Narodowe modele administracji publicznej
1. Administracja publiczna w Wielkiej Brytanii
Pod względem struktury, funkcji władzy wykonawczej i aparatu administracji, ustrój publiczny WB niewiele różni się od ustrojów zachodnich – rządy ograniczone, samorząd lokalny i instytucja rządu parlamentarnego, niezależna władza sądownicza, szczególne procedury administracyjne, itd. Tym co odróżnia go w największym stopniu, jest brak pisanej konstytucji – ustrój oparty jest o konwenanse konstytucyjne, prawo tradycyjne i stanowione, itp.
WB jest państwem unitarnym, lecz jej części składowe(Anglia, Walia, Szkocja, Irlandia Płn.) posiadają pewien zakres autonomii(parlamenty), silny samorząd lokalny, oraz występują różnice w systemach prawnym i administracyjnym.
Gabinet rządowy wyewoluował z tzw. Privy Council – tajnej rady przy królu.
Obecnie:
- premiera mianuje król, jest nim przewodniczący frakcji większościowej w parlamencie,
- monarcha panuje, ale nie rządzi,
- premier przewodniczy obradom rządu, powołuje ministrów, może interweniować w sprawy resortowe, reprezentuje stanowisko rządu, odpowiada na interpelacje, ma bardzo silna pozycję,
- Gabinet to sformalizowane ciało, składające się z ministrów; panuje doktryna kolektywnej odpowiedzialności rządu; dzieli się na komisje,
- ważna funkcja Urzędu Szefa Rządu – będącego pośrednikiem między Premierem a frakcją,
- ordynacja wyborcza większościowa,
- służba cywilna jest zintegrowana strukturą, charakteryzującą się jednakowymi warunkami zatrudnienia, standardami, tradycją i świadczeniami finansowymi,
- urzędnicy służby cywilnej dzielą się na 3 grupy: osoby podlegające resortom, grupa administracji(niepolityczni urzędnicy podlegający Ministerstwu Skarbu), specjaliści(prawnicy, naukowcy, itd.)
- istnieje agencja wykonawcza, zajmująca się usprawnianiem administracji,
- istnieje samorząd lokalny o silnych tradycjach i szerokich kompetencjach(które w innych krajach czasami należą do władzy centralnej) – np. mieszkalnictwo, usługi socjalne, policja, szkolnictwo;
- przewodniczący SL wybierany jest przez rady lokalne(najczęściej lider zwycięskiego ugrupowania),
- wybory najczęściej w ordynacji większościowej(wyjątek Irlandii płn.)
- org. terytorialna nie jest w pełni zunifikowana – przeważają hrabstwa i dystrykty; hrabstwa odpowiadają za planowanie strategiczne, szkolnictwo, policje i straż pożarną, świadczenia społeczne; dystrykty odpowiadają za ochronę środowiska, opiekę zdrowotną, mieszkalnictwo, planowanie i gospodarkę odpadami;
- część funkcji przerzuca się do sektora prywatnego, w ramach przetargów, kontraktów, itd.
- pomimo autonomii, często działają w ścisłej współpracy z adm. centralną,
2. Administracja publiczna we Francji.
Jeszcze za czasów Ludwika XIV ukształtowały się fundamentalne zasady francuskiej administracji:
- równość wszystkich jednostek administracyjnych wobec prawa,
- racjonalizacja podziału terytorialnego oraz utworzenie departamentów, utworzenie jednolitych gmin,
- powołanie korpusu prefektów,
Za Napoleona wprowadzono rade ministrów, radę stanu, izbę obrachunkową, urząd prefekta, powstała administracja wieloszczeblowa, ustalił się podział terytorialny – większość z tych elementów pozostało niezmienionych do dzisiaj.
We Francji obowiązuje semiprezydencki system rządów – rządy parlamentarne z silną pozycją prezydenta; do najważniejszych zasad tego ustroju należą:
- bezpośrednie wybory prezydenta,
- wyposażenie go w stosunkowo szeroki zakres prerogatyw,
- funkcjonowanie rządu, z premierem cieszącym się poparciem większości parlamentarnej,
- władzę wykonawczą stanowi prezydent i rząd z premierem na czele – dualizm egzekutywy,
- w przypadku gdy większość parlamentu popiera prezydenta, jest on rzeczywista głową rządu; jeżeli większość nie popiera prezydenta, głową rządu jest premier, a prezydent ma ograniczone możliwości(tzw. Kohabitacja),
- prezydent odpowiada za politykę obronną i zagraniczną,
- rząd składa się z ministrów i sekretarzy stanu(liczbę ustala premier),
- w praktyce rząd nie podejmuje decyzji bez prezydenta,
- sekretarz generalny – główny doradca prawny premiera i gwarant ciągłości działania administracji publicznej,
- na poziomie regionalnym i departamentalnym, kluczową role w administracji rządowej odgrywa prefekt,
- prefekt jest przedstawicielem państwa i rządu w terenie, kieruje działalnością większości funkcjonariuszy państwowych, stoi na straży legalności działania samorządów, dba o zgodność polityki regionalnej z rządową,
- administracja zdecentralizowana, Francja podzielona jest na gminy(36,5 tys), departamenty(100) i regiony(26),
- gminy – są bardzo zróżnicowane demograficznie, urbanistyczne, obszarowym; organem uchwałodawczym i kontrolnym, wybieranym w wyborach powszechnych, jest rada gminy a organem wykonawczym burmistrz – wpływ państwowy jest ograniczony do kontroli legalności; gminy odpowiadają za świadczenie usług publicznych(komunikacja, nadzór nad drogami gminnymi) i gospodarkę gruntową,
- w departamentach funkcjonują rada departamentu(władza uchwałodawcza) i przewodniczący(władza wykonawcza); departamenty odpowiadają za tworzenie infrastruktury technicznej na obszarach wiejskich i politykę społeczną,
- w regionach władzę wykonawczą sprawuje prefekt; odpowiadają one za planowanie rozwoju społeczno-gospodarczego, zarządzanie przestrzenne,
- zarówno departamenty jak i regiony są jednostkami administracji zarówno centralnej jak samorządowej,
- finansowanie z państwa: gminy ok.60%, departamenty ok.30%, regiony ok.10%,
- urzędników zatrudnia się poprzez konkursy otwarte, przydziela się do tzw. korpusów,
- rozwinięte sądownictwo administracyjne, trybunały administracyjne, administracyjne sądy apelacyjne,
- spod kontroli sądowo-administracyjnej wyłączone są akty z mocą ustawy,
3. Administracja publiczna w Niemczech.
- Republika federalna podzielona na 16 landów, które różnią się zarówno obszarem, znaczeniem politycznym, każdy posiada własne organy władzy i konstytucję,
- administracja traktowana jako stosowanie regulacji prawnych, a nie zarządzanie,
- obowiązuje ustawa zasadnicza z 1949,
- ok 75% obowiązujących aktów prawnych to akty federalne,
- głową państwa jest prezydent, wybierany w drodze głosowania w parlamencie – jego kompetencje są przede wszystkim reprezentacyjne, posiada także formalne uprawnienia powoływania i odwoływania kanclerza i przedterminowego rozwiązanie parlamentu,
- rząd federalny podejmuje decyzje polityczne, kompetencje landów mają w przeważającej części charakter administracyjny,
- władza wykonawcza opiera się na trzech zasadach: kanclerskiej(szef rządu), gabinetowej(kolegialne decyzje), ministerialnej(odpowiedzialność ministerstw za departamenty),
- Niemcy to demokracja kanclerska,
- kanclerz wybierany jest przez Bundestag, przed którym jest odpowiedzialny,
- kanclerz koordynuje działania, wyznacza kierunki polityki, określa zakres kompetencji członków rządu,
- ministrowie są w wysokim stopniu niezależni,
- urząd kanclerski wspomaga działalność kanclerza,
- ministerstwa, jako najwyższe organy federalne, zajmują się koordynowaniem polityki państwowej,
- rząd federalny tworzy także komitety gabinetów do szczególnych zadań,
- koordynacją międzyministerialną zajmują się rady wyższe, nie podejmują decyzji, ale ich rekomendacje są brane pod uwagę,
- ciałami doradczymi są komisje niestałe,
- niemiecka służba cywilna jest zunifikowana(jednolity system kariery), w jej skład wchodzą urzędnicy państwowi i lokalni, występują 4 kategorie urzędników(wyższa, śr.wyż., śr, niż.)
- każdy land określa własna organizację administracyjną,
- dominujący jest potrójny podział administracji na szczeble wyższego(land), średniego(powiat) i niższego(gmina) stopnia,
- instytucje wyższego stopnia podlegają bezpośrednie ministerstwu, sprawują kontrolę nad landem,
- organy średniego rzędu sprawują administracje w obrębie dystryktu(jednostka adm. landu),
- władze niższego rzędu to organy wyspecjalizowane,
- władze landu wykonują też tzw. działania wspólne, z rządem federacji,
- każda wspólnota może sobą zarządzać,
- mieszkańców najczęściej reprezentują rady,
- władze samorządowe są wybierane bezpośrednio,
- burmistrz gminy najczęściej wybierany przez radę,
- samorząd odpowiedzialny jest za kwestie ścisłe lokalne,
- rozbudowany system sądownictwa administracyjnego – sądy administracyjne, apelacyjne sądy administracyjne, FSA,
- najwyższym sadem w RFN jest Federalny Sąd Konstytucyjny – strażnik ustawy zasadniczej, jego decyzje są powszechnie wiążące,
- kontrolę nad administracja sprawują także niezależne izby kontroli – Federalna IK i landowe IK,
4. Administracja publiczna w Szwecji
- Szwecja to monarchia konstytucyjna o parlamentarnej formie rządów,
- ustawę zasadniczą tworzą 4 dokumenty(Naczelne Zasady Ustroju, Ustawa o Sukcesji, Ustawa o Wolności Prasy, Ustawa o Wolności Słowa) – decyzja o ich uchwaleniu(zmianie) musi być podjęta przez głosowanie w dwóch parlamentach kolejnych kadencji,
- głową państwa jest król o reprezentacyjnych funkcjach,
- system sądowniczy tworzą sądy okręgowe, Apelacyjne oraz SN – w postępowaniu administracyjnym wyodrębniono apelacyjne są i możliwość odwołania się do SN,
- rząd i administracja są rozdzielone(odstępstwo od zachodnich wzorców),
- premiera wybiera Riksdag(jednoizbowy parlament), kandydata wysuwa Spiker,
- premier powołuje i odwołuje ministrów tworzących (zazwyczaj 13 osobowy) Gabinet, zawieszają oni mandat parlamentarny na czas pracy w ministerstwie,
- decyzje (formalnie)ministrowie podejmują kolektywnie, jednak w zależności od wagi sprawy, faktycznie podejmują je także resorty,
- w ministerstwach pracuje rzadko powyżej 200 osób, które pomagają w pracy ministrowi,
- ministerstwa podejmują decyzje najwyższej wagi, ich wprowadzenie pozostawiając samorządom i agencjom,
- przy ministerstwach funkcjonują komisje,
- przy szefie rządu pracuje Urząd Premiera, podzielony na część polityczna i prawną(która jest apolityczna, specjalistyczna),
- administracja szwedzka należy do najliczniejszych w Europie, jest przy tym skuteczna i profesjonalna, podlega kontroli,
- urzędnicy mają dużą swobodę działania, są niezawiśli,
- służbę cywilna tworzą zatrudnieni w urzędach i agencjach państwowych,
- wyraźnie zdecentralizowana polityka personalna, około 80 instytucji centralnych,
- administracja jest silnie kontrolowana,
- dyrektorów agencji i urzędów mianuje rząd na 6-letnia kadencję,
- urzędy i agencje są względnie niezależne, mogą kooperować bez udziału ministerstw, przedkładają im jedynie plany działania,
- agencje są zarówno jednopoziomowe(centralne) jak i wielopoziomowe,
- specyficznymi instytucjami są agencje i urzędy skupione w korporacji usług publicznych i przedsiębiorstwa państwowe; jest to połączenie pracowników służby cywilnej i przedsiębiorstw państwowych,
- za kontrolę administracji odpowiada ministerstwo finansów,
- 4 ombudsmanów,
- szeroki dostęp do dokumentów i informacji, duża transparentność,
- istnieje administracja rządowa na szczeblu regionalnym – gubernator wybierany przez rząd na 6 letnia kadencję, radę regionalna wybierają członkowie samorządu,
- samorząd regionalny działa pod nadzorem władz centralnych, składa się z bezpośrednio wybieranych rad regionalnych (opieka zdrowotna, lokalne podatki dochodowe, edukacji i szkolenia zawodowe),
- najniższy szczebel samorządu tworzą gminy(nakładają podatki i świadczą usługi publiczne)
- na szczeblu regionalnym i lokalnym występuje wyraźne rozgraniczenie kompetencji samorządu i państwa,
5. &#x...
Bahera