„Psychologia zaburzeń” Carson&Co
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne.
Wg DSM-IV obsesje polegają na trwałym powracaniu myśli, obrazów lub bodźców odczuwanych jako niepokojące. Kompulsje dotyczą czynności jawnych (np. ciągłe mycie rąk) lub ukrytych (liczenie w myślach); czynności kompulsyjne to często reakcja na obsesyjne myśli; ich cel to zmniejszenie napięcia lub zapobieganie przerażającym wydarzeniom i sytuacjom; w większości wypadków chorzy zdają sobie sprawę, ze kompulsje są przesadne i irracjonalne, ale nie potrafią nad nimi zapanować; zachowania te sprawiają osobie wiele bólu, zajmują dużo czasu i przeszkadzają w życiu zawodowym i prywatnym;
1. Zachorowalność i początek choroby:
1,6% populacji; 2,5% średnia w ciągu całego życia;
Nadreprezentacja ludzi rozwiedzionych i bezrobotnych; brak różnic pomiędzy płciami !!!
Zwykle początek u progu dorosłości, ale zdarza się również u dzieci (ostrzejszy przebieg); to choroba przewlekła o zmiennej intensywności;
2. Charakterystyka zaburzenia:
Wg DSM-IV – 90% pacjentów cierpi zarówno na obsesje jak i na kompulsje;
Rodzaje obsesyjnych myśli: najczęściej dotyczą lęku przed zakażeniem, lęku przed skrzywdzeniem siebie i innych oraz patologicznych wątpliwości, potrzeby symetrii, obsesji seksualnych, na punkcie religii i agresji;
Myśli: obsesje (uporczywie powracające idee, myśli, obrazy), przemyśliwania (przymus rozmyślania na dany temat; wahania, brak spekulacji) i rytuały myślowe (starannie opracowane serie operacji myślowych, które klient musi doprowadzić do końca; ich zakończenie zależy od bezbłędnego wykonania,);
Rodzaje czynności przymusowych: czyszczenie, sprawdzanie, powtarzanie, rozkazywanie/organizowanie, liczenie;
Czynności: kompulsyjne rytuały motoryczne (np. mycie rąk, przymus liczenia mijanych przechodniów…) i przymus unikania (działania zastępcze, podejmowane zamiast właściwych czynności, które jednak wzbudzają lęk);
Spójność tematyczna: (1). objawem afektywnym jest lęk; (2). prawie wszyscy pacjenci boją się, że coś złego stanie się im lub ich bliskim, a oni będą za to odpowiedzialni; (3)kompulsje zazwyczaj zmniejszają lęk, przynajmniej na krótki czas; powtarzalna struktura zdania warunkowego „a jeżeli…”
Tendencja do nierealistycznej oceny stopnia zagrożenia;
Choroby towarzyszące: depresja (67%); fobia społeczna, zespół paniki, fobie specyficzne; zaburzenia osobowości: osobowość unikająca lub zależna; zaburzenie obrazu ciała;
3. Przyczyny psychospołeczne:
Ujęcie psychoanalityczne: przyczyna to konflikt popędów w edypalnej fazie rozwoju (zatrzymanie lub cofnięcie do poprzedniej fazy rozwoju psychoseksualnego – fazy analnej); prowadzi do uruchomienia
mechanizmów obronnych odpowiedzialnych za powstanie zaburzenia: (1) izolacja (przerwanie połączenia między niebezpieczną myślą a towarzyszącą jej emocją), (2) przemieszczenie, (3) reakcja upozorowana (myślenie i działanie przeciwne do rzeczywistych uczuć), (4) anulowanie (staranie się o uzyskanie przebaczenia za wymyślone przestępstwo za pomocą wykonywania magicznej, przymusowej czynności).
Ujęcie behawioralne: pochodzi z dwuprocesowej teorii nauki unikania O.H.Mowrera: bodziec neutralny zostaje połączony z bodźcem awersyjnym w drodze warunkowania klasycznego i zaczyna wzbudzać lęk (np. dotknięcie klamki połączone z myślą o zarażeniu się → wykonanie rytuału zmniejsza ten lęk); leczenie przez kontrolowany kontakt z przedmiotami/sytuacjami lękotwórczymi i przeszkodzenie w wykonaniu rytuału, ukazanie, ze lęk ustępuje samoistnie;
Podatność na chorobę: lęk przed brudem i zarażeniem jako mający głębokie korzenie ewolucyjne;
Podejmowanie czynności zastępczych występuje też u wielu gatunków zwierząt w sytuacji pobudzenia lub konfliktu (muskanie piór);
Rola pamięci: Sher, Frost i Otis – ludzie ogarnięci przymusem sprawdzania słabo pamiętają swoje czynności i nie specjalnie ufają swojej pamięci (zaburzenia pamięci niewerbalnej);
Skutki prób tłumienia obsesyjnych myśli: gdy zdrowi ludzie próbują tłumić niechciane myśli, paradoksalnie wzrasta ich późniejsza częstotliwość!!!
Tłumienie myśli w okresach złego nastroju prowadzi do powiązania danej myśli z tym nastrojem: zły nastrój prowadzi do pojawiania się tej myśli, myśl zaś wywołuje zły nastrój.
4. Przyczyny biologiczne:
Czynniki genetyczne: stosunkowo wysoka zbieżność występowania choroby u bliźniąt monozygotycznych, wyższa niż u dyzygotycznych; na tą chorobę zapada ok. 10% krewnych w pierwszej linii; może to również być niespecyficzna ogólna skłonność neurotyczna;
Zaburzenia pracy mózgu: badania za pomocą PET wykazały u pacjentów nadaktywność metabolizmu orbitalnej kory przedczołowej, jądra ogoniastego oraz kory okrężnej; nieprawidłowości w funkcjonowaniu zwojów podstawy mózgu;
Hipoteza Baxtera: za zaburzenia o-k odpowiedzialne jest ciało prążkowate, uczestniczące w przygotowywaniu odpowiednich reakcji behawioralnych (→ wadliwe interakcje z innymi obszarami kory prowadzące do ich nadaktywności→ wyzwolenie wcześniej tłumionych myśli, impulsów np. agresywnych; ośrodki kory mózgowej włączają rytuały, by osłabić lęk);
Rola serotoniny: w tym zaburzeniu dobra reakcja na reki oddziałujące na serotoninę (Clomipiramina – zwiększa dostępność SE; jej długotrwałe podawanie obniża wrażliwość niektórych receptorów SE); zaburzenie związane z podwyższoną aktywnością SE oraz podwyższoną wrażliwością niektórych struktur mózgowych na ten neuroprzekaźnik;
5. Leczenie:
Farmakoterapia - preparaty oddziałujące na SE: inhibitory wtórnego wychwytu SE (zmniejszają intensywność objawów);
Terapia behawioralna: kontrolowany kontakt z czynnikiem lękotwórczymi i blokowanie przymusowej reakcji (powstrzymanie od wykonywania przymusowych rytuałów);
Interwencje neurochirurgiczne (zaburzenie co najmniej prze 5 lat).
gosiasza1