Rzeczowniki w rodzaju nijakim – liczba pojedyncza
Końcówki deklinacji tworzących rodzaj nijaki
współcześnie
komentarze:
deklinacja
I
V
temat
o / jo
(kamy)
M
o e
ę (-en -ęt); o (-es)
Rzeczowniki z rozszerzeniem o -ęt oznaczały osobniki młode, kiedyś odnosiły się też do ludzi. Te rzeczowniki były wypierane przez rzeczowniki z formantem -ak. Formacje z -ak są wtórne jeśli chodzi o rzeczowniki z dawnym rozszerzeniem tematu o -ęt. „Książę” – kiedyś był rodzaju nijakiego, dopiero zmiana semantyczna (książę=syn króla, nie tylko jako dziecko) spowodowała zmianę odmiany. Pozostałością dawnej odmiany jest M lmn – książęta. Rozszerzenie –es się nie zachowało (było dla rzeczowników oko, ucho, niebo, drzewo, ciało). Pozostałością jego są np. przymiotniki – niebieski, cielesny. Cały typ z rozszerzeniem o –es przeszedł do I deklinacji.
D
a
e
Końcówka I deklinacji wyparła końcówkę deklinacji V. Te z I deklinacji kontynuują stan psł, te z V mają przejętą z I.
C
u
i
U z deklinacji I wypiera końcówkę deklinacji V
B
=M
N
omь,emь
ьmь>em
em
W twardotematowej I wyszła z użycia końcówka pod wpływem deklinacji V i rodzaju męskiego
Ms
ě, i
e || u
Twardotematowe dzisiaj mają e (to jest kontynuacja typu twardotematowego), miękkotematowe mają dzisiaj u. Dodatkowo te wyrazy, które mają dzisiaj temat zakończony na tylnojęzykową (k, g, x) – mają zakończenie na u (bo e powodowałoby konieczność palatalizacji II).
Uwagi ogólne:
- dzisiejszy rodzaj nijaki w większości jest kontynuacją stanu psł, I deklinacji,
- w liczbie pojedynczej niewiele się wydarza, tendencja do uproszczenia,
- deklinacja V odgrywa mniejszą rolę
Rzeczowniki w rodzaju nijakim – liczba mnoga
ъ ь
ъ
Ø || i
Ø – można powiedzieć, że jest kontynuowana (chociaż są wyjątki – np. poddaszy, przedszkoli – wyjątki te mają i i pochodzą z wyrażeń przyimkowych. Końcówka i – na wzór miękkotematowych albo żeńskich miękkotematowych.
omъ emъ
ьmъ >em
om
Końcówki em się nie zachowały. Om z twardotematowej odmiany się upowszechniło.
y i
y
ami
-ami z deklinacji III, jeszcze w XVI wieku występuje końcówka –y, w XVII wieku jeszcze y istniało (dowód – archaizm „przed laty”, „silnymi ramiony” kiedyś było) [lato – kiedyś oznaczało rok, tematy supletywne rok-lata pojawiły się w średniowieczu]
ěxъ, ixъ
ьxъ >ex
ach
Końcówka ix przeważnie nie występuje w starych tekstach. Najpierw była wypierana przez końcówkę ex, a w XVII wieku wyparta przez ach z III deklinacji.
joasia_klaudia