CIĘCIE DRZEW OWOCOWYCH
Cięcie drzew jest jednym z niezbędnych elementów racjonalnej pielęgnacji roślin sadowniczych.
1. Cięcie drzew po posadzeniu ma na celu ułatwienie przyjęcia się drzewek, które przy wykopywaniu ze szkółki utraciły znaczną część systemu korzeniowego. Przycięcie pędów przywraca równowagę między systemem korzeniowym a częścią nadziemną.
2. W pierwszych latach uprawy drzew w sadzie prowadzi się cięcie formujące, jeśli przewiduje się formowanie sztucznych koron, np. szpaleru, korony wrzecionowej. Jeśli przewiduje się prowadzenie drzew w formie prawie naturalnej nie zaleca się silnego cięcia młodych drzew, a jedynie przyginanie pędów, aby pędy, które w przyszłości będą stanowiły konary boczne odchodziły od pnia pod kątem prostym.
Cięcie opóźnia wejście młodego drzewa w okres owocowania. Lepiej usuwać całkiem gałęzie, jeśli jest to konieczne niż skracać, ponieważ ze skróconych pędów wybijają silnie rosnące pędy, a nie krótkopędy, na których zawiązują się owoce.
Pąki kwiatowe u jabłoni i grusz tworzą się głównie na krótkopędach, czyli gałązkach krótszych niż 20 cm. U niektórych odmian tworzą się także na długopędach (ok. 1/3 wszystkich pąków kwiatowych). Pąki kwiatowe tworzą się już latem roku poprzedzającego kwitnienie, w lipcu na krótkopędach, w sierpniu i wrześniu na długopędach. Do jesieni w tych pąkach formują się kwiaty, które wymagają kilkutygodniowego okresu chłodu do dalszego rozwoju i zakwitnięcia. Wczesną wiosną, gdy temperatura podnosi się powyżej 10oC następuje dalszy rozwój pąków. Warto o tym pamiętać pielęgnując i przycinając korony drzewa, gdyż w ten sposób ma się wpływ na owocowanie w następnym roku.
3. W późniejszym okresie cięcie jest konieczne, jako czynnik regulujący wzrost drzew i owocowanie. Jest to tzw. cięcie prześwietlające, dzięki któremu rozluźniamy koronę i ograniczamy jej wielkość.
a) Regulowanie kształtu i wielkości korony
Reguluje się rozmiary koron, ich kształt i tym samym zagęszczenie drzew w sadzie. Drzewa nie mogą być zbyt wysokie, gdyż to utrudnia zbiór owoców i wykonanie oprysków. Również zbyt szerokie korony uniemożliwiają swobodny przejazd ciągnika między rzędami drzew w sadzie towarowym. Swobodnie rosnące drzewo dorasta do 6 – 8 m wysokości, a korona staje się rozłożysta. Wielkość silnie rosnących drzew ogranicza się zazwyczaj do 3 - 4 m wysokości i 2 – 4 m rozpiętości korony. Dotyczy to również działki pracowniczej.
b) Regulowanie owocowania i poprawa jakości owoców
Na starszych drzewach wytwarza się zbyt duża ilość pędów owoconośnych i co za tym idzie za dużo owoców, które są drobne. W takiej sytuacji może też nastąpić u drzew przemienne owocowanie. Jeśli wszystkie pędy owoconośne na drzewie zawiążą owoce to hamują one tworzenie się pąków kwiatowych na rok następny. Owocowanie przemienne zdarza się przede wszystkim u odmian z natury bardzo plennych. Na starszych jabłoniach wystarczy, gdy 5 – 10% kwiatów wyda owoce. Należy przerzedzić część rocznych pędów w roku obfitego kwitnienia – usuwamy w ten sposób część pąków kwiatowych i odciążamy drzewo od nadmiernego owocowania. Wskutek cięcia wyrasta dużo młodych pędów, które w pierwszym roku życia nie owocują, ale są rezerwą na rok następny. Gdy jedne pędy owocują, inne przygotowują się do tej roli.
Cięcie sprzyja regularnemu owocowaniu, owoce są wyrośnięte i wybarwione.
Aby jabłka nabrały ładnego rumieńca niezbędne jest światło słoneczne – do gałązek powinno dochodzić co najmniej 50% światła w porównaniu z ilością nad koroną. Tam gdzie dociera mniej niż 30% światła owoce są nie wybarwione, niewyrośnięte i zawierają mniej cukrów. Na starym nie ciętym drzewie do środkowych i dolnych partii korony dochodzi zaledwie 10 – 20% światła słonecznego. Dlatego należy rozluźnić koronę oraz ograniczyć jej rozmiary poprzez odpowiednie cięcie – usuwanie starszych pędów i konarów.
Wilki, czyli młode intensywnie rosnące pędy lepiej usuwać latem poprzez wyrywanie ich. Najsilniejszy przyrost pędów na jabłoniach obserwujemy między 10 a 20 czerwca. Wtedy pojawiają się wilki – pionowo rosnące pędy na grubych konarach, wyrastające z oczek śpiących. Należy usunąć 90% wilków. Najlepiej przeprowadzić ten zabieg od końca czerwca (wyrywanie), w lipcu i sierpniu (wycinanie), w zależności od odmiany, tzn. na 4 tygodnie przed planowanym zbiorem owoców. Od drugiej połowy lipca nie wyrastają nowe pędy po cięciu letnim. Cięcie odmian zimowych, których owoce zbiera się w październiku powinno być zakończone do połowy września. Należy pamiętać, że usuwamy wszystkie wilki, ale zostawiamy pędy słabe, rosnące ukośnie czy łukowato jako rezerwę dla odnowienia korony. Długopędy rosnące tuż obok owoców można skrócić do kilku listków.
Cięcie jako czynnik sanitarny
Podczas prześwietlania usuwamy nadmiar gałęzi z korony, gałęzie martwe, chore, krzyżujące się, rosnące w kierunku środka korony, wilki. Zazwyczaj wycina się ok. 20 - 30% gałęzi i młodych pędów. W trakcie cięcia wczesnowiosennego usuwa się pędy porażone przez choroby, np. mączniak, brunatną zgniliznę drzew pestkowych. Poprzez kilkukrotne w sezonie usuwanie pędów porażonych przez mączniak ograniczamy występowanie tej choroby nawet w 90%. Wycinamy również raki i zgorzele kory.
Cięcie odmładzające
Cięcie odmładzające polega na skróceniu wierzchołków konarów i gałęzi. Na dużych drzewach skraca się konary o 1 – 3 m. Posługując się piłką nie należy ciąć gałęzi zbyt blisko pnia, gdyż powstaje wtedy duża rana, która trudno się goi. Gdy tniemy za daleko, pozostaje sęk, który zasycha i butwieje. Należy ciąć nieco skośnie w tym miejscu, gdzie kończy się przynasadowe zgrubienie gałęzi zwane obrączką. Usuwając gruby konar należy go podtrzymywać ręką podczas cięcia, lub też podciąć najpierw lekko od dołu, aby się nie oderwał od pnia wraz z paskiem kory. U bardzo starych wysokich drzew należy mocno skrócić przewodnik o 1/3 – 2/3 oraz usunąć zbyt dużą ilość konarów ze środka korony. Rozluźniamy również gałęzie na obwodzie korony. Konary, które latem pod wpływem ciężaru liści i owoców będą się naginać do dołu, nie powinny pokładać się na konarach niżej leżących. Niektóre odmiany jak Landsberska, Wealthy, Oliwka Inflancka wymagają też szczegółowego cięcia pędów owoconośnych. Należy je przerzedzić i skrócić, aby zmniejszyć liczbę pąków kwiatowych i ograniczyć wielkość plonu na rzecz jego jakości.
Po wykonaniu gruntownego cięcia zmienia się kształt korony. W następnych latach będzie wyrastało dużo wilków, które należy corocznie usuwać.
Bardzo ważne jest zabezpieczenie ran po cięciu, aby nie rozwijały się choroby grzybowe. Rany smaruje się farbą emulsyjną z dodatkiem fungicydu, np. Topsinu lub specjalnym preparatem Funaben, Santar.
Formowanie korony prawie naturalnej
Formowanie korony prawie naturalnej polega na wyprowadzeniu przewodnika, wokół którego jest rozmieszczonych 10 – 15 konarów. Powinny one odchodzić od przewodnika pod szerokimi kątami. Wycina się lub przygina pędy wyrastające pod ostrymi kątami. Silniejszego cięcia wymagają takie drzewa w wieku od 7 – 10 lat. Należy je intensywnie prześwietlać, a także regulować wysokość i średnicę. Rozrzedzamy wówczas konary, bo 10 – 15 to w tym wieku za dużo. Corocznie wycinamy po 2 – 3 konary najpierw z dolnych okółków, później z górnych. Na stałe należy zostawić 6 – 8 konarów zgrupowanych w dwóch lub w trzech piętrach. Usuwamy też gałęzie ze środka korony. Nie zaleca się skracania pędów rocznych. Przycinamy przewodnik do 2,5 m wysokości drzewa. Cięcie letnie jest uzupełniające do cięcia zimowego.
Formowanie korony wrzecionowej
Pozostawiamy w koronie drzewka jeden pęd centralny, czyli przewodnik i kilka pędów poziomych bocznych rosnących symetrycznie wokół przewodnika. Usuwamy wszelkie pędy konkurujące z przewodnikiem i wyrastające pod kątem ostrym. Pędy cienkie, elastyczne przyginamy. Ograniczamy wysokość takiego drzewa do ok. 2 – 2,5 m. Taka korona jest zalecana dla drzew karłowych sadzonych w bardzo gęstych sadach.
Kształt korony wrzecionowej zmieniał się w ostatnich dziesiątkach lat. W latach 60-tych była to korona wrzecionowa klasyczna, u której dolne gałęzie miały rozpiętość ok. 3 m, pośrodku były krótsze – rozpiętość ok. 1,5 m i u góry 0,5 m. Następnie zaczęto stosować koronę wrzecionową wysmukłą, potem tzw. północno holenderską z jednym tylko okółkiem gałęzi u dołu o rozpiętości do 1 – 1,5 m, wyżej pozostawiając drobne pędy owoconośne, i w końcu koronę superwrzecionową, która ma rozpiętość nie więcej niż 0,5 m. Takie drzewa sadzi się w rozstawie 2,5 m między rzędami co 30 – 50 cm w rzędzie !
Jabłonie, grusze, ewentualnie śliwy i morele możemy ciąć wiosną.
Cięcie drzew pestkowych, a zwłaszcza czereśni i wiśni zaleca się prowadzić latem, po zbiorach owoców, gdy jest ciepło i drzewa nie są narażone na raki bakteryjne i zgorzele kory, tak jak wiosną.
Cięcie krzewów owocowych to przede wszystkim odmładzanie, usuwanie pędów chorych, starych, krzyżujących się, płożących się po ziemi.
Cięcie brzoskwiń
Brzoskwinie wymagają zarówno cięcia formującego koronę, jak i cięcia tzw. „na owoc” oraz zastępczego. Należy ograniczyć wysokość drzewa, w przeciwnym wypadku strefa owoconośna przesunie się na wierzchołek, poza zasięg zbierającego. Najkorzystniejsza dla brzoskwiń jest tzw. korona pucharowa. luźna, otwarta. Brzoskwinie bardzo lubią słońce. Nie trzeba wyprowadzać przewodnika. Silne jednoroczne pędy należy skracać za 10 – 15 oczkiem, jest to cięcie „na owoc”, słabsze pędy skraca się mocniej, a zawiązane na nich owoce zaleca się przerzedzać, aby były dorodne. Jeszcze słabsze pędy tnie się krótko, za 2 oczkiem, będą to pędy zastępcze, a całkiem słabe, cieńsze od słomki usuwa się. Na nich wyrosłyby bardzo drobne owoce, pokryte gęstym kutnerem.
Zmiany w formowaniu i cięciu drzew owocowych
1. formowanie koron w szkółce, a nie w sadzie
2. wprowadzenie cięcia odnawiającego
3. wyrywanie pędów zamiast cięcia
4. zaniechanie cięcia po posadzeniu i przyginania pędów
5. stosowanie dodatkowych zabiegów, jak nacinanie pni i korzeni
Ad1. Sadzenie drzewek do sadu z uformowaną koroną znacznie przyspiesza owocowanie. Taki proces trwa w szkółce 2 lata, drzewka są nieco droższe. Roczne okulanty przycina się wiosną na wysokości ok. 80 cm od ziemi. Gdy wybiją pędy, pozostawia się tylko szczytowy, resztę zaś usuwa. Pęd szczytowy rośnie intensywnie i wytwarza rozgałęzienia tzw. syleptyczne, które odchodzą pod szerokimi kątami od przewodnika. Pod koniec wegetacji drzewko przypomina choinkę, ma prosty pionowy przewodnik i 6 – 12 poziomych rozgałęzień.
Ad 2. Wymyślił ten sposób już w 1949 roku Anglik Thomson. Wycina się starsze pędy (konary), a pozostawia 1-roczne, 2-letnie, najwyżej 3-letnie. Aby nowe pędy mogły łatwo wyrastać pozostawia się czopy, a nie tnie „na obrączkę”. U jabłoni obcina się po prostu konar w odległości kilku cm od pnia, u śliw, czereśni, wiśni i brzoskwiń trzeba obciąć przy jakimkolwiek drobnym pędzie bocznym lub pąku, gdyż u pestkowych nie ma pąków śpiących u podstawy gałęzi. A zatem boczne gałęzie (konary) pozostają 2 – 3 lata na drzewie, po czym się je usuwa. Plon wyrasta na 2 i 3 letnich pędach, podczas gdy na 1-rocznych formują się pąki kwiatowe na rok następny. Takie cięcie można stosować tylko u drzew o karłowym wzroście, gdyż u silnie rosnących przyrosty będą zbyt długie i nie wytworzą krótkopędów, czyli pędów owoconośnych.
Ad 3. Kilkanaście lat temu wyrywanie gałęzi zamiast odcinania ich na gładko przy samym pniu lub przewodniku uważano za brak kultury ogrodniczej, obecnie jest to częsty zabieg. Łatwiej jest wyrywać młode i drobne pędy latem, gdy są jeszcze nie zdrewniałe – jest to szybszy zabieg niż wycinanie. Wykonuje się również wyrywanie starych gałęzi co powoduje oderwanie się wraz z gałęzią paska kory długiego niekiedy na pół metra. Rany po wyrwaniu bardzo łatwo się goją ! Instruktorzy niemieccy twierdzą, że ogrywanie gałęzi znacznie ogranicza wzrost drzewa.
Ad 4. Po wojnie w Europie dominowała niemiecka sztuka cięcia i formowania drzew, która zakładała, że najpierw trzeba uformować drzewo o mocnej koronie, a potem spodziewać się plonów. Rzeczywiście cięcie, a zwłaszcza skracanie pędów młodych drzew sprzyja silnemu wzrostowi drzewa, pobudza do wytwarzania silnych pędów, ale opóźnia owocowanie. Cięcie po posadzeniu przywracające równowagę między systemem korzeniowym a gałęziami było ważne dawniej, gdy nie stosowano kroplowego nawadniania w sadzie. Gdy po posadzeniu drzew nie przycina się, w pierwszym roku rosną słabo, w drugim roku zaczynają owocować, obfity plon hamuje dalszy wzrost i sprzyja owocowaniu. Drzewka takie nie rozgałęziają się na boki, co jest ważne w gęstych sadach. Podobnie jak jabłonie można traktować grusze, śliwy, czereśnie i morele, natomiast wiśnie i brzoskwinie muszą być cięte, ponieważ owocują zbyt wcześnie i nie rosną.
Ad 5. Przy bardzo silnym niepożądanym wzroście drzew nacinanie pni i korzeni jest zabiegiem uzupełniającym cięcie. Wiosną przed kwitnieniem nacina się pień pod koroną z dwóch stron, pierwsze cięcie wyżej, drugie nieco niżej, na głębokość 3 – 4 cm, poziomo, ale lekko ukośnie. Korzenie tnie się wzdłuż rzędów w odległości 50 – 70 cm od pni.
apk191