomizowanej struktury socjometrycznej. Struktura prosta cechowała się wysokim stopniem jednolitości wewnętrznej. Istniał w niej podział na kliki, lecz nie miał cech dychotomiczności. Struktura zdychotomizowana ma mniejszy stopień jednolitości. Kliki mają tendencje do stawania wobec siebie w opozycji.

Struktura „wzajemnie sprzęgająca się”- struktura w której występuje stosunkowo duża liczba małych, słabo zróżnicowanych klik.

Struktura spolaryzowana- powstaje, gdy jednostki w grupie cechują się dużą liczbą istotnych wymiarów, które są silnie i zgodnie wzajemnie powiązane iż tworzą układy syndromatyczne. W takiej strukturze zwiększa się liczba podgrup

6.       Procesy i reguły działania struktur socjometrycznych.

Utrzymywaniu spójności na odpowiednim poziomie sprzyja wielkość grupy. Wielkość grupy umożliwia, lub nie umożliwia  utrzymywanie pomiędzy członkami bezpośrednich, osobistych kontaktów. Aby powstała struktura socjometryczna konieczne jest istnienie możliwości dokonania przez każdą jednostkę wszechstronnej oceny wszystkich pozostałych partnerów w grupie!

Struktury grup spójnych nie są wewnętrznie podzielone na kliki i podgrupy, więc nie istnieją żadne poważniejsze blokady kanałów  komunikacyjnych w grupie jako całości W grupie takiej istnieje łatwość komunikacji, nikłe konflikty, napięcia. Wysoce spójne grupy są bardziej efektywne niż mało spójne w osiąganiu jakichkolwiek celów ustalonych przez członków grupy i zaakceptowanych

przez grupę. Członkowie bardziej spójnych grup częściej i z większym powodzeniem realizują cele niż członkowie grup mniej spójnych.

Grupy o wysokim stopniu spójności wykazują skłonność do ścisłego kontrolowania postaw i działań swych członków. W grupach wysoko spójnych komunikowanie początkowo jest częstsze niż w grupach mało spójnych, potem zaś zdecydowanie rzadsze w grupach spójnych niż w mało spójnych. Dlatego w grupach bardziej spójnych podejmowane są bardziej wytężone wysiłki w celu utrzymania integracji i integralności grupy. W pierwszej fazie przez próby nawrócenia dewianta, w drugiej przez jego odrzucenie, gdy członkowie uznają, że „nawrócenie” go jest niemożliwe. Grupy spójne odrzucają dewiantów silniej, przejawiają silniejszą niechęć wobec zmiany opinii. Wysoka spójność grupy ma pozytywny wpływ na proces przyjmowania innowacji. Spójność grupowa jest potężnym narzędziem zwłaszcza w rękach manipulatorów. Czyni grupę zdolną do bardzo dużego wysiłku, sprawności, poświęcenia, zdolną do całkowitego podporządkowania swych członków przy równoczesnym utrzymaniu u nich poczucia wolności i satysfakcji.

Przekroczenie pewnego progu spójności wewnątrzgrupowej może poddać grupę samodestrukcji. Jednym z jej elementów jest deindywidualizacja. Najprościej można określić ją jako stan, w którym człowiek odczuwa, że nie jest pojedynczą, określoną osobą, lecz częścią grupy. Zachowanie jednostki staje się całkowicie przewidywalne. Grupa wymusza jednolitość postaw i zachowań.

Proces deindywidualizacji toczy się na 2 płaszczyznach. Z jednej strony obejmuje wszystkie zmiany strukturalne w grupie, do których dochodzi w wyniku przekroczenia przez nią bezpiecznego progu wewnętrznej spójności, z drugiej obejmuje procesy zachodzące w jednostce, członku skrajnie spójnej grupy- procesy o charakterze psychologicznym, osobowościowym.

Elementy świadczące o przekroczeniu bezpiecznej granicy spójności i wytworzeniu syndromu grupowego myślenia:

–           po pierwsze powstaje aluzja tego, ze w grupie nie może stać się nic złego. Iluzja podzielana jest przez większość lub wszystkich członków grupy, tworzy skrajny optymizm i skłania do skrajnego ryzyka

–           pojawiają się kolektywne wysiłki zmierzające do przyspieszenia procesu podejmowania decyzji

–           rodzi się wiara w wewnętrzną moralność grupy

–           pojawia się stereotypowy obraz rywali i wrogów

–           na każdego, kto przeciwstawia się grupowym przekonaniom wywierana jest presja

–           rodzi się autocenzura dewiacji w stosunku do wyraźnego konsensusu grupowego

–           pojawia się iluzja jednomyślności dotycząca ocen zgodnych z poglądami większości

–           w grupie pojawiają się samozwańczy strażnicy myśli- członkowie, którzy chronią grupę przed informacjami mogącymi zniweczyć grupowe samozadowolenie wynikające z oceny efektywności i moralności podejmowanych decyzji

W miarę wzrostu spójności grupowej jednostka czuje się bardziej akceptowana przez innych, przez co uzyskuje większy poziom wolności w mówieniu tego, co naprawdę myśli

Zintegrowana teoria deindywidualizacji

W miarę pogłębiania spójności grupy jej członkowie zaczynają działać i myśleć w podobny sposób. Początkowo podobieństwo wynika z nacisków w kierunku konformizmu, lub podobnych postaw, motywacji. Z jednej strony unifikacja z drugiej homogenizacja członków grupy, pogłębia się tak, że  z punktu widzenia obserwatorów z zewnątrz jak i członków grupy, staje się ona coraz bardziej podobna. Jednostki chętniej przerzucają odpowiedzialność na grupę i tracą zdolność do samoregulacji

Schizma wewnątrzgrupowa- przekroczenie bezpiecznej granicy podziałów

Zjawisko to polega na ty, że grupa rozpada się na 2 opozycyjne, wzajemnie zwalczające się obozy między którymi jest wrogość, a także przeciwieństwo norm, wartości. Przywódca w takiej grupie jest tylko formalny. Jeśli obie kliki są nieprzejednane dochodzi do destrukcji grupy, lub zakwestionowania pierwotnego działania grupy.

1. Definicja klasy szkolnej jako grupy społecznej

Klasa szkolna na początku stanowi tylko grupę formalną, znaczenia grupy społecznej w ścisłym znaczeniu nabiera po czasie. Uczniowie przebywając razem poznają się, nawiązują stosunki osobiste i rzeczowe. Tworzy się więź społeczna, powstają stosunki przyjacielskie, koleżeńskie, a także konflikty, zatargi.

Klasa jest w życiu dziecka grupą znaczącą, ponieważ:

- uczestniczy w socjalizacji dziecka przez wiele lat jego życia;

- uczestniczy w socjalizacji od wczesnych lat życia dziecka, gdy jest najbardziej plastyczne i podatne na wpływy;

- jest terenem zaspokajania podstawowych potrzeb dziecka, na przykład potrzeby kontaktu z rówieśnikami, akceptacji, przynależności, uznania, znaczenia itp.

- obejmuje swą kontrolą wiele sfer życia dziecka, tu dziecko się uczy, bawi, pracuje, wchodzi w różne kontakty społeczne itp.

- klasa może uruchamiać mechanizmy nacisku wobec jednostki, czyli może skutecznie nagradzać ją i karać.

Klasa jako grupa znacząca dynamizuje procesy socjalizacyjne w szkole, może w znacznym stopniu wzmacniać lub osłabiać procesy osobotwórcze, jakim podlegają jej członkowie. Dotyczy też procesów zachodzących w wyniku interakcji między uczniem i nauczycielem.

Znaczenie klasy jako grupy uczniowskiej w procesie nauczania i wychowania może przejawiać się w tym, że:

- ukierunkowuje, usprawnia bądź wypacza postrzeganie jednostki w procesie uczenia się;

- nadaje wartość określonym treściom i działaniom realizowanym przez ucznia w procesie kształcenia

- dostarcza standardów oceny wszystkiego, z czym jednostka styka się w toku procesu uczenia się;

- jest środowiskiem, które dostarcza naturalnych wzmocnień dla ujawniania się i rozwoju różnorakich uzdolnień uczniów;

- wzmacnia lub redukuje określoną motywację wykonania zadań szkolnych przez ucznia;

- pomaga w ukształtowaniu adekwatnej samooceny;

- umożliwia przyswojenie roli członka grupy zadaniowej

- sprawia warunki do zaspokajania indywidualnych potrzeb i dążeń

- ukierunkowuje i wzmacnia indywidualne aspiracje i plany życiowe uczniów;

- przez działanie kontroli społecznej uruchamia w sposób naturalny społeczne procesy selekcyjne

M. Łobocki

Klasa jest zespołem składającym się z uczniów wzajemnie na siebie oddziałujących, ktorzy różnią się zajmowanymi pozycjami, rolami, oraz mają wspólny system wartości i norm regulujących ich zachowanie w  istotnych dla klasy sprawach

Klasę szkolną można uznać za małą grupę społeczną utworzoną w sposób instytucjonalny, o dwoistej strukturze społecznej (formalnej i nieformalnej, przy czym nie jest wyizolowana, lecz stanowi jedno z ogniw w systemie szkoły.

Specyficzne cechy klasy szkolnej:

  1. Przynależność przymusowa. Główne cele pochodzą z zewnątrz i są narzucane.

2. Wspólne działania i sposób postępowania są określone przez strukturę elementów nadrzędnych - szkołę, system oświaty itp.

3. Szkoła nie narzuca zespołowi klasowemu specjalnej struktury, która może tworzyć się spontanicznie.

4. Szkoła jest zainteresowana przestrzeganiem norm istotnych z punktu widzenia celów wychowania i ważnych dla utrzymania porządku w szkole. W dziedzinach istotnych dla uczniów, ale nie szkoły powstają normy spontaniczne.

5. W klasie tworzą się mniejsze grupy koleżeńskie.

Klasę zalicza się do grup pierwotnych (małych o przewadze więzi osobistych), stanowi podstawowy czynnik uspołecznienia.

Cechy wyróżniające grupy pierwotne:

- bezpośredni kontakt

- uniwersalny charakter

- względna trwałość

- mała liczba członków

- względna intymność stosunków wzajemnych;

- dający się ściśle określić i nazwać po imieniu skład;

- świadomość grupowa (przynależności do grupy i identyfikowania się z nią;

- istnienie celów lub ideałów życiowych;

- poczucie uzależnienia w realizowaniu celów, ideałów, potrzeby pomocy innych;

- oddziaływania wzajemne,

- zdolność do zbiorowego działania

Klasa szkolna wpływa na swych członków zarówno przez czynniki wynikające z cech osobowości uczniów, stosunków między nimi jak i te, które tworzy grono nauczycielskie, a także szkoła jako instytucja.

2. Struktura klasy szkolnej

Klasa szkolna jako grupa społeczna jest podstawową jednostką organizacyjną szkoły . Jest środowiskiem, które wywiera bardzo duży wpływ na rozwój i wychowanie. Dla wielu dzieci klasa przez szereg lat jest miejscem najważniejszej aktywności życiowej, źródłem doświadczeń istotnych dla rozwoju społecznego dziecka . Wzajemny układ ról, pozycji, zależności, cech, elementów i relacji składa się na strukturę społeczną, która jest uzależniona od takich czynników jak:

- dostęp jej członków do środków ułatwiających rozwiązywanie napotykanych problemów grupy

- zakres kontroli nad jej członkami

- znaczenia, poważanie członków

- stopień w jakim członkowie solidaryzują, identyfikują się z grupą

- role poszczególnych członków

- cele i zadania grupy

- stosunki społeczne i normy w życiu grupy

Rodzaj i trwałość struktury grupy zależy od:

1. Wymagania stawiane grupie, lub zadania jakie sobie wyznacza. Grupa ocenia jednostkę na podstawie jej udziału w realizacji celów grupowych i przyznaje jej określone miejsce w hierarchii grupy. 

2. Możliwości i motywacje jej członków . Ze zmianą zadań zmieniają się kompetencje jednostek. Osoba znajdująca się na marginesie grupy podczas działalności w jednej dziedzinie, może zająć wysoką pozycję w innej dziedzinie jej działalności.

3. Rodzaj środowiska grupy i jej przystosowania do niego. Gdy grupa jest dobrze przystosowana do środowiska, kryteria wartościowania jej członków są zgodne z kryteriami środowiska.

 ...