PODSTAWOWE POJECIA DYDAKTYKI
Uczenie się- OKOŃ jest procesem w toku którego- na podstawie doświadczenia, poznania i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub ulegają zmianom formy wcześniej nabyte. Jest ono rodzajem ludzkiej działalności, który w latach dzieciństwa i młodości uzyskuje przewagę nad innymi formami, tj. nad zabawą, pracą. Cechy świadomie organizowanego uczenia się (Wroczyński): aktywność osoby uczącej się, ukierunkowanie- dążenie osoby uczącej się do uzyskania założonego wcześniej wyniku, planowość, a wraz z nią ciągłość oraz wewnętrzna spoistość poszczególnych czynności
Nauczanie – OKOŃ przez nauczanie rozumiemy planową i systematyczną pracę nauczyciela z uczniami, polegającą na wywołaniu i utrwaleniu zmian w ich wiedzy, dyspozycjach, postępowaniu- pod wpływem uczenia się i opanowania wiedzy, przeżywania wartości i własnej działalności praktycznej. Nauczanie jest działalnością intencjonalną. Wiąże się z kształceniem i wychowaniem.
Kształcenie- ogół czynności i procesów umożliwiających ludziom poznanie przyrody, społeczeństwa i kultury, a zarazem uczestnictwo w ich przekształcaniu, jak również możliwie wszechstronny rozwój własnej sprawności fizycznej i umysłowej, zainteresowań i zdolności. Proces kształcenia opiera się na nauczaniu i uczeniu się, zakłada się w nim uczestnictwo osób nauczających i uczących się, realizowany samodzielnie przez osobę uczącą się nosi nazwę samokształcenia, które umożliwia nabycie kwalifikacji ogólnych. Rezultatem kształcenia jest wykształcenie. Kształcenie może być organizowane bezpośrednio i pośrednio.
Wychowanie- oddziaływania organizowane celowo, mające prowadzić do pożądanych zmian w funkcjonowaniu jednostek i grup. Oznacza celową interwencję w jej przebiegu. Szczególne zadania wychowawcze spoczywają tradycyjnie na rodzinie. Wychowanie obejmuje oddziaływania środowiska społecznego i przyrodniczego na człowieka, a więc zarówno spontaniczne i okazjonalne wpływy innych ludzi lub grup ludzkich, jak i wpływy przyrody.
Socjalizacja- proces wpajania człowiekowi umiejętności niezbędnych dla osoby dorosłej, kształtowania jego osobowości, przekazywania systemu wartości, norm i wzorów.
Resocjalizacja- ponowne włączenie do życia społecznego.
TAKSONOMIA CELÓW
Taksonomia jest narzędziem pomagającym klasyfikować rzeczy i ukazywać relacje miedzy nimi. Jest narzędziem pomocnym w podejmowaniu decyzji w sprawach celów dydaktycznych. Taksonomia będąca dziełem B.S Blooma i jego zespołu dotyczy dziedziny poznawczej i emocjonalnej. Taksonomia jest powszechnie stosowana jako pomoc w planowaniu nauczania. Dzieli się na 3 dziedziny:
1)poznawczą,
2)emocjonalną,
3)psychomotoryczną.
1) W procesie nabywania wiedzy taksonomia wyodrębniła 6 poziomów, na których dokonują się odrębne procesy poznawcze. Ujmuje w nich wszystkie ogólne procesy intelektualne. (wiadomości, rozumienie, zastosowanie, analiza, synteza, ocena).
2) dzieli się na 5 kategorii a każda określa stopień zaangażowania lub napięcia emocjonalnego wymaganego od uczniów.(odbieranie bodźców, reagowanie, wartościowanie, systematyzacja wartości, uwewnętrznienie systemu wartości).
3) dzieli się na 6 kategorii. Są one uszeregowane od prostego odruchu do złożonej czynności komunikowania innym myśli i emocji.(odruchy, ruchy podstawowe, zdolności percepcyjne, zdolności fizyczne, ruchy wyćwiczeniowe , ruchowe środki wyrazu).
CELE KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO OKON
Celem kształcenia ogólnego ściśle związanego z celami wychowania jest zapewnienie wszystkim uczniom optymalnego rozwoju intelektualnego. Chodzi tu o kształtowanie pełnej osobowości ucznia. Kształcenia ogólne rozpatrywane od strony rzeczowej, obejmuje 3 podstawowe cele.
Pierwszy to opanowanie podstaw wiedzy naukowej o przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce w zakresie umożliwiającym rozumienie najważniejszych rzeczy, zjawisk, wydarzeń i procesów.
Drugim celem jest ogólne przygotowanie uczniów do działalności praktycznej. Wykształcenie ogólne polega właśnie na opanowaniu przez uczniów tych podstawowych form działalności praktycznej, które pozwalają człowiekowi poznać i przekształcić przyrodę, społeczeństwo i kulturę.
Celem trzecim kształcenia ogólnego jest kształtowanie u uczniów naukowych przekonań i opartego na nich poglądu na świat jako całość. Gromadzone przez uczniów wiadomości i doświadczenia praktyczne, stanowiące obiektywny budulec wykształcenia ogólnego, podlegają systematyzacji i wartościowaniu, a następnie aprobowaniu ich lub odrzucaniu przez ucznia.
Cele kształcenia
Nauka o celach to teleologia; cele kształcenia to z góry założone pewne stany rzeczy (zdarzeń), które zamierzamy osiągać w trakcie procesu kształcenia; według W. Okonia cele kształcenia to świadomie założone efekty, które chcemy uzyskać w wyniku kształcenia natomiast według Denka cele kształcenia obejmują postulowany stan rzeczy wraz z działaniami prowadzącymi do jego realizacji.
Cele kształcenia posiadają następujące właściwości:
są dostrzegalne, czyli określone w sposób pozwalający na ustalenie stanu ich wykonania
wykonalne, czyli możliwe do realizacji w danym czasie
logiczne, czyli bez wewnętrznych sprzeczności
rzeczowe i precyzyjne - przedstawiają syntetyczny opis stanu jaki chcemy osiągnąć
wymierne, a więc określany w sposób umożliwiający zmierzenie ich stanu
Można wyróżnić cele kształcenia potencjalne, czyli funkcjonujące w świadomości nauczyciela aż do chwili rozpoczęcia nauczania, oraz cele aktualne, które symbolizują rozpoczęcie procesu kształcenia.
Cele kształcenia w swoim rzeczowym aspekcie określają przewidywane przez nas zmiany w wiedzy oraz umiejętnościach oraz to, co na skutek nauczania oraz uczenia się mają umieć uczniowie. Natomiast podmiotowy aspekt celów kształcenia obejmuje to, iż określają one zmiany w zakresie rozwoju motywacji, sprawności umysłowych, postaw oraz systemu wartości.
Według kryterium stopnia uszeregowania wyróżniamy cele:
ogólne (funkcje) wyrażające co ma stanowić produkt końcowy procesu kształcenia; określane są mianem celów instytucjonalnych szkoły; mają długoterminowy charakter - realizowane są małymi krokami
pośrednie (czynności) otrzymywane są w wyniku podziału celów ogólnych na ich poszczególne składniki (czynności)
szczegółowe (zadania) wyrażają cechy ogólne w języku konkretów, stanowią one opis spodziewanych po zakończeniu lekcji zachowań uczniów, szczegółowo określają, co będą oni umieć
Przekładanie celów ogólnych na cele szczegółowe nazywa się ich operacjonalizacją; narzędziem operacjonalizacji jest taksonomia, czyli hierarchiczny układ celów kształcenia. Według Gallowaya, cele szczegółowe posiadają następujące właściwości:
są formułowane z punktu widzenia ucznia, a więc określają, iż to właśnie on potrafi zrobić konkretną rzecz jeśli go jej nauczymy
stanowią one konkretny opis zachowań ucznia
mogą one zawierać pewne warunki ograniczające, czyli warunki, które muszą być spełnione przez określone zachowania (np. ograniczenie czasu czy liczby błędów)
reprezentują one różne rozdaje zachowań; w zależności od typu zachowania opisywanego przez cele, wyróżnia się:
cele szczegółowe typu poznawczego - uczeń potrafi przekładać wiadomości, objaśniać je, stosować czy analizować)
cele szczegółowe typu emocjonalnego - uczeń uważa, reaguje, wartościuje, przeżywa, charakteryzuje
cele szczegółowe typu psychomotorycznego - uczeń pisze, skacze, szyje, wykonuje ruchy ekspresyjne
METODY NAUCZANIA
Metoda nauczania- OKON jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów, realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian o osobowości uczniów.
KLASYFIKACJA METOD
B.Nawroczyński dzieli je na: podające, poszukujące, laboratoryjne. K.Sośnicki: sztuczne i naturalne. Kryteria klasyfikacji metod nauczania można ujednolicić, dzieląc je na: oparte na słowie( pogadanka, opis, opowiadania, wykład, dyskusja, praca z książką). Metody obserwacji(pokaz, metoda pomiaru rzeczy, zjawisk). Stosunkowo młoda metoda działalności praktycznej uczniów obejmuje duży wachlarz mało dotąd rozwiniętych metod od różnego rodzaju prac technicznych aż po zajęcia szkolne o charakterze produkcyjnym.
METODY KSZTAŁCENIA
Podające Poszukujące
Pogadanka dyskusja
Pokaz d. punktowa
Wykład metaplan
Praca z książką drzewo decyzyjne
Opowiadanie ścieżka edukacyjna
Opis stabilny praca z mapą
Konwersatorium ćwiczenia
Metody prakt.dział.
Metody oparte na słowie:
1. Opowiadanie – polega na zaznajomieniu uczniów z jakimiś rzeczami, zjawiskami w formie ich słownego opisu. Wykorzystywane jest w młodszych klasach szkoły podstawowej, dlatego musi być obrazowe.
2. Wykład – służy przekazywaniu uczniom jakiś informacji z zakresu różnych dziedzin naukowych. Stosowany jest najczęściej w szkolnictwie wyższym. Wymaga od słuchaczy myślenia hipotetyczno-dedukcyjnego.
a. Wykład konwencjonalny – treść jest bezpośrednio przekazywana przez nauczyciela w gotowej formie do zapamiętania.
b. Wykład problemowy jest ilustracją jakiegoś problemu naukowego lub praktycznego
c. Wykład konwersatoryjny – polega na przeplataniu fragmentów mówionych wykładu z wypowiedziami słuchaczy.
3. Pogadanka – jej istota polega na rozmowie kierowanej przez nauczyciela z uczniami. Nauczyciel zmierzając do osiągnięcia sobie znanego celu stawia pytania uczniom, na które oni udzielają odpowiedzi. Jest to najstarsza metoda dydaktyczna, stosowana już przez Sokratesa. Jest ona przede wszystkim wykorzystywana w niższych klasach szkoły podstawowej.
4. Dyskusja – polega na wymianie poglądów na określony temat, można wykorzystać ją dopiero w najwyższych klasach szkoły podstawowej oraz w szkole średniej. Dyskusja, bowiem wymaga specjalnego przygotowania uczestników.
5. Praca z książką – jeden z najważniejszych sposobów zarówno poznawania jak i utrwalania nowych wiadomości. Samodzielne korzystanie z książek przez uczniów może mieć formę - uczenia się z podręcznika, - sporządzania notatek, - lektury uzupełniającej.
►Metody oglądowe – oparte na obserwacji
Pokaz – demonstrowanie uczniom czegoś, to metoda oparta na obserwacji. Pokaz bywa metodą towarzyszącą, która występuje z inną.
►Metody oparte na działalności praktycznej:
1. Metoda laboratoryjna – polega na tym, że uczeń samodzielnie przeprowadza eksperyment (np. na chemii). Może występować w dwóch odmianach:
a. tradycyjna – uczniowie samodzielnie wykonują eksperyment pod okiem nauczyciela
b. problemowa – uczniowie samodzielnie wykonują eksperyment, nie wiedząc, z jakim skutkiem
2. Metoda zajęć praktycznych – stosowana na zajęciach praktycznych, ma miejsce wtedy, gdy uczniowie wykonują czynności związane z zawodem (szkoły zawodowe)
►Metody problemowe – inaczej gry dydaktyczne.
Gry dydaktyczne pierwszy uporządkował i przeniósł z zachodniej dydaktyki Kraszewski. Są to metody z grupy aktywizującej np. gry komputerowe.
Gry dydaktyczne to rodzaj metod nauczania – należących do grupy metod problemowych, które organizują treści kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk, sytuacji, w celu zbliżenia procesu poznawczego ucznia do poznania bezpośredniego, dzięki dostarczeniu okazji do manipulowania modelem.
Podział gier dydaktycznych:
1. Burza mózgów – ta metoda przeznaczona jest do samodzielnego, szybkiego wymyślania przez uczniów zbioru hipotez przy wykorzystaniu myślenia intuicyjnego.
2. Metoda sytuacyjna – zwana metodą przypadków – polega na bardzo dokładnym rozpatrzeniu jakiegoś przypadku, tak skonstruowanego, że jest on typowy, często wykorzystujemy w szkolnictwie medycznym, wojskowym.
3. Metoda symulacyjna – inaczej inscenizacja – to udawanie kogoś np. nauczyciela, robi się wszystko tak jakby się nim było. Uczeń jest aktywny.
Metody nauczania
Metody nauczania to sposoby postępowania nauczyciela wobec uczniów, w celu osiągania zamierzonych celów. Według Wincentego Okonia są to systematycznie stosowane sposoby pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiające opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce oraz rozwijanie umysłowych zainteresowań i zdolności. Natomiast zdaniem Zaczyńskiego metoda to celowo oraz systematycznie stosowany sposób kierowania pracą uczniów w procesie dydaktycznym, użyty ze świadomością możliwości jego zastosowania.
Wyróżnia się następujące rodzaje metod:
oparte na słowie
oparte na obserwacji, czyli metody oglądowe
oparte na działalności praktycznej
metody problemowy (gry dydaktyczne)
Do metod opartych na słowie zalicza się następujące metody:
opowiadanie - jest to przedstawienie uczniom określonych rzeczy i zjawisk poprzez ich słowny opis; opowiadanie jest wykorzystywane w pierwszych klasach szkoły podstawowej, przez co powinno być dość obrazowe
wykład - polega na przekazywaniu uczniom pewnych informacji z obszaru różnych dziedzin; wykłady jest zazwyczaj stosowany w szkolnictwie wyższym, gdyż wymaga od swoich słuchaczy umiejętności myślenia hipotetyczno - dedukcyjnego; wyróżnia się następujące rodzaje wykładów:
wykład konwencjonalny, którego treść przekazywana jest bezpośrednio przez wykładowcę w formie gotowej do zapamiętania
wykład problemowystanowiący ilustrację określonego problemu naukowego albo praktycznego
wykład konwersatoryjny zbudowany jest na zasadzie przeplatania się fragmentów mówionych z wypowiedziami słuchaczy
pogadanka - jest to rozmowa z uczniami kierowana przez nauczyciela, który zmierzając do znanego tylko sobie celu stawia uczniom odpowiednie pytania, na które udzielają oni odpowiedzi; pogadanka stanowi najstarszą metodę dydaktyczną, którą wykorzystywał już Sokrates; obecnie jest wykorzystywana szczególnie w pierwszych klasach szkoły podstawowej
dyskusja - jest to wymiana poglądów dotyczących określonego tematu, wykorzystywana w wyższych klasach szkoły podstawowej, gimnazjum i liceum, gdyż wymaga ona specjalnego przygotowania jej uczestników
praca z książką - stanowi jeden z podstawowych sposobów poznawania i utrwalania wiadomości; może przybierać następujące formy:
uczenie się z podręcznika
robienie notatek
lektura uzupełniająca
Do metod oglądowych zalicza się pokaz polegający na demonstrowaniu uczniom pewnych rzeczy czy zjawisk; jest to zazwyczaj metoda towarzysząca, współwystępująca z innymi metodami.
Do metod opartych na działalności praktycznej zalicza się następujące metody:
metoda laboratoryjna - polegająca na tym, iż uczeń przeprowadza samodzielnie eksperyment na przykład na zajęciach takich jak chemia; metoda ta ma dwie odmiany:
tradycyjna, gdzie uczniowie wykonują eksperyment pod kontrolą nauczyciela
problemowa, gdzie uczniowie wykonują eksperyment nie znając możliwych jego skutków
metoda zajęć praktycznych - jest stosowana na lekcjach o charakterze praktycznym, gdzie uczniowie wykonują pewne czynności wiążące się z danym zawodem (w szkołach zawodowych)
Do metod problemowych zalicza się różnego rodzaju gry dydaktyczne:
burza mózgów - metoda ta służy samodzielnemu i szybkiemu wymyślaniu przez uczniów pewnych hipotez w drodze myślenia intuicyjnego
metoda sytuacyjna (metoda przypadków) polega na szczegółowym rozpatrzeniu danego, typowego przypadku (metoda ta często wykorzystywana jest w szkolnictwie medycznym lub wojskowym)
metoda symulacyjna (inscenizacja) - polega na udawaniu kogoś, odwzorowaniu wszystkich jego zachowań
NIEPOWODZENIA SZKOLNE
Są to wyraźne rozbieżności między wymaganiami dydaktycznymi i wychowawczymi szkoły, a zachowaniem ucznia oraz uzyskiwanym przez niego wynikami.
Wychowawcze dydaktyczne
Ukryte jawne
Przejściowe względnie trwałe
Drugoroczność odsiew
PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH
Zależne niezależne
-lenistwo -długotrwała choroba
-niechętny stosunek do nauki - zła amt.w rodzinie
-nieodpowiednie zachowanie w szkole - niedostatki dydakt.
Przyczyny społeczne i ekonomiczne, przyczyny biopsychiczne(nadpobudliwość), przyczyny dydaktyczne(błędy i usterki metodyczne, niedostateczna znajomość ucznia, brak opieki ze strony szkoły nad uczniami). ŚRODKI ZARADCZE: profilaktyka pedagogiczna, diagnoza pedagogiczna, terapia pedagogiczna.
2
social-work