RELACJA ŚWIADKA CZESŁAWA WASIUKA.pdf

RELACJA Ś WIADKA CZESŁAWA WASIUKA. 1 1[1]

Wieczorem 29 sierpnia 1943 r. przyszła sąsiadka, spotkała matkę z siostrą na ręku i

mnie przy nodze. Mówiła, Ŝe rano Ukraińcy mają napaść na wieś i będą mordować. Jak

sąsiadka poszła, mówię mamo uciekajmy, a mama co będzie to będzie, nigdzie nie będę

uciekała. Rano jeszcze była szarówka, ojciec i matka nas zbudzili i mówią, Ŝe musimy

uciekać bo Ukraińcy wieś okrąŜają. Schowaliśmy się do lochu (piwnicy na ziemniaki). Ojciec

powiedział, Ŝe łatwo tu wykryją i wyszliśmy z lochu. Wtedy zobaczyłem pocisk świetlny,

który przeleciał nad domami, wzdłuŜ wsi. Poszliśmy w stronę rzeczki (rów melioracyjny

poza wsią, w tzw. „zagrodziu”), ale zaraz usłyszeliśmy głos: „ kuda bo strelaju ”. Wróciliśmy i

koło domu zabrali nas na zebranie do szkoły. Na placu przed szkołą było juŜ duŜo ludzi, a

Ukraińcy leŜeli z karabinami maszynowymi gotowymi do strzału. Tutaj nas rozdzielono.

MęŜczyzn zamknięto w szkole, a kobiety z dziećmi w kościele. Kobiety modliły się po cichu,

głośno płakały jeszcze inne modliły się leŜąc krzyŜem przed ołtarzem. Koło południa kościół

otworzyli i kazali wychodzić. Poprowadzili w kierunku cmentarza, po lewej stronie paliły się

zabudowania w odległości 150 m. Przy cmentarzu niektóre kobiety nie chciały iść dalej. Tutaj

zostały zabite. Matka nie pozwoliła na to patrzeć. Zasłaniała sobą i mówiła idź szybciej.

Ukraińcy kilkanaście strzałów oddali w kierunku wsi, a nas pognali dalej. Za cmentarzem

skręciliśmy w prawo, później w lewo przez pola uprawne 2-3 km. Zatrzymali na dróŜce przed

krzakiem olszyny, a na lewo było ściernisko. Wszystkim kazano usiąść na ziemi.

Po chwili przyjechał na białym koniu jakiś starszy i zrobi krótką naradę. Później jeden

Ukrainiec wziął dziesięć osób od czoła wyprowadził dalej na ściernisko kazał się kłaść i

zabijał bagnetem na karabinie. Z następną dziesiątką to samo zrobił. Wziął trzecią dziesiątkę

zabił pięć, sześć osób i mówił: Ja sam nie budu byty i odszedł na bok. Wtedy z grupy wyszedł

inny wziął następną dziesiątkę, zaczął bić doszedł drugi i we dwóch wybili tę dziesiątkę. dalej

bili na stojąco strzelając z tyłu, po trzech, czterech i na zmianę. Ja byłem z matką w ostatniej

niepełnej dziesiątce. Przede mną poszły trzy osoby, a ja za nimi, ale matka zawołała: „ Czesiek

chod ź do mnie ”, poszedłem do matki pocałowała mnie w czoło, odwróciłem się i poszedłem

na zabicie, jakieś cztery metry na brzeg ścierniska. Widziałem jak pierwsza osoba padła, do

drugiej strzelał inny, a ten co zabił pierwszą, zachodził zabić trzecią, ja byłem czwarty.

Przyszłą mi myśl udawać trupa. Zakryłem twarz i oczy rękami, Ŝeby nie pokłuć twarzy o

ściernisko, upadłem jak zabici padali. Nie ruszając się zacząłem pomału oddychać, jak

zabrakło powietrza to szybciej i znów pomału. Bałem się, Ŝe mnie plecy będą się ruszać i

dobiją, jak inni dobijali pokazując go się rusza i omdlałem. Przez sen usłyszałem, jak kobieta

mówiła: „ uciekajmy ”. Ukraińcy juŜ poszli. Podniosłem się na rękach i zobaczyłem, jak trzy

kobiety uciekały w krzaki. Chciałem biec za nimi, ale ostatnia cofnęła się z krzaków i mnie

ręką pogroziła. Popatrzyłem na matkę, nie miała lewego ramienia. Brat leŜał z drugiej strony

matki, a siostra w poprzek z otwartymi oczami. Zrzuciłem z nóg ciało i połoŜyłem się jak

przedtem i straciłem świadomość. Po obudzeniu się wstałem, słońce było juŜ nad zachodem.

Czesław Wasiuk

Byłam świadkiem – wspomnienia i relacje Heleny Bieleckiej 1 [2]

Relacja I

W marcu 1943 roku Ŝyło nas sześcioro: Jula, Zosia, ja (Helena), Julian, Marysia i

Jasio, z tym, Ŝe Jula była na robotach przymusowych w Niemczech.

Jak juŜ wspomniałam, w niedzielę wszystkich kto nie poszedł do kościoła, tato zbierał

w pokoju i czytał cała Mszę św. Mama w tym czasie w kuchni szykowała obiad. Jasio kiedyś

zapytał: „ A po co oni si ę modl ą?”

„ś eby bozia dała zdrówko i chleba ” – odpowiedziała mama. Dzieci cichutko weszły do

kuchni i klęcząc, na cały głos zaśpiewały: „ Boziu, daj chleba i śmietany ”.

Śmiech, radość i miłość, aŜ pulsowały w tym domu. Mimo trosk, niedostatku i wojny, to

poczucie więzi rodzinnej sprawiało, Ŝe Ŝycie było piękne.

Bardzo się modliłam, pisałam wiersze do Matki Boskiej i co się dało, czytałam. „Ojca

zadŜumionych” Słowackiego nauczyłam się na pamięć. Byłam zauroczona tragizmem i

rymem. Pamiętam, Ŝe moje dzieci nie chciały radia ani zabaw, tylko prosiły:- Mamo,

powiedz: „ Le Ŝ ało dziecko nie Ŝ ywe...”

Przed wojną Polacy, śydzi i Ukraińcy traktowali się jak równi sobie. śyli dość

skromnie, ale razem uczyli się, pracowali, pili, a nawet były mieszane małŜeństwa.

Wojna wszystko przewróciła do góry nogami.

Z wojny we wrześniu 1939 roku oraz pierwszej okupacji sowieckiej niewiele

pamiętam. Polska została rozebrana przez „Przyjaciół” Moskali i Niemców. Myśmy się

znaleźli pod okupacją sowiecką.

śydzi śmiali się i mówili: „ Jak był Piłsudski, to było po ludzku, jak przyszedł Sowiet,

to s...ka zobaczyła ś wiet”.

Wiem, Ŝe były wywózki na Sybir oraz róŜne zakazy i nakazy.

W 1941 roku Niemcy przepędzili „przyjaciół” Moskali i zaczęła się u nas okupacja

niemiecka. Weszli czyści, piękni, z uśmiechem na twarzach i zimnym wrogim spojrzeniem.

Znowu wszystko się zmieniło.

śydzi zostali oznaczeni gwiazdą Dawida; byli przeraŜeni.

Ukraińcy waŜni i butni, z nikim się nie bratali. Co chcieli, to robili. Utworzono

ukraińską policję, która w polskich domach przeprowadzała rewizje i zabierała wszystko co

się jej podobało, groŜąc, Ŝe zabiją, jeśli ktoś się poskarŜy. Władza przeszła w ręce ukraińskich

nacjonalistów. Niemców po wsiach nikt nie widział, tylko ich rozkazy i zarządzenia

wykonywali coraz bardziej rozbestwieni Ukraińcy.

Polacy Ŝyli w ciągłym strachu przed Niemcami i Ukraińcami.

Tato codziennie odwoził mleko do zlewni w Małym Siedliszczu. Pewnego dnia

1942 roku wrócił z mlekiem zmieniony, blady – i powiedział” „w nocy wszystkich ś ydów z

miasteczka wywie ź li i wymordowali. Zrobili to Niemcy przy pomocy policji ukrai ń skiej”.

Po tym zaczęło się rabowanie wszystkiego, co po śydach zostało. Niektórzy śydzi

byli bogaci, toteŜ wzbogacili się ich mordercy. Rabowała nie tylko policja, ale takŜe prawie

wszyscy zwykli mieszkańcy Małego Siedliszcza. Sąsiad, który teŜ woził mleko, później

opowiadał, Ŝe jest juŜ bogaty, tyle dobra wszelkiego sobie naściągał. Po południu tego dnia

poszłam do Małego Siedliszcza (miasteczka). Chodziłam i oglądałam splądrowane domostwa.

Kiedy wróciłam do domu, dostałam torsji i rozchorowałam się. Dziś nie wiem, dlaczego tam

poszłam. Jednocześnie z rabunkiem trwało wyłapywanie śydów, którzy się ukrywali,

zabijano ich widłami i siekierami. Szukano na strychach, w piwnicach i we wszelkiego

rodzaju kryjówkach, a takŜe w lasach i zaroślach. Później Ukraińcy chodzili i sprzedawali

zrabowane rzeczy: buty, odzieŜ, biŜuterię. Przynosili do mamy suknie do przeróbki i

materiały do szycia. Mama im szyła.W nocy ktoś zastukał do okna. Tato otworzył drzwi i do

mieszkania weszli przestraszeni śydzi: Szyłym z synami i synową. Prosili: „Mieciu ,ratuj!

Uciekli ś my. Do nocy siedzieli ś my w szuwarach nad rzek ą ”.

Tato zaprowadził ich na strych obory, gdzie było siano. Mama codziennie gotowała duŜy gar

zupy. Siedzieli cicho. Ukraińcy często zaglądali do obory i sprawdzali, czy czasami tato nie

zabił świni lub jałówki na własny uŜytek. Na to potrzebna była zgoda władz. Tato drŜał ze

strachu, Ŝe odkryją śydów. Tylko małe dzieci nie wiedziały. My starsi, wiedzieliśmy i

musieliśmy milczeć.

Po jesieni przyszła ostra zima. Koce i kurtki nie wystarczały. Chleb zamarzał na kość.

Zupa momentalnie stygła. Więc przychodzili w nocy do mieszkania ogrzać się. Nie wolno

było o tym nikomu pisnąć słowa, gdyŜ groziła śmierć całej rodzinie. Pamiętam, kiedyś w

nocy przyszli do mieszkania i przeraŜeni zobaczyli, Ŝe w kuchni jest Marysia (3,5 letnia) i

patrzy na nich, a po chwili mówi: „ To ś ydy”. BoŜe! Ile trzeba było dziecku się natłumaczyć,

Ŝe zaraz pójdą, nie wiemy dokąd. ToteŜ wiosna poszli w lasy. Prawdopodobnie zginęli

wszyscy troje. Było im dane przeŜyć w strachu i zimnie tylko jedną zimę.

Przyszedł rok 1943. Tymczasem policja ukraińska przeistoczyła się w bandę UPA

(Ukraińska Powstańcza Armia) groŜąc, Ŝe teraz wymordują Polaków i będą mieli wolną

Ukrainę. Znowu strach i przeraŜenia padło na ludność polską. Wpadali do domów polskich,

rewidowali, szabrowali i zapewniali o przyjaźni, gdyŜ niektórzy Polacy zaczęli wyjeŜdŜać do

miast. Miedzy innymi babcia z ciocią Zosią, stryjkiem Wackiem i ciocią Kazią wyjechała do

Kostopola do cioci Broni. My zostaliśmy. Po głodnej wiośnie tato postanowił trochę się

zaopatrzyć na wyjazd. Tymczasem zaczęły napływać coraz bardziej alarmujące wieści o tym,

Ŝe Ukraińcy mordują Polaków, Ŝe napadają na większe wsie, wszędzie jest panika. Tato

wykopał dół pod stodołą i schował trochę rzeczy, miał jechać jeszcze do młyna. Mama

jeszcze szyła Ukraińcom, którzy zapewniali, Ŝe nigdy nie przyjdą nas mordować.

Któregoś wieczora tato mnie, Zosię i Julka schował w schronie pod stodołą i przykrył

darnią, mówiąc: „ Mo Ŝ e te dzieci prze Ŝ yj ą ”. Następnego ranka, na wpół Ŝywe wskutek braku

powietrza, nas powyciągał. Tato był jakiś otępiały, nic nie mógł robić, zamyślał się.

Pierwsze dni maja 1943 roku były jednym pasmem strachu i chęci ucieczki. Po nocach

się czuwało, były dyŜury i przy najmniejszym podejrzeniu ruchu wszyscy byli na nogach,

gotowi do ucieczki w zboŜa i do lasu. Julek mówił: „ Mamo, tylko mnie obud ź , mam taki

schron, Ŝ e nikt mnie nie znajdzie”. Z 25 na 26 maja 1943 roku na noc do nas przyszły z

Grud kuzynka Maria śukowska z córeczką, Adela Sewrukowa z dwojgiem dzieci oraz

staruszka Sewrukowa. Bały się, Ŝe tej nocy ich wieś będzie mordowana. Nie było gdzie spać,

więc tato mnie i Zosie zaprowadził do obory na stryszek z sianem. W nocy obudziły nas

jakieś głosy. Noc przedtem pies Brysio całą noc wył. Teraz słychać było jakieś trzaski.

Wyprowadzają bydło z obory ? Co się dzieje ? Zosia mówi: „ Ja zejd ę i zobacz ę , ty zosta ń ”.

Ale ja się nie zgodziłam. Trzymałam się jej kurczowo i prosiłam, aby została. I tak leŜałyśmy

cicho. Usłyszałyśmy, Ŝe ktoś wchodzi po drabinie. Wstrzymałyśmy oddech. Po chwili

powiedział po ukraińsku: „ Tu nic nie ma” i zszedł z drabiny. Jeszcze raz trzasnęły gdzieś

drzwi i całkiem ucichło. Wtedy cichutko zeszłyśmy z Zosią na dół. Zapamiętałam tylko

króliki na wolności, parasolkę rzuconą u drzwi wejściowych szeroko otwartych, i ciszę,

okropną ciszę. Weszłyśmy do domu i zobaczyłyśmy mamę całą we krwi na progu sypialni.

Podniosła głowę i mówi: „ To wy Ŝ yjecie ?”. Cisza dzwoni w uszach, przeraŜenie, rozpacz. Co

tu się stało? A mama mówi: „Sprawd ź cie, mo Ŝ e kto ś Ŝ yje ?. Nieprzytomna i roztrzęsiona

ułoŜyłam z siostra mamę na łóŜku. Kurczowo trzymałam się siostry i tylko byłam w stanie

szeptać: „ Zosiu, uciekajmy”. Ale ona wyniosłą zarąbaną 4-letnią Marysię do duŜego pokoju, a

ja spojrzałam na drugie łóŜko – juŜ dniało, powoli mrok się rozjaśniał – i zobaczyłam Jasia,

2,5 letniego brata. LeŜał śliczny w białej koszulce, tylko dziwnie główkę miał odrzuconą w

bok. Nachyliłam się i zobaczyłam przerąbaną szyję, głowa wisiała na skórze. Tylko

krzyknęłam, „ mój Jasio nie Ŝ yje ” i połoŜyłam rękę na jego udzie. Jeszcze poczułam Ŝywe,

pulsujące ciało. Chwyciłam się za głowę i wypadłam z pokoju, szukając Zosi. Uczepiłam się

jej, nieprzytomna na widok pokotem leŜących trupów. Marysia śukowska córeczkę miała pod

sobą. Obie zarąbane, cały pokój we krwi. Czternastoletni Julek leŜał obok bez części czaszki,

z rozlanym mózgiem. Zosia odwracała ciała sprawdzając, czy ktoś jeszcze Ŝyje. śyła

staruszka Sewrukowa z przerąbaną szczęką. Przeniosłyśmy ją do sypialni mamy. Zosia i i

Jasia połoŜyła przy trupach. A ja nieprzytomna, wciąŜ uczepiona Zosi, szeptałam „

Uciekajmy!”. Wtedy mama mówi: „ Chowajcie si ę , jad ą jakie ś wozy drog ą ”. Ja wsunęłam

się pod łóŜko mamy, pod którym była krew Marysi. Zosia schowała się w szafie w duŜym

pokoju. Weszli. Bałam się oddychać. Noga bandyty była tuŜ mojej twarzy. Chwilę postał i

wyszedł. Po chwili mama mówi: „Helka, id ź , ga ś ”. Cicho szepcę: „ Mo Ŝ e jeszcze s ą ”. W tym

momencie wpada Zosia i mówi cicho: „ Cały dach w płomieniach, musimy mam ę i staruszk ę

wyprowadzi ć (wynie ść ) z domu w zbo Ŝ e, za stodoł ę ”. Zosia się uwija, wynosi co moŜe i ściele

posłanie w Ŝycie. Ja, trzęsąc się, tylko szepcę: „ Uciekajmy” Wyprowadzamy mamę z domu

płonącego. Zosia mówi: „ Prowad ź , ja skocz ę , jeszcze cos wynios ę z domu”. JuŜ dniało.

Spojrzałam na mamę i zobaczyłam odrąbane ramię i wiszące ciało. Blada wyszeptała : „Id ź ,

cos jeszcze uratuj, ja sama pójd ę ”. Kiedy wróciłam, mama leŜała w tym samym miejscu,

gdzie ja zostawiłam. Zosia wypadła z domu z garnkiem zsiadłego mleka i łyŜką.

Dowlokłyśmy mamę do Ŝyta za stodołą i juŜ było widno, kiedy przez łąki uciekałyśmy do

Kostopola, gdzie była babcia i cała reszta rodziny. W nocy był przymrozek. My bose, w

kretonowych koszulinach, przeraŜone do nieprzytomności. Na trawie był szron i nogi tak mi

zmarzły, Ŝe z bólu pomyślałam: „ Czemu mnie nie zabili”. Wtedy zobaczyłyśmy, Ŝe ktoś nas

goni. Z lasu wypadli bandyci i do rzeki nas dogonili. Zosia wciągnęła mnie do wody i za rękę

przeciągnęła mnie na drugi brzeg. Jej woda sięgała do ramion, a mnie oczy zalewała,

przeraźliwie zimna. Obejrzałyśmy się, bandytów nie było. Oni tylko nocami mordowali , a w

dzień udawali przyjaciół i niby Ŝal. Wracając z wyprawy palili te domostwa, gdzie były trupy.

Spieszyli się, gdyŜ juŜ świtało. Kiedy nasz dom palili, nawet nie zauwaŜyli, Ŝe dzieci nie

było, tylko mama i staruszka leŜały w sypialni. To nas uratowało. Na wpół Ŝywe z

przeraŜenia, drŜące z zimna, bose, w kretonowych koszulinach, oszronionymi łąkami,

omijając wsie ukraińskie, o godzinie szóstej rano dotarłyśmy do Kostopola. Nie pamiętam,

jak babcia, brat i siostry ojca to przeŜyły. Miałam 14 lat i pierwszy raz zobaczyłam światło

elektryczne. Brat ojca, Wacek, mieszkał u dalszej kuzynki, a babcia i ciocia Zosia – u cioci

Broni, która na stałe mieszkała w Kostopolu.

Zaraz rano, brat ojca Wacek i mąŜ cioci Zosi Józef Reszczyński pojechali zabrać mamę i

panią Sewrukową do szpitala. W południe poleciałyśmy do szpitala. Przywieźli mamę

sąsiedzi z okolicznych wiosek. Cecylówki i Grud, którzy zobaczyli poŜar, przyszli na osiedle

w Małym Siedliszczu, zastali pogorzelisko i znaleźli za stodołą mamę i panią Sewrukową.

Przywieźli ja do szpitala w Kostopolu 26 maja 1943 roku. Widziałam jak mamę znoszono z

wozu całą we krwi i strzępach porąbanej bielizny. Szok, przeraŜenie, głód i na wpół Ŝywa

mama.

Lista Polaków zamordowanych i zranionych przez Ukraińców w nocy z 25 na 26 maja 1943

roku w Małym Siedliszczu:

1. Mieczysław Szczurowski, ur. w 1903 r., mój ojciec z Małęgo Siedliszcza

2. Julian Szczurowski, ur. w 1929 r., syn Mieczysława

3. Maria Szczurowska, ur. w 1939 r., córka Mieczysława

4. Jan Szczurowski, ur. w 1941 r., syn Mieczysława

5. Maria śukowska, około 29-30 lat, kuzynka z Grud

6. NN. śukowska, około 3 lat, córka kuzynki

7. Adela Sewruk, około 40 lat, znajoma

8. NN. Sewruk, około 6 lat, syn Adeli

9. NN.Sewruk, około 4 lat, córka Adeli

10. NN.Sewruk, około 60 lat, teściowa Adeli, z Grud, porąbana siekierą – przeŜyła

11. Aleksandra Szczurowska, ur.w 1905 r., Ŝona Mieczysława, moja mama, z Małego

Siedliszcza, porąbana siekierą – przeŜyła.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: