estetyka.pdf

notatki z wykładów

ESTETYKA

(prof. A. Jamroziakowa)

Owoc pracy Marcina i Patrycji

ESTETYKA

estetyka

strona 2 z 27

wykład 1 – wstępny

19.02.2007

Refleksja aksjologiczna towarzyszyła estetyce od jej zarania.

Na gruncie estetyki najważniejsza wartość – piękno (np. w etyce – dobro)

egzamin będzie pisemny, 3 pytanka z wykładów + 1 z ćwiczeń.

Literatura (nie będzie z niej pytań na egzaminie, oficjalnie służy do zapoznawania się z tematami, które

opuściło się na wykładach):

Władysław Tatarkiewicz

Historia estetyki

Dzieje sześciu pojęć

Droga przez estetykę

Maria Gołaszewska

Zarys estetyki

Antoni B. Stępień

Propedeutyka estetyki

Jan P. Hudzik

U podstaw estetyki

Alicja Kuczyńska

Sztuka jako filozofia

Hugh Honour

Neoklasycyzm

Juliusz Starzyński

Romantyzm i narodziny nowoczesności

Irena Wojnar

Estetyczna samowiedza człowieka

Herbert Read

Sens sztuki (II wydanie)

Mieczysław Porębski

Sztuka a informacja

Hans G. Gadamer

Koniec sztuki w: Dziedzictwo Europy

Cezary Woźniak

Martina Heideggera myślenie sztuki

wykład 2

26.02.2007

Pojęcia archaiczne w greckiej estetyce

katharsis, mimesis, trójjedyna chorea

są to terminy, gdyż nie spełniały jeszcze warunków pojęciowości, choć dla Greków było oczywiste, co się za

nimi kryje

katharsis – wywołuje je jakieś dzieło wzbudzające w nas pozytywne uczucia, które nam się podoba itp.

katartyczny – jeśli coś nas porusza, wzbudza pozytywną reakcję, tak to możemy nazwać

dla Greków podobnie, ale katharsis łączyło się z mimesis

a mimesis to realizm, odwoływanie się do rzeczywistości

właściwie dla Greków realizm = mimesis

no a dla nas katharsis nie musi się łączyć z realizmem

1. ( Marcin :) Arystydes Kwintylian (przełom II i III w. p.n.e.) pierwszy wspominał o katharsis i mimesis, ale

twierdził, że wiążą się one z wyrażaniem uczuć, nie np. z odzwierciedlaniem rzeczywistości.

2. ( Patrycja :) Arystydes Kwintylian (II-IIIw.n.e) wskazywał, że mimesis i katharsis to najstarsze pojęcia w

estetyce greckiej. Łączą się u Greków z wyrażaniem uczuć. Odzwierciedlanie uczuć. Uczucia = emocje,

ekspresja.

katharsis i mimesis łączą się z niejednolitą religią Greków

religia Greków była religią olimpijską, mitologiczną, antropomorficzną

można powiedzieć, że była to religia pogodna, bez zabobonów, demonizmu

człowiek był istotą działającą racjonalnie, w świecie znanym i uporządkowanym, funkcjonował swobodnie

estetyka

strona 3 z 27

ale istniał też inny nurt, związany z kultem Dionizosa – religia „podziemna”, nieoficjalna – z uroczystościami tej

religii nic wspólnego nie mieli np. urzędnicy

związana była z tradycją wschodu – praktyki orfickie, gnoza, ukierunkowanie na mistykę

to religia bakchanaliów i misteriów

Praktyki określane jako katharsis i mimesis odbywały się w jaskiniach podczas rytuałów, kapłan prowadził

trójjedyną choreę – czyli liturgię, która tak wyglądała:

Korowód tańczy, kapłan pląsa w rytm muzyki na czele, nadaje jej harmonię, wykonuje ruchy, które można

określić jako taneczne (nie, że źle tańczy, tylko wtedy jeszcze tańca nie znano) , włącza w tę muzykę słowa,

które można określić jako poezję. Słowa związane były z określonymi gestami i muzyką. Korowód taneczny

szedł, ludzie za nim oddawali się praktykom, które łączyły muzykę, gest i słowo.

szło im o oczyszczenie duszy.

U podstaw leżało przekonanie o dualizmie duchowo-cielesnym. Cielesność obarcza człowieka; łączyło się to z

inkarnowaniem: człowiek jest obarczony winami poprzednich żyć, dlatego jest obarczony ciałem. Gdyby nic go

nie obarczało w sensie duchowym, nie rodziłby się ponownie.

Trójjedyna chorea umożliwiała ludziom (a głównie kapłanom) choć chwilowe wyzwolenie się z ciała,

znalezienia się w innym wymiarze bytu.

Trójjedyna chorea to nie była żadna synteza czy zespolenie tych trzech rzeczy – muzyki, tańca i poezji. U

Greków było to trójjedne, po prostu jednia, także dlatego, że nie znali wcześniej osobno poezji, tańca, muzyki –

nie mieli pojęciowej wykładni, choć może je praktykowali. Uważa się, że wyłoniły się z trójjedynej chorei – choć

właściwie nie ma na to mocnych dowodów.

Udział w trójjedynej chorei powodował katharsis – oczyszczenie duszy. Ale poprzez mimesis.

Oczyszczenie duszy możliwe było, jak powiedział Arystoteles, dzięki wyładowaniu emocjonalnemu – w tym

sensie, że było to uzewnętrznienie uczuć (=mimesis).

Było to poruszenie emocjonalne związane z ekspresją.

Trójjedyna chorea była takim poruszeniem emocjonalnym, rodzajem transu.

Tak więc oczyszczenie duszy możliwe było dzięki wyładowaniu emocjonalnemu, zaangażowaniu

emocjonalnemu, uczuciu ożywienia wszystkich biorących udział w praktykach.

Jak się wyodrębniały poezja, muzyka, taniec z trójjedynej chorei?

Najpierw poezja odłączyła się od tańca, ale uprawiana była z towarzyszeniem muzyki.

Wędrowali bardowie, czy inaczej dziady, np. Homer, zawsze w tradycji przedstawiany z lirą.

Poezja traktowana była jako mądrość, wiedza o świecie, bogach; wiedza, która utrwaliła, ale i przetrwała religię

olimpijską, miała udział w przetwarzaniu mitów, także w duchu racjonalnym, naturalnym.

Poezja miała charakter publiczny. Pierwiastki aktualne łączyła z tradycją, tym, co dawne.

Katharsis i mimesis należały raczej do potocznej wiedzy o estetyce.

Tak samo, jak do potocznej, archaicznej wiedzy należało:

kalón – piękno, ale inne, niż dla nas.

Dla nas to, co piękne, jest estetyczne, piękno to wartość estetyczna. Dla Greków kalón nie zawierało

znaczenia estetycznego. To było wszystko, co się podoba, pociąga, budzi uznanie. Kalón miało o wiele szerszy

zakres, niż nasza identyfikacja piękna. Obejmowało widoki, dźwięki, wszelkie wyglądy, ale także cechy

charakteru – co jest największą różnicą.

(vide wyrok Pytii delfickiej: najpiękniejsze jest to, co najsprawiedliwsze – postępowanie człowieka może czynić

go pięknym)

W świecie zachodnim do dziś o jednym rodzaju czynów mówimy nie, że są dobre, a piękne, i to we wszystkich

językach europejskich – czyny bohaterskie.

To czyny, które wykraczają poza społeczne normy.

Dzieło sztuki też wyróżnia oryginalność, przekraczanie standardów, tak jak bohater wykracza poza standardy

dobra.

kalón – estetyczne rozumienie

znaczyło tyle, co wdzięk, ale także symmetria, harmonia

symmetria – współmierność, właściwa miara

jako ludzie nie jesteśmy symmetryczni, są ludzie bardziej i mniej, na starość coraz wyraźniejsze stają się

odejścia od symmetrii

eurytmia – długo dotyczyła wymowy, choć za Sokratesa już nie

techne – sztuka

Grecy inaczej ją traktowali, ich myślenie wpłynęło mocno na kulturę zachodu.

estetyka

strona 4 z 27

Za techne uważali przede wszystkim aktywność intelektualną.

Sztuka ma u swoich podstaw coś niezbędnego – wiedzę, znajomość zasad, umiejętność posługiwania się

regułami. U podstaw tego stał intelekt, znajomość reguł, umiejętność wykorzystywania sposobu działania np.

urządzeń, by coś wytworzyć.

Kluczem do zrozumienia pojęcia techne oprócz intelektu jest też wytwarzanie, wytwór.

Aby wytwarzać, należy dysponować wiedzą, nie można kierować się natchnieniem, talentem wrodzonym, czy

zdolnością manualną połączoną z podpatrywaniem innych.

Więc, zakres techne jest szeroki, znacznie szerszy, niż naszej „sztuki” - nie tylko malowanie obrazów itp. się do

niej zalicza, lecz także np. kowalstwo, szewstwo, kołodziejstwo itp. Każda czynność, którą my łączymy z

wytwarzaniem rzemieślniczym, dla nich była również techne.

Wszyscy technicy byli demiurgosami (kimś, kto wytwarza). Gdy ich wytwory były nieporównywalne z innymi,

doskonałe, zostawali architektonami .

Mistrz (architekton) władał kunsztem – to myślenie pozostało nam po Grekach, że rzeczy wyjątkowe

obdarzone się kunsztem, który można sprawdzić, przynajmniej przez znawców z danej dziedziny, czy innych

twórców z tej samej dziedziny. Pozwala on poznać autora po jego indywidualnym piętnie, jaki zostawia na

swym dziele.

Podział sztuk , który grecy wprowadzili dość szybko:

1. Wolne – nie wymagają wysiłku, traktowano je jako wyższe.

2. Służebne – wymagają siły fizycznej.

Do podziału tego odwoływano się jeszcze w średniowieczu i renesansie, stąd zrodził się spór Leonarda da

Vinci z Michałem Aniołem – ten pierwszy uważał, że malarstwo jest lepsze od rzeźby, drugi mu oponował.

Grecy w czasach archaicznych na pewno nie znali wielu pojęć, dla nas związanych z naturalnymi

czynnościami artysty, np. muzyki – muzykowali i to lubili, ale nie wiedzieli o tym, nie mieli takiego pojęcia.

Za to dysponowali szeregiem bardzo wąskich terminów:

aulektyka – gra na flecie, tworzenie muzyki na flet itp.

zupełnie inne pojęcie:

kitarystyka – muzykowanie i tworzenie na instrumentach strunowych

Te pojęcia nie były związane żadnym szerszym pojęciem muzyki, jak są dla nas.

To tyle. Dzisiejsze pytanko na egzamin:

? Greckie archaiczne pojęcia: katharsis, mimesis, trójjedyna chorea, kalón, techne.

O tym piszemy, ale nie trzeba aż tak dużo gadać jak ja.

wykład 3

05.03.2007

Harmonia

Harmonia to bardzo ważne pojęcie estetyczne, które pojawiło się już w V wieku p.n.e. za sprawą

pitagorejczyków.

Również dziś używamy go, poszukując wzrokiem osób, zwierząt czy roślin o harmonijnym wyglądzie. Nie

stosujemy go wobec dzieł sztuki.

Nasza wrażliwość estetyczna ukształtowana jest w stosunku do harmonii.

Pisma Pitagorasa z estetyki nie zachowały się, ale pitagorejczyków zachowało się wiele.

Byli stowarzyszeniem moralno-religijnym uprawiającym naukę, przekazywali swe poglądy z pokolenia na

pokolenie. Funkcjonowali podobnie do eremitów, przekazywali, oprócz obyczajów, wierzeń, także odkrycia

naukowe. Byli związani z tradycjami wschodnimi.

Harmonia zawdzięcza swój kształt temu, że pitagorejczycy byli matematykami – praktykowali matematykę i

akustykę. Uważali, że świat zbudowany jest matematycznie, zasady matematyczne rządzą wszelkim bytem.

estetyka

strona 5 z 27

Nie posługiwali się pojęciem „piękno”, lecz „harmonia” właśnie.

Filolaos sformułował taką definicję harmonii: harmonia jest zjednoczeniem rzeczy różnorodnych i

zmieszanych, zestrojeniem różnie nastrojonych

etymologicznie harmonia = zestrój, zjednoczenie, zgodność składników

Harmonia w sztuce, dziełach artystycznych jest wyrazem harmonii Kosmosu.

Harmonia w człowieku, zwierzętach, roślinach to fragment harmonii kosmicznej, jakby wyraz harmonii

Kosmosu, wyrażenia harmonii, która przekracza ich indywidualną harmonię.

Nic nie jest piękne w sobie i dla siebie, ale dlatego, że stanowi fragment piękna Bytu.

pankalia – wszelkie istnienie obdarzone jest pięknem

// „wszechpiękno” przetłumaczyłbym

Cechy harmonii według pitagorejczyków:

1. Jest piękna.

2. Jest obiektywną własnością rzeczy.

o harmonii stanowi regularność, prawidłowość własności

3. Nie jest własnością poszczególnych rzeczy, części, lecz jest układem ilościowym wielu rzeczy i wielu

części.

jest po prostu matematyczna

zależy od liczby, proporcji, miary

Prace z zakresu akustyki miały dla pitagorejczyków wielkie znaczenie, to one pozwoliły im wypowiadać się na

temat harmonii i opracować zestawienie harmonii muzycznych.

Panuje przekonanie, że muzyką zajmowali się przede wszystkim i że wpłynęli na to, że sztuka Grecka

rozwijała się w ramach kanonów – stylistycznych przemian (np. kanony w architekturze).

wyłożenie kanonów zawdzięczamy pitagorejczykom

(Rousseau np. narzekał na to, na zintelektualizowanie, że nie rozwinęliśmy możliwości porozumiewania się

bezpośredniego, bez języka idei, telepatycznego)

kanony:

1. Porządek dorycki .

kolumna i głowica krępe, przysadziste, głowica nie miała podstawy; mało zróżnicowane

Porządek joński .

smuklejszy, wydłużony trzon kolumny, ma podstawę, jest lekka, rozbudowana głowica

Porządek koryncki .

rozbudowanie jońskiego, jeszcze trochę smuklejszy

głowica ma liście akantu i ważne elementy głowicy kolumny jońskiej – woluty

ale dominują liście, woluty są niewielkie

4. Porządek rzymski, kompozytowy .

jeszcze bardziej rozbudowany, bardziej smukły

kanony określały proporcje podstawa-trzon-kolumna-głowica

O ile zarysy kanonów zrodziły się w architekturze, to wykorzystywano je też w rzeźbie i w malarstwie.

Fakt obowiązywania kanonów pozwala nam bez trudu datować zwłaszcza rzeźbę – następuje zmiana proporcji

od niskiego, krępego, w coraz smuklejsze joński i koryncki.

Poliklep – rzeźbił w połowie V w. p.n.e., przedstawiał silnie umięśnionych mężczyzn w lekkim ruchu.

Lizyp – połowa IV w. p.n.e. - jego postaci z gracją stoją, poruszając członkami, lub cali są elegancko poruszeni,

smuklejsze, podobni bardziej do efebów niż przygotowanych do walki.

Kanony w greckiej sztuce to doszukiwanie się prawidłowości w świecie, oparte na wyliczeniach

matematycznych i geometrycznych.

Piękno jest własnością świata widzialnego, jest rzeczą proporcji, miary i liczby.

Harmonia kosmosu

kosmos znaczy ład (po grecku)

jest to element estetyczny w kosmologii

kosmos (świat i wszechświat) ma kształt kulisty – najdoskonalszy, kula jest najdoskonalsza

Kosmos wypełniony jest muzyką, którą zwali muzyką sfer . Każdy harmonijny (prawidłowy) ruch w kosmosie

związany jest z dźwiękiem. Muzyka ta nie tylko nacechowana jest pięknem, ona ma ethos . Wszystko, co

dokonuje się na Ziemi, przebiega w bliskości ethosu muzyki sfer, tylko my tego nie słyszymy, bo nasze życie

tutaj dokonuje się w otoczeniu tej muzyki, jedynie w momencie katastrofy kosmicznej, gdyby tej muzyki

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: