ROLA ŚWIADOMOŚCI JĘZYKOWEJ W CZYTANIU-

OPRACOWAŁA MAŁGORZATA KOBYLIŃSKA

Świadomość językowa pojawia się wraz z rozwojem języka, w efekcie

zaciekawienia językowego. Według Karczmarka jest to „poczucie językowe, zdawanie sobie przez dziecko sprawy z różnych faktów językowych i  wymawianiowych oraz zainteresowania się językiem i zjawiskami metajęzykowymi. (Metajęzyk – zdolność języka do opisu samego siebie.)

              Natomiast według Tuner i Herriman świadomość językowa występuje w efekcie osiągnięcia przez dziecko stadium rozwoju myślenia operacyjnego lub pojawienie się tej świadomości pod wpływem nauczania szkolnego. Świadomość językowa jest koniecznym warunkiem wstępnym dla opanowania czytania.

              Donaldson i Wygotski twierdzą, że nauka czytania powoduje wzrastanie świadomości językowej. Z kolei L. Ehri uważa, że zachodzi w tym przypadku relacja dwustronna: określone aspekty świadomości metajęzykowej są osiągane i wymagane zanim dziecko zacznie czytać, zaś nauka czytania powoduje u niego wzrost świadomości języka. Prowadzono różne badania, ale nie rozstrzygnięto czy świadomość językowa warunkuje czytanie czy odwrotnie.

              Pratt i Grieve twierdzą, iż specyficzne aspekty świadomości prawdopodobnie grają rolę na różnych etapach nauki czytania. Obejmują szeroki zakres umiejętności: od ogólnej świadomości terminologii językowej i pojęcia druku podczas wczesnych etapów nauki, po ewaluację związku między informacjami na późniejszym etapie nauki czytania. Ten ostatni aspekt czyli metapragmatyczny gra prawdopodobnie ważną rolę w rozumieniu czytanego materiału.

              Rolę świadomości językowej powinno się uwzględnić przy omawianiu zagadnienia dojrzałości szkolnej. Wybitny skandynawski pedagog Eve Malmquist uważa, że dojrzałość do nauki czytania warunkują:

-ogólna dojrzałość fizyczna

-odpowiedni poziom inteligencji

-rozwój percepcji wzrokowej i słuchowej

-koordynacja motoryczna na odpowiednim poziomie

-prawidłowa wymowa

-rozwój myślenia pojęciowego

Z kolei zaś Instytut z USA podaje, że warunkiem sprawnego czytania jest:

              -znajomość języka

-odpowiedni poziom inteligencji

-właściwe otoczenie domowe i stabilność emocjonalna

-jakość procesu edukacyjnego i motywacja do nauki

Polscy autorzy na ogół nie doceniali wagi przyswojenia językowego przez dziecko. I tak Helena Malendowicz twierdzi, że opanowanie umiejętności czytania wymaga:

-odpowiedniej sprawności fizycznej

-prawidłowego rozwoju mowy (opanowanie dostatecznego zasobu słów w

słownictwie czynnym i biernym)

-dojrzałości umysłowej (na dojrzałość umysłową wpływa rozwój

  intelektualny, zdolność koncentracji uwagi, poziom percepcji)

Anna Brzezińska zaś uważa, że przygotowanie dziecka do nauki czytania obejmuje:

              -sferę procesów psychomotorycznych (funkcje analizatora wzrokowego,

           słuchowego, kinestetyczno-ruchowego, aparat artykulacyjny i sprawność

           manualną)

              -sferę procesów poznawczych (głównie myślenie, dla którego materiałem

              jest zasób pojęciowy dziecka)

              -sferę procesów emocjonalno-motywacyjnych warunkujących nastawienie

              dziecka do nauki czytania

Wyraźnie nie docenia ona roli sprawności językowych.

              Dopiero w latach 1995-1997 ukazały się prace Maurer i Krasowicz-Kupis

Ukierunkowane już wyraźnie na związek świadomości językowej dziecka z osiągnięciami w nauce czytania i pisania na początkowym etapie, bo przecież poziom rozwoju mowy dziecka stanowi podstawowy warunek opanowania czytania. Oznacza on odpowiedni poziom zdolności rozumienia wypowiedzi słownych oraz ich budowania czyli mówienia. Wielu autorów podkreśla rozwój prawidłowej mowy, ale nie doceniają oni znajomości prawideł gramatycznych, ani kontrolowania treści.

1