Matura_wspolczesnosc_liryka_i_dramat_smp.pdf
(
174 KB
)
Pobierz
179296794 UNPDF
WIADOMOŚCI WSTĘPNE
NAZWA EPOKI
Ostatni, obecny okres w dziejach literatury polskiej nie otrzymał jednej
nazwy, która byłaby powszechnie przyjęta i zawierała istotne wiadomości
o charakterze epoki. Można spotkać się z określeniem „literatura współcze-
sna”, ale też „literatura po roku 1939”. Nazwy te są jednak nieprecyzyjne.
PERIODYZACJA
Okres rozwoju literatury po roku 1939 jest wewnętrznie zróżnicowany.
Trzeba wyraźnie podkreślić, iż ten podział omawianego okresu w dziejach
literatury przysparza najwięcej trudności a jednocześnie istnieje co naj-
mniej kilka propozycji. Oto jedna z takich propozycji uwzględniająca wy-
brane fakty polityczne i literackie, jakie miały miejsce po roku 1939
w Polsce.
Czas:
1939–1945
Wydarzenia polityczne:
Okres wojny i okupacji
Ogólna charakterystyka literatury:
•
W tych latach tak literatura, jak i działalność kulturalna miała cha-
rakter konspiracyjny.
•
Wielu twórców zginęło w walce (między innymi: Krzysztof Kamil
Baczyński, Tadeusz Gajcy, Andrzej Trzebiński), niektórzy do-
świadczyli rzeczywistości lagrów czy łagrów (Tadeusz Borowski,
Gustaw Herling-Grudziński). Niektórzy autorzy wyemigrowali
(Kazimierz Wierzyński, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska).
•
Za najważniejszy fakt literatury tego okresu uważa się debiut twór-
ców nazywanych
Kolumbami
lub
pokoleniem Kolumbów
(repre-
9
MATURA – TO NIE BOLI – Współczesność – Liryka i dramat
zentowanym między innymi przez: Krzysztofa Kamila Baczyń-
skiego, Tadeusza Gajcego, Zdzisława Stroińskiego i Wacława Bo-
jarskiego).
•
Literatura ówczesna była w bardzo dużym stopniu reakcją na wy-
darzenia w kraju.
•
Na emigracji można wskazać następujące ośrodki: w Londynie,
w Nowym Jorku, a także na Bliskim Wschodzie.
Czas:
1945–1953
Wydarzenia polityczne:
•
Okres „
zimnej wojny
”. Takim terminem zostały określone wrogie
stosunki panujące pomiędzy ZSRR a Stanami Zjednoczonymi
(i państwami związanymi poprzez sojusze z wymienionymi dwoma
krajami). Granica pomiędzy wpływami radzieckimi a amerykań-
skimi została nazwana „żelazną kurtyną”. Początki zimnej wojny
przypadają na lata 1946–1949.
•
Zjazd Związku Literatów Polskich (1949 r.) i
program realizmu
socjalistycznego
(inaczej socrealizmu).
•
Stalinizm – komunistyczna odmiana totalitaryzmu.
•
Próby sowietyzacji kraju.
Ogólna charakterystyka literatury:
•
Literaturę emigracyjną cechowały dwie wyraźne tendencje. Pierw-
sza, którą reprezentowały londyńskie „Wiadomości”, odznaczała
się zamknięciem w kręgu problemów emigracyjnej egzystencji
oraz izolowaniem od kraju. Drugą tendencję, reprezentowaną przez
paryską „Kulturę”, cechowało zainteresowanie sprawami Polski
oraz artystycznymi problemami Zachodu.
•
Lata 1945–1948 to w Polsce okres względnej wolności, ale i dys-
kusji na temat kształtu literatury powojennej.
10
WIADOMOŚCI WSTĘPNE
•
Wyraźnym sygnałem tego, że kultura stanie się sferą bezpośredniego
oddziaływania państwa, było przemówienie Bolesława Bieruta wy-
głoszone z okazji otwarcia radiostacji we Wrocławiu (16 XI 1947 r.).
•
Swoistą ciekawostką może być fakt, że z okazji siedemdziesiątych
urodzin Stalina (1949 r.) z Polski wysłano cały pociąg z podarkami
dla jubilata. Były tam między innymi tomy wierszy na jego cześć
i specjalne numery pism.
•
Doktryna socrealizmu, wykorzystując wzorzec literatury radziec-
kiej z lat trzydziestych, nakazywała kreować w literaturze polskiej:
-
pozytywnych bohaterów, będących reprezentantami pracujących wsi
i miast, i negatywnych, którymi z kolei byli wrogowie komunizmu,
-
świat fabryk, kołchozów, budów.
Utwory tego nurtu propagowały „urzędowy optymizm”.
•
W rezultacie w literaturze tego czasu pojawiła się
powieść pro-
dukcyjna,
inaczej powieść socrealistyczna. Miejscem akcji była
w tego rodzaju powieściach fabryka, zakład przemysłowy lub bu-
dowa. Socjalistycznej ideologii, którą reprezentował bohater pozy-
tywny, podporządkowane były perypetie, a nawet wątek miłosny.
Istotną rolę pełnił odautorski komentarz. Ten typ powieści repre-
zentują między innymi utwory:
Tadeusza
Konwickiego
„
Przy
budowie
”,
Witolda
Zalewskiego
„
Traktory
zdobędą
wiosnę
”.
Poezję okresu socrealizmu reprezentują
między innymi utwory:
Jana
Brzechwy
„
Strofy o planie sześcioletnim
”, a także
Włady-
sława
Broniewskiego
„
Słowo o Stalinie
”.
Czas:
„Odwilż” i „polski Październik”, 1953–1956–1968
Wydarzenia polityczne:
•
1953 r. (5 marca) –
śmierć Stalina
i początek odwilży (1954–1955).
•
Na XX Zjeździe KPZR (luty 1956 r.) Nikita Chruszczow skryty-
kował rządy Stalina.
11
MATURA – TO NIE BOLI – Współczesność – Liryka i dramat
•
Czerwiec 1956 r. – protesty robotników w Poznaniu. 28 czerwca
1956 roku został nazwany „
czarnym czwartkiem
”. Wówczas do
protestujących robotników oddano strzały.
•
Październik 1956 r.
Powrót Władysława Gomułki do władzy (1956 r.).
•
1967 r. – początek propagandy i polityki antysemickiej.
•
Na przełomie 1967 i 1968 roku w Czechosłowacji zaszły zmiany
o charakterze polityczno-kulturalnym. Do tego kraju wkroczyły
wówczas wojska Układu Warszawskiego, a w tym także siły pol-
skie, by wspólnie zdławić demokratyczne dążenia.
•
1968 r. – wystąpienia antyżydowskie w Polsce.
•
1968 r. – zdjęcie ze sceny „Dziadów” w reżyserii Kazimierza
Dejmka poprzedziło wypadki marcowe (premiera tego dramatu
miała miejsce 25 listopada 1967 roku i od razu spotkała się z kry-
tyczną recenzją „Trybuny Ludów”).
•
1968 r. (8 marca) –
wiec studentów Uniwersytetu Warszawskie-
go
, a potem wiece studentów innych uczelni brutalnie tłumione
z polecenia władz. Strajki na niektórych uczelniach (Wrocław,
Warszawa). W odpowiedzi, z polecenia ówczesnych władz, za-
trzymano wiele osób. Niektórzy pracownicy naukowi stracili za-
trudnienie (między innymi Leszek Kołakowski i Maria Hirszo-
wicz). Wielu studentów wyrzucono z uczelni, niektórych zawie-
szono w prawach studenckich.
•
Kryzys polityczny i ekonomiczny (grudzień 1970 r.). Trudne poło-
żenie materialne społeczeństwa, uchwalona i ogłoszona 13 grudnia
drastyczna podwyżka cen artykułów żywnościowych i przemysło-
wych spowodowała wybuch niezadowolenia, który krwawo stłu-
miono. Wydarzenia grudniowe miały miejsce na Wybrzeżu. Do
pierwszych wystąpień robotników doszło 14 grudnia w Gdańsku.
12
WIADOMOŚCI WSTĘPNE
•
W 1970 r. (17 grudnia) miała miejsce
masakra robotników
w Gdyni
. Tego dnia ukazała się zafałszowana informacja prasowa
o wypadkach na Wybrzeżu.
•
Od władzy odsunięty został Władysław Gomułka.
•
Pierwszym sekretarzem PZPR został Edward Gierek.
Ogólna charakterystyka literatury:
•
Po śmierci Stalina w literaturze, jak i w wielu innych dziedzinach,
nastąpiło
rozluźnienie cenzury
.
•
Przestano również przestrzegać tak konsekwentnie programu reali-
zmu socjalistycznego.
•
Zaczęły powstawać kluby, teatry studenckie (między innymi: Piw-
nica pod Baranami, Teatr na Tarczyńskiej), kluby jazzowe.
•
Nastąpiło także
otwarcie na literaturę emigracyjną i „zachodnią
”.
•
Można mówić o swego rodzaju renesansie pisarzy „wyklętych”
(takich jak Witkacy czy Schulz).
•
W literaturze nastąpił zwrot
ku grotesce, ukształtowaniu nowego
,
wobec socrealistycznego,
typu bohatera
.
•
Wydarzeniem, które wzbudziło ożywioną dyskusję, było ukazanie
się na emigracji „Zniewolonego umysłu” Czesława Miłosza.
•
W tym okresie miały miejsce dość liczne
debiuty młodych po-
etów
. To pokolenie z uwagi na fakt, iż skupione było wokół czaso-
pisma „Współczesność” nazwane zostało
pokoleniem Współcze-
sności
. Reprezentują je między innymi:
Miron Białoszewski, Sta-
nisław Grochowiak, Zbigniew Herbert, Jerzy Harasymowicz
.
Wymienionych twórców łączą następujące przeżycia pokoleniowe:
wczesne dzieciństwo przypadające na lata wojny, stalinowska mło-
dość i październikowy przewrót, a także bunt wobec zakłamanej
kultury.
•
W tym okresie miał także miejsce
debiut prozaików młodego po-
kolenia
(Marek Hłasko, Marek Nowakowski).
13
Plik z chomika:
Nuwandkaa
Inne pliki z tego folderu:
matura-2007-typy.pdf
(545 KB)
Matura_mloda_polska_smp.pdf
(202 KB)
Matura_pozytywizm_smp.pdf
(228 KB)
Matura_starozytnosc_sredniowiecze_smp.pdf
(206 KB)
Matura_wspolczesnosc_epika_smp.pdf
(224 KB)
Inne foldery tego chomika:
Biologia
Chemia
Geografia
Historia
Zgłoś jeśli
naruszono regulamin