andrzejkowe wrożby.doc

Temat: Wieczór tajemniczych i magicznych wróżb
Marianna Kumor




Nowa Era nauczycielom - scenariusze lekcji
http://www.nowaera.com.pl

oceń materiał

Od zarania dziejów człowiek często myślał o tym, co go w życiu może spotkać i dzisiaj także chętnie marzy, planuje, fantazjuje... Późna jesień i długie wieczory sprzyjają licznym spotkaniom, poświęconym wróżbom, wśród których na szczególną uwagę zasługują wróżby andrzejkowe, rozpowszechnione niegdyś niemal w całej Europie.

Jednym ze starych, a dziś całkowicie zapomnianych zwyczajów były "Katarzynki" - wieczór spotkań i wróżb chłopców, którzy z najróżniejszych znaków na niebie i ziemi chcieli przpowiedzieć sobie przyszłość i imię swojej wybranki. Zwyczaje wróżebne chłopców, podobnie jak i wróżby dziewcząt, pochodzą ze starożytnej Grecji.

Badacze zwyczajów wróżebnych (m.in. Klinger) dopatrywali się podobieństwa w nazwie imion. Katarzyna z grec. Katharos - oznaczało czysty, niewinny. A zatem św. Katarzyna była patronką młodzeńców i szafarką wiernych, niewinnych narzeczonych. Miała pomagać kawalerom w odgadywaniu przyszłości.

Upragniona dziewczyna mogła ukazać się chłopcu we śnie, w nocy z 24/25 listopada, zwłaszcza jeśli po wieczornym myciu wytarł się częścią garderoby dziewczęcej, bądź przez całą noc spał na sztuce bielizny kobiecej schowanej pod prześcieradło.

Wczesnym rankiem w dniu św. Katarzyny chłopcy losowali karteczki z imionami dziewcząt, które wieczorem napisali i schowali pod poduszkę. W ten sposób chcieli dowiedzieć się, jakie imię nosić będzie ich ukochana. Ścinali też gałązki wiśni lub czereśni i wkładali je do wody. Jeśli gałązka zakwitła do wigilii Bożego Narodzenia, chłopiec mógł się spodziewać, iż wnet poślubi swą ukochaną.

Wróżby chłopców były jednak mniej liczne i o wiele mniej popularne niż wróżby dziewcząt. "Katarzynki" jako dzień wróżb zaniknęły w końcu XIX w. Ślady tego zwyczaju przetrwały natomiast we współczesnych "Andrzejkach", podczas których dość często razem z dziewczętami wróżą sobie chłopcy.

Dawne "Andrzejki" lub "Jędrzejki" bądź "Jędrzejówki" to noc wróżb typowo dziewczęcych. Nazwy także dopatrywano się w podobieństwie greckiej wersji imienia Andrzej - Andress do słów "aner" mąż i "andros" - mężczyzna.

Najstarszą wzmianką w piśmiennictwie polskim o andrzejkowych wróżbach znaleźć możemy w XVI w. w utworze Marcina Bielskiego pt. "Komedja Justyna i Konstancja", wydanym w 1557 r., w którym padają słowa:

"...Nalejcie wosku na wodę
Urzycie swoją przygodę
Słuchałam od swej macierze
Gdy która mówi pacierze
w wigiliją Jędrzeja świętego
Ujrzy oblubieńca swego".

Św. Andrzej, uznawany za patrona rybaków oraz panien, jest dobry i wyrozumiały, chętnie pomaga pannom w poznaniu ukochanego.

Mówiono:
W dzień świętego Andrzeja
Pannom z wróżby nadzieja.
Noc Andrzeja świętego
przywiedzie narzeczonego.

Dziewczęta ogromną wagę przywiązywały do snów z nocy 29/30 listopada. Niezależnie od stanu i pochodzenia, każda wierzyła w ich proroczą moc. Panny miały nadzieję, że we śnie ujrzą swego przyszłego męża, dlatego modliły się żarliwie do św. Andrzeja i pościły w tym dniu. Wierzyły też, że zjawy senne mogą nawiedzać ich sypialnie, dlatego też kładły miskę z wodą w pobliżu łóżka, na niej układały mostek z patyczków, po którym miał przyjść sen o ukochanym. Ale we śnie mógł też ukazać się zły duch lub upiór, aby go odpędzić nacierano czosnkiem furtki, drzwi, parapety okienne, a panny zjadały 3 ząbki czosnku przed zaśnięciem. W obejściach zaś przez całą noc płonęły ogniska, do których wrzucano stare palmy wielkanocne, wianki i inne poświęcone zioła. W Polce zwyczaj taki nazywano "ogniami św. Andrzeja", zachował się szczególnie w Rzeszowskiem. Ognie te miały strzec domów i spokojnego snu dziewcząt przed błąkającymi się duszkami.

Dziewczęta łemkowskie w wigilię św. Andrzeja siały len lub konopie na ścieżce wiodącej do domu i "zagrabiały" ją męskimi spodniami, aby szybko przyszedł po niej ukochany. Czynność tę wykonywały w całkowitej samotności, nawet żadne zwierzę domowe nie mogło być przy tej ceremonii obecne.

W Prusach dziewczęta w tym dniu sypały owies na swe posłanie lub rozsypywały wokół łóżka ziarno lnu, konopi lub owsa.
Wszystkie te zabiegi miały zapewnić młodym kobietom zdrowie, siły witalne, nieodparty powab i urok oraz szczęście w małżeństwie.

Najczęściej stosowaną wróżbą na spotkaniach andrzejkowych było lanie na wodę roztopionego wosku lub rozgrzanego ciekłego ołowiu, a następnie wspólne odgadywanie przyszłości z cienia rzucanego na ścianę przez zastygłą masę.

Inna wróżba to palenie strzępów papieru i obserwowanie ruchliwych cieni rzucanych przez nie na ścianę lub sprawdzanie, czy się z sobą połączą i ewentualnie razem spłoną dwa podpalone kłębki kądzieli, symbolizujące chłopca i dziewczynę. To wróżyło gorącą i dozgonną miłość.

Puszczano też na wodę łódeczki z łupin orzecha, igły lub świeczki przymocowane do drewnianych podstawek. Patrzono, czy "spotkają się", co miało świadczyć, że dana para wnet stanie na ślubnym kobiercu.

Aby dowiedzieć się, która z dziewcząt wcześniej wyjdzie za mąż, panny zdejmowały buty z lewej nogi i ustawiały je kolejno jeden za drugim, przesuwając w kierunku drzwi. Właścicielka buta, który pierwszy dotknął czubkiem progu, mogła liczyć na szybkie zamążpójście.

Rzucano też buty przez ramię w kierunku drzwi. But, który upadł czubkiem blisko progu, wróżył rychły ślub.

Chcąc więcej dowiedzieć się o swej przyszłości, dziewczęta losowały przedmioty ukryte pod talerzami, np. pierścionek to ślub, lalka - dziecko, różaniec - życie zakonne, liść ruty - staropanieństwo.

Panny losowały też karteczki z imionami chłopców, które chowały pod poduszką, lub z zawiązanymi oczami przewracały kartki kalendarza. Odczytywały, jak ich miły będzie miał na imię, z wybranej na chybił trafił kartki.

Niektóre z nich wychodziły w tym dniu na rozstaje i tam czekały na idącego mężczyznę, pytały napotkanego o imię, miało być to imię przyszłego męża.

Przyszłość można było poznać, licząc kołki w płocie, drwa przyniesione do domu lub szczeble w drabinie. Jeśli były do pary, wróżyły dziewczynie rychłe zamążpójście.

W niektórych wróżbach wykorzystywano zwierzęta. Późnym wieczorem dziewczęta nasłuchiwały, z której strony pies zaszczeka lub wrona zakracze, stamtąd mogły się spodziewać kawalera. Były też wróżby, które wymagały wcześniejszych przygotowań, np.: dziewczęta sporządzały różne przysmaki, a następnie w wigilię św. Andrzeja dawały je psu lub kotu. Kładły jedzenie na ławie, wpuszczały głodnego psa i obserwowały go. Dziewczęta miały wychodzić za mąż w takiej kolejności, w jakiej pies zjadał przygotowane potrawy.

Inną wróżbą ze zwierzęciem było wpuszczenie gąsiora lub koguta do środka koła utworzonego przez dziewczęta. Ptak musiał mieć zawiązane oczy. Ta dziewczyna, którą uszczypnął lub uderzył skrzydłami, mogła się spodziewać, że wnet poślubi swego ukochanego.

Takich i innych wróżb, w zależności od regionu, było wiele. Przekazywane były z pokolenia na pokolenie przez osoby starsze, które chętnie organizowały wieczory wróżb dla panien.

Tradycje wróżb andrzejkowych przetrwały do naszych czasów. Obecnie Andrzejki są wesołym spotkaniem towarzyskim organizowanym w szkołach, klubach, prywatnych domach, wspaniałą zabawą, dostarczającą wielu przeżyć i emocji. Dzięki niej możemy kultywować stare tradycje ludowe.

Przygotowując wieczór andrzejkowy, musimy pamiętać, aby wcześniej sporządzić wykaz wróżb, jakie będziemy chcieli zaprezentować młodym ludziom. Muszą być dostosowane do wieku uczestników. Aby nie było problemów z odczytywaniem wróżb, dobrze jest przygotować "Leksykon symboli" bądź "Słownik symboli". Można wcześniej opracować "ściągi", z których uczestnicy będą korzystać w razie potrzeby. Niezwykle ważną rzeczą w spotkaniu andrzejkowym jest nastrój. Uzyskać go można przez odpowiednie udekorowanie sali oraz oświetlenie. W różnych częściach pomieszczenia można porozwieszać sylwety znaków magicznych, czarownic, nietoperzy i podświetlić je, aby rzucały cienie na ściany. Mogą być także znaki zodiaku i horoskopy.

Przystepując do wróżb, należy pamiętać, aby były co najmniej dwie osoby prowadzące np.: wróżka i kominiarz.

Mag przed każdą wróżbą musi wypowiadać czarodziejskie słowa, jak np.: "Andrzeju, Andrzeju, dziewczyn dobrodzieju, swoją wolę okaż, najmilszego pokaż" lub "Święty Andrzeju, daj mi znać, co się ze mną będzie dziać". Przy laniu wosku: "Czary mary - wosku lanie. Co ma stać się, niech się stanie". Wróżb i zaklęć jest sporo, więc można nieco je zmianiać.

Z przedstawionej poniżej listy wróżb organizator może wybrać takie, które jego zdaniem będą najbardziej odpowiednie do wieku uczestników wieczoru andrzejkowego, bądź może je nieco dopasować, zwłaszcza dla dzieci.



Kim będę?

Na stołach ustawionych w podkowę (która przynosi szczęście) rozkładamy ilustracje przedstawiające rozmaite zawody. Kładziemy je rysunkiem do stołu, aby uczestnicy ich nie widzieli. Można też ułożyć karteczki z nazwami zawodów.
Uczestnicy kolejno podnoszą wybraną przez siebie karteczkę i odczytują treść. Można także w dużym pudle, worku ukryć przedmioty, które symbolizują różne zawody.
Np.: nici - krawcowa, piłka - sportowciec, grzebień - fyzjer, słuchawki - lekarz.

Magiczne liczby

Każdy uczestnik może losować los z daną liczbą lub obliczyć, jaka liczba jest dla niego szczęśliwa, dodając do siebie kolejne cyfry z daty urodzenia, np.: 16 czerwca 1985 ( 1 + 6 + 6 + 1 + 9 + 8 + 5) = 7 + 6 + 10 + 13 = 13 + 23 = 4 + 5 = 9

Losy można umieścić w szklanej kuli. Prowadzący odczytuje z "Księgi symboli", co mówią liczby:

1.       Cyfra jeden symbolizuje człowieka wyróżniającego się spośród innych ludzi. Osoba taka jest wytrwała w dążeniu do celu. Jej ulubiony kolor to czerwony. Szczęśliwy kamień: rubin, koral.

2.       Cyfra dwa symbolizuje człowieka łagodnego, uprzejmego, giętkiego, niezwykle skrytego, czasami podstępnego. Ulubiony kolor - pomarańczowy. Pomyślność przynosi mu bursztyn.

3.       Cyfra trzy symbolizje człowieka sprawiedliwego, twórczego, a zarazem nieustępliwego, dobrego przyjaciela godnego zaufania. Szczęśliwy kolor - żółty. Kamień: burszytn i topaz.

4.       Cyfra cztery symbolizuje osobę dobrą, obdarzoną zdrowym rozsądkiem, łagodną, lubiącą ruch na świeżym powietrzu. Ulubiony kolor zielony. Kamień: turkus, szmaragd, japis.

5.       Cyfra pięć symbolizuje osobe impulsywną, ruchliwą, inteligentną, a przy tym upartą. Posiada ona dar trafnego oceniania. Można na niej polegać. Ulubiony kolor niebieski i różowy. Kamień przynoszący szczęście: diament, szafir.

6.       Cyfra sześć symbolizuje czlowieka uczciwego, skromnego, czasami upartego, zawsze towarzyskiego i otwartego na innych. Unikającego spięć i konfliktów. Szczęśliwy kolor niebieski i fioletowy, kamień - kazuryt, topaz.

7.       Cyfra siedem symbolizuje człowieka romantyka, lubiącego przyrodę, spacery po górach. Jest osobą stałą w uczuciach, skromną. Szczęście przynosi kolor - beżowy, brązowy. Kamień: agat, piasek pustyni, malachit.

8.       Cyfra osiem to symbol wieczności, doskonałości i porządku kosmicznego. Cechuje daną osobę pewność siebie, powodzenie materialne, radość, młodość. Szczęśliwy kolor bordo i biały. Kamień przynoszący szczęście to szafir.

9.       Cyfra dziewięć symbol metafizycznej równowagi między duchem a materią. Osoba taka ma skłonności artystyczne, jest solidna, szczera, prawa. Szczęśliwy kamień: perła, opal. Kolory: odcienie niebieskiego i białego.

Kubki przyszłości

Na stole kładziemy obrączkę, różaniec, mirt i przykrywamy je kubeczkami. Czwarty kubek jest pusty. Każdy uczestnik wieczoru podchodzi i wybiera jeden kubek. Jeśli wybierze kubeczek, pod którym jest:

1.       różaniec - oznacza to, że życie spędzi w zakonie,

2.       obrączkę - zostanie mężem lub żoną,

3.       mirt - zostanie zaproszona jako drużba na wesele,

4.       pusty - osoba ta zostanie kawalerem lub panną.

Lanie wosku na wodę (przez klucz - zamyka wszelkie sekrety, tajemnice, otwiera bramy do niebios, umożliwia kontakt z duchami)

Roztopiony wosk lejemy cienką stróżką przez ucho klucza do miski z zimną wodą. Po chwili, gdy wosk stężeje, wyjmujemy go z wody i na podstawie otrzymanego kształtu (aby lepiej go odczytać można rzucić cień na ścianę) odczytujemy przyszłość. Można skorzystać z księgi symboli.

Drzewko szczęścia

Na salę wchodzi kominiarz i przynosi ze sobą drzewko szczęścia, na którym zawieszone sa kolorowe kartoniki o różnych kształtach. Uczestnicy wieczoru zdejmują wybrany przez siebie kartonik i odczytują przpowiednię.

·         koło (symbol wieczności, zmiany, ruchu, czeka cię fortuna, zagraj na loterii).

·         jabłko (symbol zdrowia, wiecznej młodości). Musisz być czujny, bo pokłócisz sie z kimś bliskim.

·         klucz (symbol powagi, władzy). Uważaj, aby cię ktoś nie wyrzucił z własnego domu. Czeka cię przeszkoda i musisz użyć właściwego klucza do jej pokonania.

·         serce (symbol miłości, uczuć). Czeka cię wielkie szczęście i miłość.

·         książka (sybmol wiedzy, tajemnej mądrości). Przed tobą duże możliwości. Czekają cię dobre wyniki w nauce, sukcesy w pracy.

·         słońce (symbol światła, źródło energii). Zyskasz sławę i popularność. Przed tobą początek kariery.

·         księżyc (symbol tęsknot, tajemniczych obrzędów, opiekun snu i marzeń). Jesteś podatny na wpływy innych, czasem leniuchujesz.

·         wąż (symbol sił kosmicznych, odnowy, emblemat lekarzy, bóstw, długowieczności, kusiciel). Jesteś osobą nieco skąpą. Nie wydajesz pieniędzy na byle co. Bądź czujny, bo coś czai się na ciebie.

·         smok (symbol dalekich wypraw, podróży, autorytetu). Czeka cię daleka wyprawa, pełna przygód.

·         róg (symbol ataku, obrony, triumfu). Wnet okaże się, że jesteś najlepszy w danej dziedzinie. Osiągniesz sukces.

·         pieniądz (symbol dóbr materialnych). Wygrasz na loterii lub czeka cię jakiś spadek.

·         korona (symbol władzy i potęgi). Czekaja cię pochwały, nagrody, sukcesy w pracy.

·         lustro (symbol próżności i zalotności). Wszystko odganiasz, bo masz dar jasnowidzenia zdarzeń minionych i przyszłych.

·         drzwi (symbol zmian w życiu). Oznacza, że czeka cię przejście z jednego w drugie, np. jesteś biedny, staniesz się bogaty.

·         kwadrat (symbol absolutu, rozumu, słabości). Jesteś wybitnie zdolny, dzięki bystrości rozumu czeka cię ustabilizowana, dobra przyszłość.

·         trójkąt (symbol światła, harmonii). Jesteś osobą zgodną, żyjesz w zgodzie z innymi i samym sobą.

To kilka wybranych symboli, można z księgi symboli wybrać jeszcze inne, które w zależności od liczby uczestników należy przygotować.

Koło podróży

Na kole wykonanym na wzór "koła fortuny" przypinamy koperty z wróżbami podróży. Uczestnik kręci kołem i po chwili, gdy koło zatrzyma się, dowiaduje się dokąd pojedzie w najbliższym czasie. W kopertach umieszczamy nazwy miast, regionów.

Mowa kwiatów

W wazonie umieszczamy losy z nazwami kwiatów. Uczestnik losuje kwiat, a wróżka wyjaśnia, co dany kwiat przepowiada.

·         Aster - uważaj, czekają cię kłopoty.

·         Fiołek - to symbol niewinności, pokory, skromności. Jesteś stały w uczuciach, czeka cię miła niespodzianka.

·         Bez - czeka cię miłe towarzystwo.

·         Dalie - czekają cię sukcesy w życiu.

·         Jemioła - symbol niesmiertelności, zgody, życia, wybaczenia.

·         Lilia - kwiat chwały i piękna, majestatu, samotności.

·         Mak - symbol upojenia, marzeń, często niezgody, czekają cię przelotne przyjemności.

·         Narcyz - symbolizuje kapryśność, odrętwiałość, próżność, samouwielbienie.

·         Róża - symbol wieczności, piekna a zarazem kruchości, wielkiej romantyczności i tajemniczości, wróży dobrobyt - życie usłane różami.

·         Stokrotka - dobieraj starannie przyjaciół.

Słoma lub wióry

Na stoliku każdy uczestnik rozsypuje garść słomy. Po rozsypaniu zlicza ilość słomek. Jeśli liczba jest parzysta, to znak, że zawrze małżeństwo z tym, kogo kocha.

Kołki w płocie

Wyjdź przed dom i stań obok napotkanego płotu. Odlicz w nim dziewięć kołków. Zawiąż na dziewiątym wstążkę i przyjrzyj mu się dokładnie, bo tak będzie wyglądał twój mąż (gruby, chudy, prosty, krzywy itp.).

Zapałki lub patyczki

Wysyp na stół pudełko zapałek. Weź ich garść i odliczaj: "kawaler, wdowiec, kawaler" lub "panna, wodowa...". Jeśli przy ostatniej powiesz "kawaler", wyjdziesz za mąż.

Łódeczki

Trzeba przygotować dwie skorupki z jaj lub łupinki z orzechów włoskich. Do dna umocować zapalone świeczki. Tak przygotowane łódeczki należy puścić na wodę. Jeśli zbliżą się do siebie, jest szansa na ślub. Jeśli oddalą się lub świeczki zgasną, wpadną do wody - nic nie wyjdzie z waszej miłości, przyjaźni.

Jabłko

Obierz jabłko tak, aby skórka stanowiła długi wąż. Następnie lewą ręką rzuć łupinę za siebie. Ułoży się ona w literę, od ktorej zaczynać się będzie imię ukochanej osoby.

Ziarenka

Wybierz z jabłka nasionka. Nadaj każdemu imię znanego ci chłopca. Przyklej je ręką na czole. To, które pierwsze odpadnie, oznacza wielką miłość.

Igły (wróżba dla par)

Do głębokiego talerza lub miseczki z wodą połóżcie delikatnie dwie igły. Jeśli się spotkają, wkrótce się pobierzecie.

Serduszka

Wytnijcie papierowe serduszka. Na odwrocie napiszcie imiona chłopców (dziewcząt). Przyklejcie następnie serduszko igłą po niezapisanej stronie. Odwróćcie serece i sprawdźcie, jakie imię nosić będzie ukochana osoba.

Karteczki pod poduszką

W wieczór poprzedzający dzień św. Andrzeja ułóż pod poduszką karteczki z napisanymi imionami chłopców (dziewcząt). Rano sięgnij ręką pod poduszkę, z czyim imieniem wyciągniesz kartkę, ten (ta) będzie twoim (twoją) wybrankiem (wybranką).

Buty

W czasie wieczoru andrzejkowego zbieramy od uczestników lewe buty i przemierzamy nimi kolejno pomieszczenie, przekładając je na przemian. Właścicielka buta, który "przekroczy" próg jako pierwszy, ma szansę pierwsza zmienić stan cywilny.

Opracowanie na podstawie:

W. Kopaliński Słownik symboli, WP, Warszawa 1990
J. Kamocki Od andrzejek do dożynek, Warszawa 1986
B. Krzywotłocka Stare i nowe obyczaje, Warszawa 1986
B. Bazan-Bagrowska Andrzejkowe wróżby, Warszawa 1990