estetyka I. Kanta.doc

Notatki z wykładu:

Kant sumuje w "Krytyce czystego rozumu" ferment związany z klasycyzmem flamandzkim. Czas i przestrzeń są formami zmysłowości. Relacja między sądami formułowanymi a priori i a posteriori. Kategoria podmiotu - rzeczy nie istnieją same w sobie, a tylko w odniesieniu do jednostki. A.G. Baumgarten "Estetyka" - traktat, najważniejsza gnozeologia, teoria poznania ma pierwszeństwo nad metafizyką. Kant odwoływał się do niego. Dla Baumgartena estetyka posługuje się poznaniem zmysłowym →  wrażeniami → wyobrażeniami, które są niejasne, niedookreślone.

Współdziałanie empiryzmu angielskiego który również bazował, koncentrował się na estetyce.

Immanuel Kant (1724-1804) - estetyka transcendentalna (sądy aprioryczne i aposterioryczne), to co nowoczesne, oryginalne otwiera nowe możliwości. Kant rozróżnia rozum i rozsądek. Wzajemna kontrola obu władz poznawczych - zjawisko i doświadczenie. Dzieło sztuki ma charakter zjawiskowy, a nie obiektywny → aspekt sensualny. Kant przekształca teorię i krytykę, które są uwarunkowane doświadczeniem. Nie postrzegamy samych substancji, ale ich właściwości. Etyka łączy się z estetyką. Założenie bezwzględności dobra (imperatyw kategoryczny), warunek rzeczy samej w sobie.

"Krytyka władzy sądzenia" - krytyka osądów, sąd ma być sednem oceny estetycznej, osąd smaku, bezinteresowność upodobań estetycznych, podoba się nie realne istnienie, a wyobrażenie, które mamy o tych rzeczach. Bezpojęciowość - trudność pojęcia dzieła sztuki. Przedmiotem upodobania jest forma i przez nią docieramy do rzeczy.

ESTETYKA KANTA

Krytyka Władzy Sądzenia

Najważniejsze jest wartościowanie, wartość, ocenianie – to interesuje Kanta w estetyce.

ocena estetyczna i wartościowanie

Trzecia krytyka jakby zespala metodę transcendentą z Krytyki Czystego Rozumu i powszechnie ważną ocenę

moralną – poczucie moralne z Krytyki Praktycznego Rozumu.

2 aspekty przedmiotu transcendentalnego – rozum teoretyczny (nauka) i rozum praktyczny (moralność) dzięki

pośrednictwu władzy sądzenia zbliżają się do siebie.

Aspekt poznawczy 1 i 2 krytyki jest uruchamiany przez władzę sądzenia.

1. W ocenie i wartościowaniu udział ma z jednej strony stosunek podmiotu do doświadczenia – rzeczy zewnętrznej. To upodabnia ocenę do nauki (rozum teoretyczny).

2. Refleksyjny stosunek podmiotu do świata.

Chodzi o procesy porównywania do pewnych wzorców. To zbliża estetykę do etyki, normy moralnej – rozumu praktycznego.

Kant poszukuje transcendentalnej władzy sądzenia – takich podmiotowych warunków, które pozwolą na powszechnie ważny model oceny świata.

intelectus archetypus – rodzaj intuicji, intelekt intuicyjny, nie konstruujący pojęć

Możemy dokonywać rozbioru całości, mamy do niej dostęp, ale na niej nie poprzestajemy, możemy od niej przechodzić do elementów ją tworzących, do tego, na jakiej zasadzie całość jest stworzona.

Ów wartościujący intelekt operuje całością, a nie zbiorem części – całość nas zachwyciła, ale całość zorganizowana, wewnętrznie zróżnicowana.

Ocena ma charakter refleksji podmiotowej, a jej składnikiem jest stan emocjonalny – uczucie rozkoszy lub przykrości.

Celowość – przysługuje jej aprioryczność i ważność powszechna, na niej Kant oparł zasadę wartościowania świata, pozwala to na ujęcie go jako zorganizowanej całości (celowość a priori) i teleologicznej oceny.

2 odmiany teleologicznej oceny

– estetyczna ocena – poczucie smaku estetycznego – wywołuje piękno przyrody lub dzieła sztuki

– właściwa ocena teleologiczna – odnosi się do organizmów biologicznych i całości przyrody

Kant bada podmiotowe warunki smaku i odczuwania piękna. Interesuje go swoistość piękna – jestautonomiczne. Jest jak najdalsze od nauki, Kant kwestionuje poznawczą wartość sztuki. Uwalnia ją odmoralności, moralizowania, celów dydaktycznych.

Piękno łączy się z nadaniem formy danym zmysłowym – celowy układ formalny. Wzbudza on rozkosz, na podstawie której daje znać/kształtuje się smak estetyczny.

Kantowski formalizm estetyczny ma aspekt podmiotowy – forma nie jest przedmiotowo immanentna, lecz wyznaczona a priori przez podmiot. Piękno odznacza się bezinteresownością – przeżycie estetyczne jest bezinteresowne, więc piękno jest też autoteliczne („celowość bez celu”).

Upodobanie estetyczne jest bezpojęciowe – niepoznawalne.

Mamy do czynienia z bezpośrednim wrażeniem piękna przedmiotu. Inaczej niż w sądzie poznawczym-

wyobraźnia i umysł współdziałają, harmonia. Zachodzi wolna gra zdolności – człowiek tak angażuje się w obłok piękna, całości formalnych.

Przeżycie estetyczne pobudza wrażenia zmysłowe, wyobrażenie, sąd→ sensus communis

Dlatego ocena estetyczna jest intersubiektywna – zachodzi intuicyjne porozumienie. Niedyskursywna zdolność udzielania się uczuć, z sensus communis wyłania się intersubiektywny smak estetyczny.

Aprioryczność ocen ma charakter uczuciowy.

Kant odwołuje się też do geniusza – ma on też biologiczny fundament. Piękno jest jego dziełem, jako podmiotu twórczego – dysponuje on zdolnością tworzenia dzieł oryginalnych – bez wzorów i reguł, bo on ustanawia nowe zasady. Powołuje do istnienia celowy system – nadaje formę. To sfera przyrodnicza przesądza o genialności, dlatego obejmuje przeżycia, emocje, które umykają intelektualnym schematom. Romantyzm czerpie z geniusza.

Wzniosłości doznać można w przedmiocie także nie posiadającym formy – jeśli on lub z jego przyczyny wyobrażona zostaje nieograniczoność.

Nie ma harmonii między rozumem a wyobraźnią. Żadne przedstawienie nie jest zdolne adekwatnie zobrazować idei rozumu. Zmysłowość nie dorasta do idei rozumu. Idea jest czymś niewyobrażalnym.

Wzniosłości doznać można także w przedmiocie, który jest pozbawiony formy, nie piękna. Gdy doznajemy wzniosłości nie ma harmonii między wyobraźnią a rozumem. Żadne zmysłowe wyobrażenie (przedstawienie) nie jest w stanie w adekwatny sposób zobrazować idei rozumu. Idea jest czymś niewyrażalnym. Zmysłowość nie dorasta do idei rozumu. O ile piękno można przypisać przedmiotom to wzniosłość pozostaje tylko uczuciem. Wzniosłość tylko wywołuje jakieś zjawisko, do którego nie przynależy. W tym nieprzystosowaniu jest

pozytywny moment. Rozum sięga tego co nadzmysłowe. Przez to co zjawiskowe docieramy do tego co nie przedstawiane. Rozum sięga nieprzedstawialnego, idei Boga. To zdaniem Kanta budzi uznanie i szacunek.

Dlatego Kant nie mówi o wzniosłość w stosunku do sztuki, ale samoistnych zjawiskach przyrody – spotkanie z nimi dotyczy moralnej strony istnienia człowieka, bo podnosi duszę człowieka ponad przeciętną miarę.

Człowiek czuje się zobligowany do mierzenia się z wszechmocą przyrody. Wzniosłość ujawnia nieograniczoną boskość całości. Daje możliwość doświadczenia wielkości człowieka. Kant mówi o wzniosłość opisując ocean, potęgę tego żywiołu. Człowiek owładnięty jest uczuciem wzniosłości. Wzniosłość nie tkwi w żadnym przedmiocie przyrody, ale naszym umyśle. Kontakt z pięknem jest czymś co możemy zaplanować. Ze wzniosłością nie.

W dzisiejszych czasach coraz mniej piękna, a coraz więcej kontaktowania się ze wzniosłością.

Wzniosłość pozwala człowiekowi uwypuklać swą autonomię. Wzniosłość jest dynamiczna, jest ponad przeciętną miarą. U Kanta jest też wzniosłość matematyczna – ta, która dotyczy przyrody. Po Kancie zespolenie piękna i wzniosłości. Def. Piękna 1924 (II wydanie) w książce Michała Sobeskiego „Filozofia sztuki”

”Istota piękna zawarta jest w estetycznym upodobaniu. Estetyczne zaś jest takie upodobanie, które cechuje bezinteresowność, bezpojęciowość, powszechność i konieczność. Sprawiają je przedmioty posiadające formę celowości lecz nie wywołujące w nas wyobrażenia o jakimkolwiek konkretnym celu”

Estetyczne upodobanie = sąd smaku. Forma celowości związana jest z oceną estetyczną i teleologiczną.

Według I. Kanta sztuka to: "sposób przedstawienia, który sam dla siebie jest celowy i który, chociaż [jest celowy] bez celu, sprzyja jednak kulturze władz umysłowych w kierunku towarzyskiego udzielania się". Z tej definicji wynikają dwa podstawowe atrybuty sztuki - jej wolność i referencjonalność (informatywność, komunikatywność), tożsame z atrybutami filozofii. Trzeci z atrybutów sztuki - piękno - nie jest zalecane w filozofii, zdaniem Kanta nawet wiedza, "która jako taka ma być piękna, jest dziwactwem". Piękno jest przedmiotem rozważań jednego z działów filozofii - estetyki.

Celowość bez celu
Immanuel Kanta sztuką nazywał „tylko wytwarzanie przez wolność”. Dzieło sztuki nie może być, według niego, pojmowane jako skutek, ma to być „opus” – rezultat tworzenia wolnego. Rzemiosło Kant również zaliczył do sztuk, lecz w odróżnieniu od sztuki wolnej, dominuje w nim konieczność, ponieważ jest determinowane przez zysk. Sztuka wolna pozbawiona jest konieczności i zawiera w sobie upodobanie. Kant podkreślał, że dzieło sztuki stanowi wartość autoteliczną i charakteryzuje je "celowość bez celu". „Piękno jest formą celowości danego przedmiotu, o ile zostaje ona w nim spostrzeżona bez wyobrażenia jakiegoś celu”. Konstrukcja dzieła wykazuje pewną celowość: jest zbudowane w taki sposób, by jego części współgrały w dążeniu do pewnego celu. Celem tym jest jednak samo dzieło sztuki, przyjemność, jaką się w nim znajduje lub przyjemność, jaką wywołuje, nie zaś jakiś cel zewnętrzny. „Piękno, którego ocenianie ma za podstawę jedynie formalną celowość, tj. celowość bez celu, jest zupełnie niezależne od wyobrażenia dobra, ponieważ dobro zakłada celowość obiektywną, tj. odniesienie przedmiotu do pewnego określonego celu. […] Upodobanie w jakimś przedmiocie, z powodu którego przedmiot ten nazywamy pięknym, nie może opierać się na wyobrażeniu jego użyteczności”. W praktyce oznacza to, że uznanie danego tekstu za dzieło literackie nie polega na rozpatrywaniu go jako służącego głównie jakiemukolwiek celowi, na przykład informowaniu czy też umoralnianiu odbiorcy. Tu tkwi główna różnica między pięknem a dobrem, które zakłada jakąś wartość przedmiotową do realizowania. Kant odtrącał wszelkie ideologiczne cele dzieła sztuki. Podstawą sądu estetycznego oceniającego przedmiot ma być wyobrażenie dzieła w kategoriach podobania lub niepodobania się. Z takiego upodobania piękna nie wynika żadna korzyść, jest więc ono zupełnie bezinteresowne. Odnosi się jedynie do formy, nie zaś do treści przedmiotu.

Największe dzieła Kanta to:
· Krytyka czystego rozumu ( wyd. 1781, wydanie polskie 1911)
· Krytyka praktycznego rozumu ( wyd. 1788, wydanie polskie 1911)
· Prologmena do wszelkiej przyszłej metafizyki (wyd. 1783, wydanie polskie 1901)
· Uzasadnienie metafizyki moralności (wyd. 1785, wydanie polskie 1906)
· Krytyka władzy sądzenia (wyd. 1791, wydanie polskie 1964)
 

Transcendentalna estetyka- czyli wiedza o czystych przedstawieniach jako zasadach poznania zmysłowego. Kant wskazuje, jak jest możliwa nie zależna od doświadczenia, czysta matematyka. W skład matematyki wchodzie geometria, która zajmuje się liniami i figurami, a tym samym dotyczy przestrzeni, oraz arytmetyka, zajmująca się liczbami, czyli następstwem jednostek, które implikuje czas. Przestrzeń i czas są więc podstawowymi składnikami ogólnych i koniecznych sądów matematycznych. Przestrzeń i czas są aprioryczne, ponieważ są koniecznym warunkiem wszelkiego doświadczenia. Nie są one pojęciami ogólnymi ani własnościami rzeczy, ale czystym oglądem, intuicją, czyli wyobrażeniem form, w których przebiega wrażenie; nie są również przedmiotami wrażeń. Przestrzeń i czas są czymś jednym i pozaempirycznym. Jako formy uwarunkowujące wszelkie postrzeżenia sprawiają one jednocześnie, że dane zmysłowe stosują się do nich, skąd wynika obiektywny charakter budowanych na nich sądów matematycznych, które w skutek tego, jakkolwiek aprioryczne, muszą posiadać konieczny związek z przedmiotami. Dlatego w doświadczeniu przestrzeń i czas są czymś realnym, ujmowane zaś transcendentalnie – są idealnymi formami umysłu.
Krytyka estetycznej władzy sądzenia.

Dla Kanta estetyka to tyle, co teoria smaku, czyli możność wydania sądu o tym, co piękne. W ocenie piękna podstawą jest wyobrażenie przedmiotu w kategoriach upodobania lub nieupodobania, niezależne od jego realnego istnienia. Z takiego upodobania piękna nie wychodzi żadna korzyść (bezinteresowność doznania estetycznego), jest wyrażalne tylko w oglądzie zmysłowym i odnosi się jedynie do formy, a nie do treści przedmiotu. Tu tkwi główna różnica między pięknem a dobrem, które zakłada jakąś wartość przedmiotową do realizowania. Z pięknem łączy się uczucie wzniosłości jako wrażenie czegoś nieograniczonego i nieskończenie wielkiego albo małego (wzniosłość matematyczna) lub niezwykle potężnego i nadludzkiego (wzniosłość dynamiczna).

 

2