Dwujęzycze wydanie Pięcioksięgu.pdf

Studia Judaica 7: 2004 nr 1(13) s. 171-181

171

Artykuł recenzyjny

Marek Piela

Uniwersytet Jagielloński

DWUJĘZYCZNE WYDANIE PIĘCIOKSIĘGU

Hebrajsko-polski Stary Testament. Pięcioksiąg. Przekład interlinearny

z kodami gramatycznymi, transliteracją oraz indeksem rdzeni w opracowa-

niu Anny Kuśmirek (dalej: AK), (Oficyna Wydawnicza „Vocatio”, Warsza-

wa 2004, ss. XX + 866) jest kontynuacją interlinearnego wydania Księgi

Rodzaju tej samej autorki ( Hebrajsko-polski Stary Testament. Księga Ro-

dzaju. Wydanie interlinearne z kodami gramatycznymi, transkrypcją oraz

indeksem rdzeni , Warszawa 2000). W Pięcioksięgu poprawiono część błę-

dów, na które zwróciłem uwagę w recenzji Księgi Rodzaju 1 , jednak nie

poprawiono wszystkich, niektóre poprawiono źle, i pojawiły się nowe błę-

dy. Chciałbym na nie zwrócić uwagę:

1. TEKST HEBRAJSKI I JEGO TRANSLITERACJA

1. We Wprowadzeniu (s. XIII) autorka pisze, że jedynym znakiem

przestankowym użytym w tym tekście [tj. w tekście hebrajskim Biblii, da-

lej TH] jest kropka przypominająca nasz dwukropek . Pomijając dwuznacz-

ność tego stwierdzenia (może ono znaczyć, że w TH używa się znaku, który

wygląda jak nasza kropka, a funkcjonalnie odpowiada naszemu dwukrop-

kowi, lub na odwrót: wygląda jak nasz dwukropek, a funkcjonalnie odpo-

wiada naszej kropce), należy je uznać za nieprawdziwe: w TH używa się

ponad 20 „znaków akcentowych”, z których wiele funkcjonalnie odpowia-

1 „Studia Judaica” 5: 2000, s. 123-126.

172

MAREK PIELA

da niektórym naszym znakom przestankowym, mianowicie tzw. znaki od-

dzielające można uznać za funkcjonalne odpowiedniki naszej kropki, prze-

cinka, średnika czy dwukropka. Prawdą jest natomiast, że w tekście hebraj-

skim zawartym w recenzowanej książce użyto tylko znaku sof pasuq, co

jest dużą wadą tej publikacji, bo nie tylko czasem nie pozwala to czytel-

nikowi ustalić związków składniowych w oryginale 2 , ale też nie pozwala

mu poprawnie akcentować wielu wyrazów, nie pozwala też odróżnić form

fleksyjnych, które w TH są precyzyjnie odróżnione dzięki temu, że owe

znaki akcentowe wskazują często na pozycję akcentu wyrazowego. Na

przykład Rdz 12, 19, AK: ’amarta , Wj 7, 26, AK: w ∂ ’amarta , i translite-

racja AK, która nie informuje, że pierwsza z tych form jest akcentowana

na sylabę przedostatnią, a druga na ostatnią, sugeruje, że w obu fragmen-

tach użyto tej samej formy fleksyjnej, co jest nieprawdą. Tę nieprawdzi-

wą informację znajdzie też czytelnik w zamieszczonych w książce „kodach

gramatycznych”, z których się dowie, że obie formy to perfect (forma doko-

nana) , co jest podwójną niedorzecznością, bo, po pierwsze, zacytowane

formy to są dwie różne formy fleksyjne, a po drugie, wbrew temu, co twier-

dzi autorka (s. XIX), w hebrajskim biblijnym para form qĺtal–jiqtol nie

wyraża opozycji czynność dokonana–niedokonana 3 . Również całkowicie

błędne jest opisywanie w kodach gramatycznych form wajjiqra’ (Rdz 22,

14) oraz je’amer (Rdz 22, 14) jako form w tym samym aspekcie: (imper-

fect) forma niedokonana 4 . W Indeksie rdzeni znalazły się wyrazy, które nie

są rdzeniami (np. s. 848, „rdzeń” ’ e li ‘ ezer ).

2. Na s. XIV autorka pisze, że spółgłoska alef „praktycznie nie jest

wymawiana”. Jest to nieprawda, spółgłoska ta była wymawiana przez au-

torów wokalizacji tyberiadzkiej (jako zwarcie krtaniowe) i wokalizacja ta

pozwala ustalić, czy spółgłoska alef – występująca w tekście spółgłosko-

wym – była przez nich wymawiana, czy też nie (bo w niektórych pozycjach

przestała być wymawiana 5 ). Również we współczesnym hebrajskim spół-

głoska ta jest wymawiana w niektórych pozycjach. Niestety, transliteracja

AK nie pozwala czytelnikowi ustalić, czy w danej formie alef jest wyma-

wiany, czy też nie, np. w Rdz 2, 23 (transliteracja AK: zo’t ) alef przetrans-

2 Wskutek pominięcia znaków akcentowych także autorka opracowania błędnie in-

terpretuje niektóre fragmenty, np. Rdz 25, 25, AK: czerwony cały, jak płaszcz (pokryty)

włosem , ma być: czerwony, cały jak płaszcz włochaty .

3 Por. P. Joüon, T. Muraoka, A Grammar of Biblical Hebrew , Roma 1996, s. 353-

356.

4 O formie wajjiqtol por. tamże, s. 389-396.

5 Por. tamże, s. 91.

DWUJĘZYCZNE WYDANIE PIĘCIOKSIĘGU

173

literowano dokładnie tak samo, jak w Rdz 28, 22 (AK: w ∂ ha’eben ), co dla

niespecjalisty może znaczyć, że w obu formach alef jest wymawiany,

a oczywiście w pierwszej z nich nie jest wymawiany, i jeśli czytelnik nie

zwróci uwagi, że ma do czynienia nie z transkrypcją, tylko z translitera-

cją, to będzie się dziwił, jak to możliwe, żeby w formie zo’t spółgłoska

t występująca po spółgłosce alef miała wymowę frykatywną (podobnie

w Rdz 24, 5, AK: to’be h , lepsza byłaby transkrypcja tobe ). Właśnie dlate-

go za błąd należy uznać opatrzenie tekstu hebrajskiego transliteracją, a nie

transkrypcją.

3. Samogłoski segol zapisywane z jod jako mater lectionis oraz cere

zapisywane z jod jako mater lectionis AK transliteruje za pomocą tego

samego znaku ê (nigdzie nie wyjaśniając, jak go czytać), co po pierwsze,

jest sprzeczne z zasadą jednoznaczności transliteracji, a po drugie, suge-

ruje czytelnikowi, że obie samogłoski były wymawiane tak samo (tylko we

współczesnym hebrajskim są one wymawiane tak samo).

4. Na s. XVI autorka zapowiada, że szwa na‘ będzie transliterować

jako ∂ , a szwa na h jako brak jakiegokolwiek znaku między spółgłoskami.

Po pierwsze, jest to sprzeczne z istotą transliteracji (w TH oba rodzaje szwa

zapisano tym samym znakiem), po drugie i ważniejsze, gdyby autorka

wszystkie szwa przetransliterowała jako brak jakiegokolwiek znaku mię-

dzy spółgłoskami, to wiernie by oddała wymowę autorów wokalizacji ty-

beriadzkiej, po trzecie, w bardzo wielu formach AK błędnie uznała szwa

na‘ za szwa na h lub na odwrót, np. Rdz 1, 2, AK: hajta h , zgodnie z zasadą

przyjętą przez AK ma być: haj ∂ ta h , 1, 21, AK: šarcû , ma być: šar ∂ cû , 1, 26,

AK: bidgat , ma być: bid ∂ gat , 2, 2, AK: m ∂ la’k ∂ tô , ma być: m ∂ laktô (to samo

Rdz 39, 11), 3, 12, AK: natna h , ma być: nat ∂ na h , 4, 6, AK: naplû , ma być:

nap ∂ lû , 4, 8, AK: wajjahargehû , ma być: wajjahar ∂ gehû , 4, 11, AK: pact -

a h , ma być: pac ∂ ta h , 4, 22, AK: jalda h , ma być: jal ∂ da h , 7, 19, AK:

gabrû , ma być: gab ∂ rû , 8, 2, AK: wajjissakrû , ma być: wajjissak ∂ rû , 8, 12,

AK: jaspa h , ma być: jas ∂ pa h , 8, 19, AK: jac’û , ma być: jac ∂ ’û , 10, 5, AK:

lilšonô , ma być: lil ∂ šonô , 11, 2, AK: wajješbû , ma być: wajješ ∂ bû , 13, 6, AK:

jaklû , ma być: jak ∂ lû , 14, 3: habrû , ma być: hab ∂ rû , 14, 16, AK: harkuš , ma

być: har ∂ kuš , 14, 19, AK: waj ∂ barkehû , ma być: waj ∂ bar ∂ kehû , 18, 20, AK:

kabda h , ma być: kab ∂ da h , 18, 33, AK: limqomô , ma być: lim ∂ qomô , 19, 8,

AK: jad ‘ û , ma być: jad ∂ ‘ û , 24, 13, AK: ’anšê , ma być: ’an ∂ šê , 30, 33, AK:

w ∂ ‘ anta h , ma być: w ∂ ‘ an ∂ ta h , 37, 28, AK: wajja ‘ abrû , ma być: wajja ‘ ab ∂ rû ,

34, 21, AK: w ∂ ješbû , ma być: w ∂ ješ ∂ bû , 38, 14, AK: bigdê , ma być: big ∂ dê ,

40, 5, AK: wajja halmû , ma być: wajja hal ∂ mû , 41, 3, AK: watta ‘ a môd ∂ na h ,

ma być: watta ‘ a môdnâ h , 42, 28, AK: wajje herdû , ma być: wajje her ∂ dû itd.

174

MAREK PIELA

5. Na s. XVI autorka pisze, że spółgłoska jod z poprzedzającymi ją

samogłoskami a , o , u ma być czytana jako ai , oi , ui . Czytelnik niemający

fachowego przygotowania, a dla takiego przeznaczona jest książka, przyj-

mie, że należy te kombinacje znaków czytać jak dwie samogłoski: a-i (jak

w zainteresowany ), o-i (jak w poinformowany ), u-i (jak w uiścić ). Należy

poprawić zapis na aj , oj , uj .

6. W bardzo wielu miejscach w tekście hebrajskim brakuje dagesza,

a w jego transliteracji podwojenia spółgłoski, np. Rdz 2, 8; 9, 20, AK:

wajjita‘ , ma być wajjitta‘ , 13, 10, AK: wajjisa’ , ma być: wajjissa , 13, 13,

AK: w ∂ hata’îm , ma być: w ∂ hatta’îm , 18, 24, AK: tisa’ , ma być: tissa (po-

dobnie w Rdz 21, 16.33; 22, 4.13; 24, 14; 24, 63-64; 27, 28; 31,

10.24.25.29; 33, 1.5; 40, 13.19.20 itd.) itd.

7. Zaimek żeński pojedynczy w 3. osobie ma często w Pięcioksięgu

ktiv hw’ , a qre hi , czego jednak autorka nie uwzględnia, i mieszając samo-

głoski qre ze spółgłoskami ktiv tworzy formę nieistniejącą w języku: hiw’

(np. Rdz 2, 12; 3, 12.20; 4, 22; 38, 15 itd.).

8. W wielu formach autorka błędnie uznała qamac qatan za qamac

gadol lub na odwrót, np. Rdz 2, 24, AK: ja‘ a zab , ma być ja‘ a zob , 7, 17, AK:

wattaram , ma być: wattarom , 16, 11, AK: ‘anjek , ma być: ‘onjek , 20, 6, AK:

b ∂ tam , ma być: b ∂ tom , 20, 12, AK: ’ amna h , ma być: ’ omna h , 24, 30, AK:

ûk ∂ šam ‘ ô , ma być: ûk ∂ šom ‘ ô , 27, 42, AK: l ∂ hargeka , ma być: l ∂ horgeka , 29,

18, AK: ’ e ‘ e badka , ma być: ’ e ‘ e bodka , 30, 28, AK: naqba h , ma być: noqba ,

33, 14, AK: ja ‘ a bar , ma być: ja ‘ a bor , 37, 23, AK: kuttantô , ma być: kuttontô ,

37, 34, AK: b ∂ matnaw , ma być: b ∂ motnaw , 38, 9, AK: n ∂ tan , ma być: n ∂ ton ,

41, 12, AK: wajjiptar , ma być: wajjiptor , 42, 7, AK: lišbar , ma być: lišbor ,

43, 11, AK: batnîm , ma być: botnîm , 45, 26, AK: wajjapag , ma być: wajja-

pog , 49, 26, AK: ûl ∂ qadqod , ma być: ûl ∂ qodqod , 50, 14, AK: wajjošob , ma

być: wajjašob , 50, 14.44, AK: qabrô , ma być: qobrô , Wj 4, 25, AK: ‘ ar-

lat , ma być: ‘ orlat , 4, 31, AK: ‘ anjam , ma być: ‘ onjam , 12, 24, AK: l ∂ haq ,

ma być: l ∂ hoq , 25, 10, AK: ’ arkô , ma być: ’ orkô , 25, 40, AK: mar’e h , ma

być: mor’e , 34, 11, AK: š ∂ mar , ma być: š ∂ mor , 34, 27, AK: k ∂ tab , ma być:

k ∂ tob , Kpł 23, 39, AK: b ∂ ’ asp ∂ kem , ma być: b ∂ ’ osp ∂ kem , 24, 9, AK: hâq ,

ma być: hoq , 25, 15, AK: jimkar , ma być: jimkor , 25, 37, AK: ’ aklek a , ma

być: ’oklek a , 26, 31, AK: harba h , ma być: horba h , Lb 1, 47, AK: hat-

paqdû , ma być: hotpaq ∂ dû , 5, 20, AK: š ∂ kabtô , ma być: š ∂ kobtô , 31, 16, AK:

limsar , ma być: limsor itd. Odróżnienie w transliteracji samogłoski qamac

qatan od qamac gadol jest elementem transkrypcji, i gdyby autorka znak

qamac we wszystkich pozycjach (również w sylabach zamkniętych nieak-

centowanych) przetransliterowała jako np. ĺ , nie tylko rzeczywiście dała-

DWUJĘZYCZNE WYDANIE PIĘCIOKSIĘGU

175

by transliterację, a nie transliterację z elementami transkrypcji, ale, co

ważniejsze, oddałaby wiernie wymowę autorów wokalizacji tyberiadzkiej

(i także znacznie ułatwiłaby sobie zadanie).

9. Autorka błędnie transliteruje kaf końcowe z dageszem jako kk , ma

być: kk , np. Rdz 12, 1; 26, 3; 35, 11; 41, 40; 49, 25; Wj 7, 2; Pwt 12, 14;

13, 8 itd.

10. Geminację nagłosową spółgłosek autorka niekiedy uwzględnia

w translitercji (np. Rdz 3, 13; 19, 20), a czasem nie (np. Rdz 18, 13; 19,

14). Wskazana byłaby jednolitość.

11. Autorka myli kaf końcowe z nun końcowym, np. w Rdz 19,

33.35.36; 26, 35; 27, 1; 33, 6; 41, 24.36; Wj 1, 17.18.19; 15, 20 itd.

12. Dagesz w formie wajješt (Rdz 25, 34) nie oznacza geminacji, a je-

dynie artykulację zwartą, dlatego błędna jest transliteracja AK ( wajještt ).

13. Autorka myli kaf końcowe z kaf niekońcowym (Rdz 27, 38; 29,

11; 37, 35; 42, 24; 43, 30; 45, 14; 50, 1 itd.

14. Nie ma sensu transliterowanie litery p będącej skrótem wyrazu

ptu ha 6 jako p (np. Wj 9, 1), ma być p .

15. W TM fragmenty zawierające dekalog (Wj 20, Pwt 5) zostały

opatrzone dwoma różnymi szeregami znaków akcentowych, z których je-

den należy uwzględnić, gdy się czyta te fragmenty w synagodze podczas

nabożeństwa, a drugi podczas indywidualnej lektury tygodniowej porcji

Pięcioksięgu 7 . Tak np. wyraz ’ e lohekĺ (Wj 20, 2) został opatrzony dwoma

znakami akcentowymi, zaqefem i atnachem. Znaki akcentowe niekiedy

wpływają na wokalizację, gdy mianowicie wskazują na dłuższą pauzę mię-

dzy wyrazami lub całkowity brak pauzy. W takich wypadkach spółgłosko-

wy tekst dekalogu został opatrzony dwiema różnymi wokalizacjami. Na

przykład wyrażenie ‘ l pnj (Wj 20, 3) z akcentem silluq należy czytać ‘al

pĺnĺj , a z akcentem revia‘ – ‘al pĺnaj . W rękopisach 8 obie samogłoski ostat-

niej sylaby są umieszczone pod literą nun , co uniemożliwia błędne odczy-

tanie. W wydaniach drukowanych albo podaje się dwa teksty dekalogu

z dwiema różnymi wokalizacjami 9 , albo jeden tekst spółgłoskowy z po-

dwójną wokalizacją, jednak z przyczyn technicznych w przypadku formy

6 Por. P. Joüon, T. Muraoka, jw., s. 70.

7 Por. przypis do Wj 20 w: Tanach. The Stone Edition , wyd. N. Scherman, w se-

rii: The ArtScroll , Mesorah Publications 1996.

8 Por. np. Lisbon Bible. 1482. British Library Or. 2626 , wyd. G. Sed-Rajna, Na-

har-Miskal, Tel Aviv.

9 Tak w Tanach , jw.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: