Interpretacja Edyktu Cyrusa.pdf

Warszawskie Studia Teologiczne

XIX/2006, 153-160

Ks. Ryszard R UMIANEK

INTERPRETACJA EDYKTU CYRUSA

Tre ść : 1. Wprowadzenie; 2. Powrót do ojczyzny; 3. Wiarygodno ść dekretu Cytrusa; 4. Zako ń czenie.

1. Wprowadzenie

Niewola babilo ń ska ko ń czy si ę w 538 r. przed Chr., kiedy to król perski Cyrus

wydał dekret pozwalaj ą cy ś ydom na powrót do siebie i odbudow ę Ś wi ą tyni. W dzie-

jach narodu wybranego rozpocz ą ł si ę okres perski, który trwał do Aleksandra Wiel-

kiego (332 r. przed Chr.). W Pi ś mie Ś wi ę tym po raz pierwszy o Persach mówi prorok

Ezechiel (por. Ez 27,10). Król Cyrus podporz ą dkował sobie Medów, którzy panowali

na tym terenie. Trzeba tu odnotowa ć , Ŝ e niesłusznie cz ę sto u Ŝ ywa si ę zamiennie na-

zwy Persów i Medów (por. Dn 5,28; Tb 3,7). 1

Podstawowym ź ródłem biblijnym tego okresu s ą Pami ę tniki Ezdrasza – Neche-

miasza, które s ą kontynuacj ą Ksi ą g Kronik. Ponadto mamy wiele odniesie ń w Ksi ę -

gach Prorockich: Aggeusza, Zachariasza, Malachiasza i Daniela, a tak Ŝ e w Ksi ę dze

Estery. Warto jednak zaznaczy ć , Ŝ e wymienione ź ródła daj ą tylko fragmentaryczne

dane na temat Ŝ ycia Izraelitów w tym okresie. Wynika to st ą d, Ŝ e nie było prowadzo-

ne urz ę dowe archiwum. 2 Takie archiwum prowadził zawsze arcykapłan wraz z kapła-

nami skupionymi przy Ś wi ą tyni. Tymczasem Ś wi ą tynia była zburzona, a naród upro-

wadzony do niewoli babilo ń skiej.

2. Powrót do ojczyzny

Po ś mierci Nabuchodonozora w 562 r. przed Chr. zacz ę ły pojawia ć si ę oznaki bra-

ku stabilno ś ci w imperium babilo ń skim. 3 W ci ą gu siedmiu lat tron przechodził w inne

r ę ce a Ŝ trzy razy. W takiej sytuacji mocarstwo babilo ń skie zacz ę ło si ę chyli ć ku upad-

kowi. Tymczasem w 550 r. Pers Cyrus zaj ą ł Ektaban ę i stan ą ł na czele rozległego im-

perium medyjskiego. Nast ę pnie rozpocz ą ł seri ę wypraw w górnej Mezopotamii, pół-

nocnej Syrii i Cylicji. W ten sposób wi ę ksza cz ęść Azji Mniejszej a Ŝ do Morza Egej-

skiego znalazła si ę pod władz ą Cyrusa. Babilon został osaczony i przetrwał ju Ŝ tylko

kilka lat.

1 Por. J. W ARZECHA , Historia dawnego Izraela , Warszawa 2005, 359.

2 Por. M. P ETER , Dzieje Izraela, Pozna ń 1996, 96.

3 R. R UMIANEK , Prorocy okresu niewoli babilo ń skiej , Warszawa 2004, 47n.

154

K S . R YSZARD R UMIANEK

Dodajmy tu, Ŝ e Persja była niewielkim krajem w obr ę bie wielkiej Medii. Rz ą dziła

ni ą dynastia Achemenidów. Z niej to wywodzi si ę genialny wódz Cyrus, który w szyb-

kim tempie zapewnił pierwsze ń stwo Persji w ś ród Medów. Wkrótce zgin ą ł te Ŝ król

Lidii (ok. 546 r.) i jego pa ń stwo zostało wcielone do rosn ą cego w pot ę g ę imperium

perskiego. Ponadto Cyrus zawarł sojusz z ostatnim władc ą babilo ń skim Nabonidem

(555-539 r.) i u ś pił w ten sposób jego czujno ść . 4 Zaj ą ł Babilon wła ś ciwie bez walki w

momencie, kiedy jego wódz Baltazar (por. Dn 5), w Biblii nazywany królem, wydawał

swoj ą sławn ą uczt ę . Był on synem Nabonida i miał piecz ę nad wojskiem. Do łatwego

zwyci ę stwa nad Babilonem przyczyniła si ę w du Ŝ ej mierze zdrada Gobriasza, namiest-

nika prowincji Gutim. Ponadto istniała silna opozycja kapłanów Marduka, którzy byli

odsuni ę ci od wpływów przez Nabonida. Opozycja ta miała swój znaczny udział w

doprowadzeniu do upadku pot ę gi babilo ń skiej. W rezultacie król Baltazar zgin ą ł, a

Nabonid został uwi ę ziony. Z czasem Nabonid został ułaskawiony przez Cyrusa. . Osta-

tecznie imperium babilo ń skie padło w 539 r. przed Chr. Ciekawa rzecz, Ŝ e ludno ść

Babilonu przyj ę ła Cyrusa jako wybawc ę , kiedy ogłosił si ę on królem Babilonu i czci-

cielem wielkiego Marduka. 5 Nowy władca ze swej strony okazywał Babilo ń czykom

du Ŝ e wzgl ę dy i odznaczał si ę tolerancj ą . ś ołnierze perscy otrzymali rozkaz uszanowa-

nia uczu ć religijnych ludno ś ci i powstrzymania si ę od terroru. 6 Dla ś ydów został wy-

dany oddzielny dekret, na mocy którego mogli wraca ć do ojczyzny i rozpocz ąć odbu-

dow ę zniszczonej ś wi ą tyni (por. Ezd 1,2-4 i 6,3-5; 2 Krn 36,22n).

Wa Ŝ n ą rol ę odegrał tutaj prorok Deutero-Izajasz. Ukazał on działanie Pana Boga na

przestrzeni dziejów. To wła ś nie Bóg powołał perskiego króla Cyrusa jako swoje na-

rz ę dzie, aby uwolni ć wygna ń ców i umo Ŝ liwi ć im powrót do swego kraju (por. Iz

45,1nn). Ciekawa rzecz, Ŝ e poga ń ski król Cyrus został nazwany pomaza ń cem Jahwe

oraz pasterzem Jahwe, podobnie jak nowy Dawid, czyli Mesjasz (por. Ez 34,23n).

Trzeba jednak pami ę ta ć , Ŝ e nadzieja Deutero-Izajasza wychodziła daleko poza wy-

obra Ŝ enia o tylko fizycznym powrocie z wygnania. 7 Prorok oczekiwał przede wszyst-

kim odnowienia Izraela i ustanowienia królewskich rz ą dów Jahwe na ś wiecie. Wiele

razy mówił, Ŝ e ju Ŝ bliskie jest „nastanie rzeczy nowej” (np. Iz 42,9). Zatem chodzi tu

nie tyle o przywrócenie dawnego porz ą dku, ale o ostateczny triumf panowania Jahwe.

W tym kontek ś cie wida ć wyra ź nie, Ŝ e dawidowy król nie odgrywa Ŝ adnej roli. To

sam Jahwe jest królem, a ziemskim i nie ś wiadomym wykonawc ą Jego woli jest po-

ga ń ski król Cyrus. Prorok co prawda oczekiwał, Ŝ e Cyrus dostrze Ŝ e w ko ń cu r ę k ę

Jahwe i uzna Go za prawdziwego Boga (por. Iz 45,1-7). By ć mo Ŝ e Deutero-Izajasz

pisz ą c tak o Cyrusie chciał pozyska ć jego Ŝ yczliwo ść dla Izraelitów. Przecie Ŝ w osta-

tecznym rozrachunku chodziło o powrót wygna ń ców do ojczyzny i odbudowanie

zniszczonego kraju. Trzeba było jednak robi ć to delikatnie, aby nie zrazi ć Cyrusa.

Wła ś nie dlatego Deutero-Izajasz nie pisze o odbudowie dynastii Dawida. Po prostu

prorok uwa Ŝ ał, Ŝ e w przyszło ś ci cały naród zajmie miejsce tej dynastii i b ę dzie w ten

sposób spadkobierc ą obietnic danych Dawidowi.

4 Por. J. B RIGHT , Historia Izraela, Warszawa 1994, 365n; Z. M AŁECKI , "Król perski Cyrus i jego rola

w historii Izraela", SChr 4 (1997) nr 1, 189-197.

5 Por. ANET, 316.

6 Por. J. B RIGHT , dz. cyt., 373.

7 Por. W. C HROSTOWSKI , Staro Ŝ ytny Izrael , tł., Warszawa 1994, 234.

I NTERPRETACJA EDYKTU C YRUSA

155

Zwyci ę stwa Cyrusa pozwoliły mu przej ąć wła ś ciwie całe imperium babilo ń skie. 8

Trudno jest natomiast powiedzie ć , czy zaj ą ł Palestyn ę i południow ą Syri ę przed, czy

po zaj ę ciu Babilonu? Mo Ŝ na tylko stwierdzi ć , Ŝ e w 538 r. cała Azja a Ŝ do granicy z

Egiptem była pod jego władz ą . 9

Trzeba jeszcze podkre ś li ć , Ŝ e zwyci ę ski król Cyrus nie tylko pozwolił ś ydom po-

wróci ć do ojczyzny, ale kazał odda ć na r ę ce ksi ę cia Ŝ ydowskiego Szeszbassara pi ęć

tysi ę cy czterysta naczy ń złotych i srebrnych, zrabowanych z Jerozolimy przez Nabu-

chodonozora (por. Ezd 1,7.11). Pierwsz ą karawan ę wygna ń ców poprowadził Zoroba-

bel (por. 1 Krn 3,7-19; Ag 1,1). Identyfikowanie Zorobabela z Szeszbassarem wydaje

si ę niezasadne. 10 Szeszbassar był pierwszym namiestnikiem Judei z ramienia Persji, a

Zorobabel drugim. Zorobabel przyprowadził do ojczyzny około pi ęć dziesi ą t tysi ę cy

osób (por. Ezd 2,64). Liczba ta zapewne jest przesadzona. Najprawdopodobniej cho-

dzi tu o wszystkich ś ydów, którzy wrócili do ojczyzny za czasów Zorobabela. 11 Jed-

nak Ŝ e nie wszyscy wygna ń cy chcieli wraca ć do ojczyzny. Wielu z nich wzbogaciło

si ę i wolało pozosta ć w Babilonii. Ale i oni, w poczuciu wspólnoty z całym narodem,

przesłali dary na odbudow ę Ś wi ą tyni w Jerozolimie (por. Ezd 1,4-6).

3. Wiarygodno ść dekretu Cyrusa

Dekret Cyrusa został przekazany w dwóch wersjach: hebrajskiej (Ezd 1,2-4) i

aramejskiej (Ezd 6,3-5). Jednak autentyczno ść tego dokumentu jest dyskutowana. 12

Wi ę kszo ść uczonych uwa Ŝ a, Ŝ e bardziej prawdopodobn ą jest wersja aramejska, cho ć i

ona zawiera drobne nie ś cisło ś ci co do nast ę pstwa królów. Wersja ta jest odzwiercie-

dleniem ogólnego schematu dokumentów wydawanych przez Cyrusa. Natomiast

wersja hebrajska jest parafraz ą edyktu dokonan ą przez autora. By ć mo Ŝ e jest tworem

kronikarza (por. 2 Krn 36,23).

Przytoczmy teraz dla porównania obydwa teksty.

Wersja hebrajska – Ezd 1,2-4:

2 „Tak mówi Cyrus, król perski: Wszystkie pa ń stwa ziemi dał mi Jahwe, Bóg niebios. I On

mi rozkazał zbudowa ć Mu dom w Jerozolimie w Judzie.

3 Je ś li z całego ludu Jego jest mi ę dzy wami jeszcze kto ś , to niech Bóg jego b ę dzie z nim;

niech on idzie do Jerozolimy w Judzie i niech zbuduje dom Jahwe, Boga izraelskiego –

ten to Bóg, który jest w Jerozolimie.

4 A co do ka Ŝ dego z pozostaj ą cych jeszcze przy Ŝ yciu – to współmieszka ń cy wszystkich

miejscowo ś ci, gdzie taki przebywa, maj ą go wesprze ć srebrem, złotem, sprz ę tem i bydłem

– oprócz darów dobrowolnych dla domu Bo Ŝ ego w Jerozolimie”.

8 Por. ANET, 316.

9 Por. M. N OTH , Storia d’Israele, Brescia 1975, 369.

10 Por. M. P ETER , dz. cyt., 96.

11 Por. T. B RZEGOWY , Ksi ę gi historyczne Starego Testamentu , Tarnów 1998, 260.

12 Por. J. W ARZECHA , dz. cyt ., 361n.

156

K S . R YSZARD R UMIANEK

Wersja aramejska – Ezd 6,3-5:

3 „W roku pierwszym króla Cyrusa ten Ŝ e król wydał taki rozkaz: Sprawa domu Bo Ŝ ego w

Jerozolimie: Dom ten ma by ć odbudowany jako miejsce dla zabijaj ą cych ofiary krwawe i

dla składaj ą cych Bogu ofiary zapalne. Długo ść jego – sze ść dziesi ą t łokci, szeroko ść jego

– dwadzie ś cia łokci, wysoko ść jego – trzydzie ś ci łokci;

Równie Ŝ złote i srebrne sprz ę ty domu Bo Ŝ ego, które Nabuchodonozor zabrał ze ś wi ą tyni

w Jerozolimie i przeniósł do Babilonu, zwróci si ę , tak Ŝ e one przyjd ą na dawne miejsce do

ś wi ą tyni w Jerozolimie i b ę d ą zło Ŝ one w domu Bo Ŝ ym”.

Król Cyrus, wierny duchowi tolerancji religijnej wła ś ciwej Persom, ogłosił po-

wszechn ą wolno ść religijn ą w swojej ogromnej monarchii. Jego dekret w wersji he-

brajskiej uj ę ty jest w mowie bezpo ś redniej. Król ogłasza w nim, Ŝ e JHWH rozkazał

mu odbudowa ć ś wi ą tyni ę w Jerozolimie. W tym celu Cyrus ka Ŝ e wygna ń com wróci ć

do Judei. Ksi ę ciu Judy – Szeszbassarowi oddaje naczynia i sprz ę t ś wi ą tyni, zabrane

dawniej przez króla babilo ń skiego Nabuchodonozora. Samo przedstawienie powrotu

miało swój wzór w spisie z Ezd 2. Na pocz ą tku wymieniono nazwy 12 przewodników

rodzin z podaniem ich liczby w nast ę puj ą cej kolejno ś ci: laików, kapłanów, ich po-

mocników, lewitów i sług ś wi ą tyni. Osobno wymienione zostały rodziny ludno ś ci

cywilnej, które nie potrafiły udokumentowa ć swego Ŝ ydowskiego pochodzenia oraz

rodziny kapła ń skie, które nie mogły si ę wykaza ć przynale Ŝ no ś ci ą do rodu kapła ń skie-

go. Kapłan Jozue i namiestnik Zorobabel postawili na placu ś wi ą tyni nowy ołtarz,

gdzie zło Ŝ ono pierwsze ofiary. 13 Prawdopodobnie w krótkim czasie rozwin ę ło si ę peł-

ne Ŝ ycie kultyczne, ł ą cznie z ofiarami i ś wi ę tami. W nast ę pnym roku Judejczycy pod-

j ę li dzieło odbudowy ś wi ą tyni. Jednak Ŝ e dzieło to spotkało si ę z ostrym sprzeciwem ze

strony Samarytan (por. Ezd 4). Pierwotnie Samarytanie usiłuj ą bra ć wspólnie czynny

udział w odbudowie ś wi ą tyni. Jednak Ŝ e wykluczeni ze współpracy udaj ą si ę ze skarg ą

do naczelnych władz perskich, zyskuj ą c tym całkowite wstrzymanie prac nad odbudo-

w ą ś wi ą tyni. Jednak roszczenia Samarytan, dotycz ą ce udziału w kulcie w Jerozolimie,

nigdy nie mogły sta ć si ę rzeczywisto ś ci ą . Samarytanie nie nale Ŝ eli przecie Ŝ do gminy,

która powstała po niewoli z prawdziwego Izraela. Autor dzieła kronikarskiego bardzo

cz ę sto posługuje si ę liczb ą 12, aby podkre ś li ć , Ŝ e z niewoli wraca autentyczny Izrael.

Tylko Izraelici powracaj ą cy z wygnania maja prawo do odbudowania ś wi ą tyni. Rów-

nie Ŝ wył ą cznie do nich s ą skierowane wytyczne edyktu Cyrusa.

Gmina jerozolimska poprzez dzieło odbudowy ś wi ą tyni wraca do wielkich tradycji

króla Dawida. W oczach kronikarza Dawid zainicjował jej budow ę . W opisie kronikar-

skim to wła ś nie król Dawid rozpoczyna genealogi ę królów, a królestwo jego wywodzi

si ę od samego Boga (por. 1 Krn 17,14; Sm 7,16a). Dlatego te Ŝ prorok Aggeusz (Ag

2,10nn), a po nim prorok Zachariasz (Za 9,14), ogłaszaj ą c Zorobabela pomaza ń cem

JHWH, wysun ę li aluzje o przeszłym królestwie Dawidowym. W tej sytuacji same

władze perskie usun ę ły go ze stanowiska gubernatora z powodu rozbudzonych nadziei

13 Por. T. B RZEGOWY , dz. cyt ., 260.

układów z kamienia ciosowego – trzy, i z drzewa – układ jeden. Koszty b ę d ą pokryte ze

skarbu królewskiego.

I NTERPRETACJA EDYKTU C YRUSA

157

mesja ń skich, zwi ą zanych z jego osob ą . Na plan pierwszy wysuwa si ę Ezdrasz – głów-

ny bohater dzieła kronikarskiego. Ksi ę ga Ezdrasza rozpoczyna si ę dekretem króla per-

skiego Cyrusa. Ogłosił go od razu po obj ę ciu tronu, w pierwszym roku panowania

(538 r. przed Chr.). 14 Dat ę podan ą przez kronikarza potwierdza równie Ŝ ź ródło aramej-

skie (Ezd 6,3a). Istotne jest tu pisemne uj ę cie edyktu, które miało na celu szybkie roz-

powszechnienie si ę dekretu w imperium perskim, gdy Ŝ ustne ogłoszenie obj ę łoby tylko

w ęŜ sze kr ę gi (por. Ezd 10,7a). Edykt ponadto został ogłoszony w całym pa ń stwie.

Cyrus jednak nie zwraca si ę w nim do „wszystkich ludów, narodów i j ę zyków, które

mieszkaj ą na całej ziemi” (Dn 6,26). W takim wypadku chodziłoby o całe imperium

perskie, nad którym panuje monarcha. Dekret natomiast dotyczy ś ci ś le okre ś lonej gru-

py ludzi, to jest ś ydów diaspory osiedlonych we wschodniej cz ęś ci perskiej monarchii.

Po okresie panowania Nabuchodonozora, o którego królestwie wspomina tak Ŝ e

Dn 1,20, nast ą piła w my ś l 2 Krn 36,20 monarchia Persów. Kronikarz nie opisuje ge-

nezy pa ń stwa perskiego i ogranicza si ę do stwierdzenia o „całym królestwie” Cyrusa.

Ma on przeto na uwadze królestwo ju Ŝ dobrze zorganizowane około roku 538. Po-

dobnie charakteryzuj ą imperium perskie wcze ś niejsi od kronikarza pisarze.

W wersji aramejskiej mamy do czynienia z memoriałem znalezionym w archiwum

królewskim w Ekbatanie. Nie jest to dosłowna kopia edyktu Cyrusa, ale wyci ą g, który

zapisany był na jednym zwoju. Ś wiadczy o tym podtytuł: „Dotyczy domu Bo Ŝ ego w

Jerozolimie”. Istniały podobne dekrety, dotycz ą ce innych ś wi ą ty ń , które były zgodne z

polityk ą perskich monarchów. Nacechowane one były szerok ą tolerancj ą dla podbitych

narodów. Z dzieła zatytułowanego „Inskrypcja Cylindrowa Cyrusa” 15 wynika jasno, Ŝ e

Cyrus kazał odbudowa ć wiele ś wi ą ty ń w Babilonie. Dekret Cyrusa został zapisany na

skórze albo na papirusie. Taki bowiem rodzaj materiału u Ŝ ywano przy zapisach zre-

dagowanych w j ę zyku aramejskim (por. Ezd 4,7). Zapisy w staroperskim pi ś mie kli-

nowym były wyryte na kamieniu lub na glinianej tablicy. Dekret opatrzono tytułem:

„Zapisek historyczny”. W tego rodzaju zapisach chodziło przede wszystkim o uwiecz-

nienie rozporz ą dze ń króla o charakterze administracyjnym, maj ą cych moc prawn ą i

poci ą gaj ą cych za sob ą skutki prawne.

Dekret umieszcza na pierwszym miejscu rozporz ą dzenie dotycz ą ce odbudowy

ś wi ą tyni, a na drugim podaje motywacj ę rozkazu. Ś wi ą tynia ta ma słu Ŝ y ć wył ą cznie

celom kultu Bo Ŝ ego. Król zwracał uwag ę na to, by przy odbudowie nowej Ś wi ą tyni

nie przekraczano wymiarów zniszczonej pierwszej Ś wi ą tyni. O powi ę kszeniu nie

mogło by ć mowy prawdopodobnie dlatego, Ŝ e wszelkie koszty zwi ą zane z budow ą

miały by ć pokryte z kasy królewskiej. Zachowuj ą c wymiary dawnej Ś wi ą tyni, król

dał wyraz tak Ŝ e szacunkowi dla dawnych, ś wi ę tych tradycji Izraela.

Tekst dekretu, który znajduje si ę w Ezd 1, rozpoczyna si ę słowami: „Tak mówi

Cyrus”. Jest to inwokacja cz ę sto stosowana w Biblii. Nie jest wykluczone, Ŝ e kronika-

rza zainspirował w tym przypadku znamienny wst ę p do rozkazu Boga, danego wła-

ś nie Cyrusowi w Iz 45,1: „Tak mówi JHWH do swojego pomaza ń ca, do Cyrusa”.

Zauwa Ŝ my nast ę pnie, Ŝ e sam król Cyrus mówi o sobie, i Ŝ JHWH – Bóg nieba dał mu

14 Por. J. B RIGHT , dz. cyt ., 373.

15 Por. ANET, 315n.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: