02kwkj_narodziny.pdf

(610 KB) Pobierz

CZĘŚĆ

I.

Wydawcy

Redaktorzy

Współpracownicy.

1. Narodziny „Kurjera".

Już to w ogóle prasa publiczna, nietylko u nas, lecz i w Europie całej,

nie odznaczała się w owej epoce ani wyglądem imponującym, ani też treścią

bogatą.

I nic dziw! boć ta prasa, którą teraz nazwano trafnie szóstem wiel-

kiem mocarstwem, nie ma dalekiej za sobą przeszłości — i dopiero w końcu

18-go wieku we Francji, a w ogóle w pierwszej połowie bieżącego stulecia,

poczęła rozszerzać swoje zaciśnione ramy i programy.

Było to zresztą rzeczą naturalną, choćby ze względu, iż w owym cza

sie, nietylko u nas, lecz i w najbardziej ucywilizowanych krajach, nie było

jeszcze ułatwionych komunikacyj, za pomocą których dziś rozsyłamy szybko

i stosunkowo tanio, setki tysięcy egzemplarzy gazet i pism wszelakich.

Wówczas żaden wydawca nie mógł liczyć na znaczną liczbę abonen

tów, szczególniej też na prowincji, która, w odleglejszych zwłaszcza dystan

sach, nie miała żadnych, wprost ją łączących z głównem ogniskiem życia,

dróg i stosunków.

Dlatego też wydawcami, rzadkich zresztą, ówcześnie pism oficjalnych,

były zazwyczaj rządy, które za pomocą takich monitorów swoich publiko

wały i rozsyłały rozmaite wiadomości i przepisy z dziedziny administracji

3

757875766.113.png

757875766.124.png

757875766.135.png

757875766.146.png

757875766.001.png

757875766.012.png

757875766.023.png

757875766.034.png

757875766.045.png

757875766.056.png

757875766.067.png

757875766.070.png

757875766.071.png

757875766.072.png

757875766.073.png

757875766.074.png

757875766.075.png

757875766.076.png

757875766.077.png

757875766.078.png

757875766.079.png

757875766.080.png

"Kur/er Warszawski.

lub jurysdykcji, dopełniając je tylko rubryką, w której podawano niekiedy

ważniejsze, ogólnej polityki dotyczące, fakta.

Podczas wielkiej epoki wojen „Napoleońskich", na początku bieżącego

wieku działalność w tym kierunku rozwinęła się znacznie. Ciekawość

wszystkich narodów, interesowanych silnie w wielkich tych wojen wypad

kach, domagała się wiadomości częstych i wyczerpujących — chociaż na

wiadomości takie w owych, przed-telegraficznych czasach trzeba było cze

kać dość długo — przewozili je bowiem zwykle od dworów lub gabinetów

umyślnie wysyłani tak zwani „kurjerzy", pędzący drogami pocztowemi, na

zmienianych, co stacja, wierzchowcach.

Po dobroczynnym dla ludów spragnionych pokoju, a dla nas tak pa

miętnym roku 1815-ym, gdy ucichł huk dział i szczęk oręża i gdy na kon

tynencie całym zapanowała cisza, zmniejszyła się i u nas także liczba cieka

wych polityków domowych... a w ślad za tem również i poczytność gazet

politycznych.

Natomiast jednak rozbudziło się w ogóle społeczeństwa zamiłowanie

do literatury pięknej. Szczególniej też poezja, dla której u nas zwykle mło

dzież i kobiety żywiły kult gorący, poczęła zajmować coraz szersze społe

czeństwa koła.

Możnaby mniemać, że duch tej Muzy, wcielony wtedy właśnie w utwory

wielkich poetów zachodniej Europy: Schillera i Goethego, Byrona i Moora,

Wiktora Hugo i... Lamartine'a, powiał i nad krajem. Plejada gwiazd talen

tów, z tak zwanej „Wileńskiej szkoły", ze słońcem Mickiewiczem na czele,

już wynurzyć się miała na horyzoncie naszym, a słowicza, tęskna pieśń

„Rusałek" Zaleskiego Bogdana i spiżowy dźwięk arfy autora „Zamku Ka

niowskiego", już drgały w powietrzu stepów.

Snać delikatna, lecz przenikliwa woń tych kwiatów natchnienia już po

częła napełniać atmosferę, zwiastując ich rozkwit rychły. W oczekiwaniu

na nie, zaspakajano się przedświtem rodzącego się Romautyzmu w rzewnych

poezjach Brodzińskiego lub też śpiewano sentymentalnie serdeczny romans

Filona, Karpińskiego, z którego pięknych, choć później bezczelnie ośmiesza

nych strofek o malinach w koszyku, plecionce różowej i o jaworze, zrodziła się

jednak mickiewiczowska „Świtezianka"... także z koszykiem malin, z kwieci

stym wiankiem i z zastąpionym przez modrzew—jaworem...

Szyby w drobnych okienkach szlacheckich dworów i zaścianków

drżały wówczas ciągle od dźwięku klawikortów i brzdąkania gitar, przy

których akompaniamencie tęskniące za obrączką ślubną dziewice śpiewały

te romanse dawne.

Dla tych dworów i dworków, zawierających rdzeń społeczeństwa w so

bie, literatura poważna, dzieła naukowe i gazety polityczne były rzeczą nie-

757875766.081.png

757875766.082.png

757875766.083.png

757875766.084.png

757875766.085.png

757875766.086.png

757875766.087.png

757875766.088.png

757875766.089.png

757875766.090.png

757875766.091.png

757875766.092.png

757875766.093.png

757875766.094.png

757875766.095.png

757875766.096.png

757875766.097.png

757875766.098.png

757875766.099.png

757875766.100.png

757875766.101.png

757875766.102.png

757875766.103.png

757875766.104.png

757875766.105.png

757875766.106.png

757875766.107.png

KSIĄŻKA

JUBILEUSZOWA.

potrzebną zgoła. Zastępowały je kalendarze lub takie, wielce poczytne wów

czas, a licho tlómaczone utwory, jak: „Historja o Meluzynie", „Rinaldo Rinal-

dini", „Kartuz" lub „Zbójca w Wenecji czyli okropny Abellino".

Lecz, jeżeli owiana zapachem kwiatów, aromatem zbóż, sianożęci

a upojona tchnieniem poezji, prowincja ówczesna nie łaknęła żadnej umy

słowej karmi; jeżeli dziejami powszedniegojycia Warszawy nie zajmowano

się tam zgoła, chyba w okazalszych już, szlachty karmazynowej rezyden

cjach — natomiast ludność samej Warszawy, aczkolwiek cztery razy niż dziś

mniejsza, uczuwała dotkliwie brak tąkiego^skorowidza i sprawozdawcy*

któryby wskazywał jej zawczasu — spodziewane ważniejsze lub mniej

ważne: zdarzenia, fakta, obchody, czy artystyczne widowiska, i zarazem

opisywał te, które się już spełniły.

Prócz tego, coraz liczniejsi wszelkiego rodzaju kupcy i przedsiębiorcy

przemysłowi potrzebowali coraz pilniej popularnego organu, w którymby

swoim towarem lub produkcją pochwalić się i zalecić je ogółowi publiczno

ści mogli.

Wreszcie też, i najpoważniejsze nawet instytucje, jak np. ówczesny

uniwersytet Aleksandryjski, Towarz. Przyjaciół Nauk, Liceum i Gimnazja,

za nimi zaś „Teatr" wraz z całą korporacji naukowych, literackich i arty

stycznych rzeszą—wszystko to potrzebowało i świadomości szybkiej o dzia

łaniach wzajemnych, i sprawozdań z faktów ważniejszych, jakie się już

spełniły w intelektualnym świecie miejscowym i zagranicznym.

Nakoniec i _ miłosierdzie, chrześciańskie, czy w ogóle ludzkie, które

w Warszawie z dawien dawna mieszka i do dziś dnia w niej gości, pragnęło,

by mu ktoś pośredniczył w odszukaniu ubóstwa, kalectwa i nędzy; te zaś

wzdychały gorąco za tern, aby o ich egzystencji miłosierdziu onemu ktoś

wiadomość dawał.

W obec takiej ogólnej potrzeby, i wobec świadomości o istnieniu za gra

nicą pism pośredniczących w zaspokajaniu tylu rozmaitych żądań, założenie

Kurjera Warszawskiego było już kwestją czasu tylko.

Myśl pierwsza utworzenia w Warszawie pisma codziennego w małym

f

formacie, któreby notowało skrzętnie, zarówno ważniejsze, jak drobne zda

rzenia, wypadki i w ogóle wszelkie objawy życia miejskiego, bądź na szer

szej, publicznej drodze, bądź w handlowych, artystycznych i społecznych

stosunkach,, kiełkowała już na lat kilka przed powstaniem tego organu.

Zrodziła się ona niebawem po roku 1815, gdy Warszawa poczęła

wzrastać zarówno w ludność, jak w dobrobyt ogólny.

Już w roku 1818-ym nosili się z tą myślą, najpierw: Franciszek Salezy

Dmochowski i Ordynicc, lecz wynikłe pomiędzy niemi jakieś osobiste nie

snaski przeszkodziły urzeczywistnieniu wspólnie powziętego zamiaru.

Nie-

757875766.108.png

757875766.109.png

757875766.110.png

757875766.111.png

757875766.112.png

757875766.114.png

757875766.115.png

757875766.116.png

757875766.117.png

757875766.118.png

757875766.119.png

757875766.120.png

757875766.121.png

757875766.122.png

757875766.123.png

757875766.125.png

757875766.126.png

757875766.127.png

757875766.128.png

757875766.129.png

757875766.130.png

757875766.131.png

757875766.132.png

757875766.133.png

757875766.134.png

757875766.136.png

757875766.137.png

757875766.138.png

757875766.139.png

757875766.140.png

757875766.141.png

757875766.142.png

757875766.143.png

Kur/er 'Warszawski,

snaski to ujawniły się nawet w znanym podówczas powszechnie wierszowa

nym epigramacie, który Dmochowskiemu przypisywano, choć autorem jego

był Zaleski:

„Stojąc w ordynku, z Ordynata łaski,

Ordyniec śmiało patrzy w ogród saski" —

lub według poprawniejszego tekstu (Kłosy JV» 1041, Tom XL):

„Odyniec i Ordyniec z Ordynata laski

Ordynkiem osadzeni, patrzą \\ r Ogród Saski" —

na który Ordyniec miał odpowiedzieć:

„Ton koncept plaski, wcalo nic parnaski

Wydmuchnął pan Dmochowski, rocenzont warszawski".

Równocześnie prawie, lub też później cokolwiek, zamiar wydawania

Kurjera powziął był znany krasomówca, profesor uniwersytetu Ludwik

Osiński; organowi wszakże miejskiemu, który chciał wzorować na wychodzą

cym w Dreźnie Stadt-Anzeigerze, zamierzał dać tytuł, nie Kurjera, lecz Gońca.

Ażeby założyć właściwy organ miejski i prowadzić go umiejętnie, po

trzeba było, nie literata z talentem, ani też poważnego publicysty — żaden

z nich bowiem nie znalazłby na dwóch króciuchnych szpaltach tej drobnej

ćwiarteczki dostatecznego do popisu pola. Tam trzeba było obytego z ru

chem miejskim, doświadczonego i popularnego wśród mas całycli człowie

ka, któryby wiedział o tem, że założone przezeń pismo ma być podobne do

Rossini'owskicgo Figara, gotowego na usługi wszystkich i nie narażającego

się nikomu.

Redaktor i wydawca takiego organu powinien był stać się „przyjacie

lem miasta", wyrozumiałym, łagodnym i zadowolonym z wszystkiego.

W przeciwnym razie nie mógłby liczyć na żadne poparcie ze strony ówcze

snego społeczeństwa, które, jako potrzebujące przebaczać wzajem sobie

wiele, nie mogło lubić ani pożądać złośliwego wśród siebie „Zoila".

Rozumie się, że nakład takiego pisemka nie wymagał wiele: parę izde

bek ciasnych, drukareńka podręczna, dwócli zecerów, pewien zapas czcio

nek; kilku, gotowycli do znoszenia nowin, pomocników, pełniących eon amore

ten obowiązek bezpłatny; wreszcie, ryz kilkadziesiąt szorstkiego, bibulastego

papieru — oto i wszystko, czego potrzebował założyciel tego Kurjera, który

dziś wymaga kosztownych machin parowych, systemu rotacyjnego, zatrudnia

setki ludzi i wychodzi w formacie czterdzieści razy większym!

757875766.144.png

757875766.145.png

757875766.147.png

757875766.148.png

757875766.149.png

757875766.150.png

757875766.151.png

757875766.152.png

757875766.153.png

757875766.154.png

757875766.155.png

757875766.156.png

757875766.002.png

757875766.003.png

757875766.004.png

757875766.005.png

757875766.006.png

757875766.007.png

757875766.008.png

757875766.009.png

757875766.010.png

757875766.011.png

757875766.013.png

757875766.014.png

757875766.015.png

757875766.016.png

757875766.017.png

757875766.018.png

757875766.019.png

757875766.020.png

KSIĄŻKA

JUBILEUSZOWA.

Jak skromne zresztą cele miał przed sobą ów organ nowy, przekony

wa o tem jego prospekt, poniżej w części II-ej książki, w całości przy

toczony.

„Każda znaczniejsza stolica w Europie ma pismo perjodyczne, jej do

godności i zabawie poświęcone. Warszawa takiego pisma nie miała dotąd;

lecz teraz, gdy ludność jej coraz wzrasta, gdy gmachy w niej się mnożą

i t. d., potrzeba takiego pisma uczuwać się daje. Pismo wykładające (sic)

najmniejsze szczegóły, oswaja z nią każdego, tak, iż przybywający do niej,

łatwo się z nią obeznać może. W tym zamiarze wychodzić będzie od dnia

1 stycznia 1821 roku nowe pismo perjodyczne p. t. „Kurjer Warszawski".

Zaraz w pierwszym numerze nowozałożonego Kurjera czytamy rodzaj

artykułu wstępnego, w którym autor, a właściwie, jakby to dziś powie

dziano, „Redakcja" tego organu, pragnie sprawić przyjemność mieszkańcom

Warszawy, chwaląc ich gród hojnie; powiada bowiem:

„Nie masz podobno miasta w Europie, któreby w ostatniej połowie

zeszłego wieku więcej odmian od Warszawy doznało..."

I dalej, „odmiany" te przytoczywszy, ciągnie redakcja rzecz swoją:

„...Burze, które całą Europą wstrząsnęły, nie pomijały Warszawy, lecz

to ognisko wyniesione zostało znowu na dostojność stolicy Królestwa ręką

wspaniałomyślnego Monarchy (Cesarza Aleksandra I-go), prawodawcy ziemi

naszej; rośnie teraz w zamożność i wielkość pod tarczą błogiego pokoju

i pod dzielną opieką rządową.

„Założenie uniwersytetu, ustanowienie wolnego jarmarku, coraz liczniej

kupców do Warszawy ściągającego, wzniesienie tylu publicznych gmachów,

któreby nie powstydziły większych nawet stolic Europy, rozszerzenie ulic,

wzorowe oświetlenie miasta, przerobienie pierwszych ogrodów — będą nie

zatartym pomnikiem pieczołowitości Króla i rządu krajowego, uwieńczonej

najpomyślniejszym dla Warszawy skutkiem. Dobroczynne zapewnienie

wieczystego funduszu dla chcących murować wzrost Warszawy ustala, a lu

dność stolicy, w przeciągu kilku lat o dwadzieścia przeszło tysięcy wzrosła,

dobry jej postęp rokują."

Ten często w rozterce z gramatyką napisany artykuł zakończa autor

już wprost, jakby tylko uzupełnieniem wydanego poprzednio prospektu,

powiada bowiem:

„Celem Kurjera (prócz wielu innych rzeczy), jest, aby był przewodni

kiem po Warszawie; z tego powodu jeden, a czasem dwa numera w tygo

dniu — jeśli innych ciekawych wiadomości zbraknie — poświęcone zo

staną opisowi stanu Warszawy pod względem jej handlu, przemysłu i... za

bawy. Numera: Niedzielne i Czwartkowe zawierać będą najwięcej wiado

mości zagranicznych".

7

757875766.021.png

757875766.022.png

757875766.024.png

757875766.025.png

757875766.026.png

757875766.027.png

757875766.028.png

757875766.029.png

757875766.030.png

757875766.031.png

757875766.032.png

757875766.033.png

757875766.035.png

757875766.036.png

757875766.037.png

757875766.038.png

757875766.039.png

757875766.040.png

757875766.041.png

757875766.042.png

757875766.043.png

757875766.044.png

757875766.046.png

757875766.047.png

757875766.048.png

757875766.049.png

757875766.050.png

757875766.051.png

757875766.052.png

757875766.053.png

757875766.054.png

757875766.055.png

757875766.057.png

757875766.058.png

757875766.059.png

757875766.060.png

757875766.061.png

757875766.062.png

757875766.063.png

757875766.064.png

757875766.065.png

757875766.066.png

757875766.068.png

757875766.069.png

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

AiB

Zgłoś jeśli naruszono regulamin