sw_wstep2.pdf

@G.Wieczorkowska . Fragmenty książki + slajdy z wykładu

I Pomiar i operacjonalizacja ................................................................................................................... 1

I.1 Przykład pomiaru: ekstrawersja i waga ciała............................................................................................. 2

II Miary tendencji centralnej i zróżnicowania: średnia i wariancja ........................................................... 3

III Zależności większej liczby zmiennych ................................................................................................. 5

IV Kumulacja wiedzy na przykładzie badania Milgrama POSŁUSZEŃSTWO ......................................... 7

IV.1 poszukiwanie alternatywnych wyjaśnień dla uzyskanych wyników........................................................... 8

V Nieuzasadnione zarzuty pod adresem badań eksperymentalnych...................................................... 8

VI Podsumowanie 1. bloku.........................................................................................................................

Dlaczego porównujemy wyniki grup osób a nie pojedynczych osób? .........................................................................

Podejście skoncentrowane na zmiennych vs na osobach .........................................................................................

Co oznaczają sformułowania:.....................................................................................................................................

• KANON JEDYNEJ RÓŻNICY, ....................................................................................................................

• wariancja .....................................................................................................................................................

• interakcja .....................................................................................................................................................

• randomizacja ...............................................................................................................................................

Na czym polegają różnice między ...............................................................................................................................

•

badaniami korelacyjnymi i eksperymentalnymi? .........................................................................................

•

zmiennymi: teoretycznymi (ukryte, latentne) i empirycznymi (obserwacyjne, wskaźniki). ..........................

•

zmiennymi kategorialnymi vs ilościowymi ...................................................................................................

•

zmiennymi niezależnymi i zależnymi...........................................................................................................

•

realizmem psychologicznym i sytuacyjnym.................................................................................................

•

trafnością wewnętrzną i zewnętrzną badania..............................................................................................

I Pomiar i operacjonalizacja

Jeżeli chcielibyśmy wykazać, że wzrost motywacji powoduje wzrost poziomu wykonania, to

musimy określić, co rozumiemy przez „poziom motywacji” i „poziom wykonania”. Motywacja to

zmienna teoretyczna (nieobserwowalna, ukryta) , która musi zostać zoperacjonalizowana,

abyśmy mogli testować interesujące nas zależności. Operacjonalizacja motywacji oznacza

określenie zestawu operacji, jakie trzeba wykonać, aby być pewnym, że osoba X ma większą

motywację niż osoba Y. Jest to bardzo trudne zadanie, bo nawet gdy chcemy zmierzyć (opisać)

tak prosty obiekt, jakim wydaje się być jabłko, musimy najpierw odpowiedzieć na pytanie, jakie

aspekty jabłka nas interesują.

MOTYWACJA i inne zmienne teoretyczne stosowane w naukach społecznych, np.

AGRESJA, EMOCJA czy POCZUCIE WINY, występują często także w języku potocznym. Są

pojęciami naturalnymi , które nie mają precyzyjnej definicji (por. rozdz. 2). Jeden badacz może

uważać, że motywacja wiąże się z deklaracją pragnień, inny definiuje ją w kategoriach zachowań

mających na celu osiągnięcie celu, jeszcze inny uwzględnia tylko spadek nastroju w sytuacji

zablokowania możliwości osiągnięcia celu. Dlatego więc porównanie wyników dwóch różnych

badań zaplanowanych w celu zbadania wpływu motywacji może być trudne. Nawet wtedy, gdy

badacze podzielają te same definicje procesów psychologicznych leżących u jej podłoża, mogą w

swoich badaniach dojść do bardzo różnych operacjonalizacji. W naukach społecznych nie ma

standardów tworzenia operacjonalizacji zmiennej teoretycznej. Oznacza to, że mówiąc o

zależnościach między zmiennymi, musimy brać pod uwagę sposób, w jaki były one

operacjonalizowane. Stąd tak ważne jest zapamiętywanie opisów całych badań, a nie tylko

płynących z nich wniosków.

Operacjonalizacja motywacji może być przepisem na jej pomiar. Celem pomiaru jest

umieszczenie osób, np. X i Y, na pewnym wymiarze liczbowym – tak, aby ich odległość na tym

wymiarze (różnica między wartościami zmiennej obserwowalnej) odzwierciedlała ich odległość na

continuum przedstawiającym zmienną teoretyczną.

Jeżeli naszą zmienną teoretyczną (ukrytą) jest motywacja do zdobycia wiedzy na temat

psychologii, możemy ją zmierzyć, pytając o to, ile godzin osoba jest gotowa uczyć się tego

przedmiotu. Motywację do odchudzania się możemy mierzyć, zadając różne pytania o to, jak

schudnięcie jest ważne, możemy też obserwować zachowanie – ile czasu osoba spędza na

@G.Wieczorkowska . Fragmenty książki + slajdy z wykładu

siłowni, jak zachowuje się na przyjęciu itp. Możemy więc podać bardzo wiele sposobów pomiaru

zmiennej teoretycznej. Jeżeli zmienną teoretyczną jest poziom wiedzy , to możemy ją mierzyć za

pomocą testu egzaminacyjnego. Wynik testu będzie wskaźnikiem wiedzy . Wynik w teście jest

zmienna empiryczną (obserwowalną), która może być lepszym lub gorszym wskaźnikiem

zmiennej teoretycznej (nieobserwowalnej), ponieważ na jej wartości wpływają także zmienne

zakłócające takie jak: stopień motywacji, poziom koncentracji – błędy w systemie oceniania,

pomyłki itd. Odpowiedzi na zadanych 5 pytań są zazwyczaj gorszym wskaźnikiem zmiennej

teoretycznej, niż odpowiedzi na 100 pytań.

Powinniśmy też pamiętać, że na to, co mierzymy (wskaźniki), składa się wynik prawdziwy

(wartość zmiennej teoretycznej, gdybyśmy ją potrafili zmierzyć) i błąd pomiaru . W naukach

fizycznych przedmiotem pomiaru są byty realne (rzeczywiste wielkości np. długość,

temperatura, ciężar, ciepło). Jest ustalony wzorzec np. metra i możemy obliczyć jak dobrze nasz

pomiar odpowiada wzorcowi. W naukach społecznych przedmiotem pomiaru są byty wirtualne

(konstrukty teoretyczne np. reprezentacje poznawcze, postawy, cechy, stany afektywne).

Istnieje podstawowa różnica między pomiarem wielkości fizycznych a pomiarem

konstruktów teoretycznych. Modele pomiarowe wypracowane w naukach fizycznych nie przystają

w pełni do pomiaru w naukach społecznych. Nie mamy wzorca postawy, inteligencji, motywacji,

współpracy,…, z którym moglibyśmy wyniki naszego pomiaru porównać. Ekonomista jest

zainteresowany ilością pieniędzy dostępnych na rynku – więc będzie starał się mierzyć

obiektywną wielkość zarobków. W badaniach społecznych nawet jeśli prosimy o podanie

wielkości zarobków w złotówkach, to tak naprawdę interesujemy się reprezentacją poznawczą

zarobków w umyśle respondenta. Dlatego nie traktujemy tak poważnie jak w naukach fizycznych

oryginalnej jednostki pomiaru, dokonując często przekształceń powodujących jej zmianę.

I.1 Przykład pomiaru: ekstrawersja i waga ciała

Psychologowie mierzą cechy nieobserwowalne, zadając pytania o zachowania. Jedną z

ważniejszych różnic indywidualnych jest ekstrawersja – różnie definiowana przez różnych

badaczy .

Na ekstrawersję 1 składają się: towarzyskość, żywość, aktywność, asertywność, poszukiwanie

doznań. Ekstrawertycy są przyjacielscy i serdeczni, towarzyscy i rozmowni, skłonni do zabawy

oraz poszukiwania stymulacji. Wykazują tendencje do dominowania w kontaktach społecznych i

są życiowo aktywni oraz pełni wigoru. Wykazują optymizm życiowy i pogodny nastrój.

Introwertycy są ich przeciwieństwem.

Na mocy tej definicji możemy więc zakładać, że ekstrawertycy będą odpowiadali na

poniższe pytanie inaczej niż introwertycy.

Czy w opisanej poniżej sytuacji Twoje zachowanie przypomina zachowanie:

a) osoby A b) raczej osoby A c) osoby B d) raczej osoby B e) trudno powiedzieć

W nowym towarzystwie osoba A natychmiast nawiązuje nowe znajomości.

Musi minąć trochę czasu, nim osoba B poczuje się swobodnie w rozmowie z nieznajomymi.

Na mocy definicji ekstrawersji możemy zakładać, że respondent, który stwierdził, że jest

bardziej podobny do osoby A (w nowym towarzystwie natychmiast nawiązuje nowe znajomości),

lokuje się na wymiarze ekstrawersji „wyżej” niż respondent, który stwierdził, że jest bardziej

podobny do osoby B (potrzebuje czasu, aby poczuć się swobodnie).

Odpowiedź na to pytanie pozwala nam uporządkować respondentów na skali. Jest to

skala porządkowa . Przypisanie poszczególnym odpowiedziom liczb, np. w następujący sposób:

1 Strelau ekstrawersję definiuje jako jeden z czynników tworzących strukturę osobowości.

@G.Wieczorkowska . Fragmenty książki + slajdy z wykładu

1 = podobny do osoby A

2 = podobny raczej do osoby A

4 = podobny do osoby B

3 = podobny raczej do osoby B

oznacza, że zakładamy równość różnicy m.in. między odpowiedzią 1 i 2 (<podobny do osoby A> i

<podobny raczej do osoby A>) oraz 2 i 3 (<podobny raczej do osoby A> i <podobny raczej do

osoby B>). Czy możemy założenie o równości przedziałów (odległości między kolejnymi punktami

skali) udowodnić? Nie, ale w naukach społecznych tego typu skale są traktowane jako ilościowe

– zakładana jest stałość jednostki, choć nie można jej wykazać.

Nie wiemy też, co zrobić z odpowiedzią <trudno powiedzieć> – czy włączyć ją w środek

skali czy też wyłączyć odpowiedzi z analizy. Różne decyzje podejmują badacze – w przypadku

tej skali dodatkowe badania pokazały, że decyzja o włączeniu tej odpowiedzi w środek skali jest

w pełni uzasadniona.

Podsumowując – założenie, że wyniki odpowiedzi na skalach szacunkowych, takich jak

omawiana powyżej, czy np. przy zgadzaniu się z danym poglądem odpowiedzi typu:

stanowią dane ilościowe, jest akceptowane w najlepszych zagranicznych czasopismach

psychologicznych.

Rygoryści metodologiczni bez problemu zaakceptowaliby pomiar wagi ciała jako skalę

ilościową. Wydawałoby się, że tym przypadku mamy do czynienia z doskonałą skalą ilorazową –

mamy określone zero bezwzględne, waga ciała ma stałą, dobrze określoną jednostkę pomiaru –

1 kg. Różnica w wadze – np. między 67 kg a 68 kg – jest taka sama, jak między 82 i 83 . Mając

do czynienia ze skalą ilorazową, możemy wyliczać średni przyrost czy ubytek wagi ciała, gdy

chcemy sprawdzać skuteczność diety. Jednak zmiana wagi o określoną wielkość wiąże się z

różnymi zmianami w zmiennej teoretycznej. Nawet przy tym samym wzroście 12– kilogramowy

spadek wagi oznacza ubytek 10% dla osoby o masie wyjściowej 120 kg i aż 20% dla osoby

ważącej 60 kg. W badaniach skuteczności różnych diet uśrednia się wyniki – jeśli w tej samej

grupie jedna osoba przytyła 13 kg, a druga tyle samo schudła, średni przyrost wynosi 0. Należy

jedna pamiętać, że spadek wagi o 13 kg jest równoznaczny z utratą 10 kg tkanki tłuszczowej i 3

kg tkanki mięśniowej, tymczasem ponowny wzrost wagi o 13 kg oznacza przyrost 12 kg tkanki

tłuszczowej i tylko 1 kg tkanki mięśniowej. <+13> oznacza coś innego niż <–13> .

Wzorcowa dla rygorystów metodologicznych skala pomiarowa po bliższej analizie też zaczyna

budzić wątpliwości.

Pokazaliśmy dwa przykłady problemów metodologicznych związanych ze skalami

pomiarowymi, aby na koniec stwierdzić, że mimo tych wszystkich wątpliwości, odpowiedzi na

skalach szacunkowych np. <bardzo często,…, bardzo rzadko> uznajemy w badaniach

społecznych za zmienne ilościowe – co pozwala nam na wyliczanie miar tendencji centralnej i

zróżnicowania, opisanych w dalszej części rozdziału.

II Miary tendencji centralnej i zróżnicowania: średnia i

wariancja

Dla zmiennych ilościowych możemy policzyć miary tendencji centralnej i zróżnicowania.

Choć może to wyglądać niezbyt poważnie ☺ , najprościej to zrozumieć porównując wysokości

kwiatków w doniczkach. Doświadczenie dydaktyczne nauczyło mnie, że ilustrowanie liczb w ten

sposób bardzo ułatwia zrozumienie.

Porównajmy zatem dwa zbiory wyników (wysokości kwiatków w doniczkach):

@G.Wieczorkowska . Fragmenty książki + slajdy z wykładu

W obu doniczkach średnia wysokość kwiatków wynosi 180 . To, co je różni, to stopień

skupienia wyników wokół średniej . Dla każdego kwiatka możemy obliczyć jego „odległość” od

średniej, odejmując od X (wysokość kwiatka) M (średnią arytmetyczną wysokości wszystkich

kwiatków w danej doniczce). Zsumowanie podniesionych do kwadratu różnic X – M da nam

miarę rozproszenia wyników wokół średniej , oznaczaną jako SS (sum of squares). Suma

kwadratów odchyleń od średniej zazwyczaj 2 rośnie wraz ze wzrostem liczby osób w próbie.

Aby nasza miara nie zależała od wielkości próby, musimy uśrednić SS , dzieląc ją przez

liczbę stopni swobody określoną na podstawie liczebności próby ( n – 1). W naszej doniczce jest 7

kwiatków, zatem n = 7, czyli n – 1=6. Wynikiem tych obliczeń jest podstawowa miara

zróżnicowania dla próby, nazywana wariancją . Pierwiastek kwadratowy z wariancji nazywamy

odchyleniem standardowym .

Wyjaśnianie wariancji (zróżnicowania wyników różnych osób, w różnych sytuacjach, itp.) –

jest podstawowym celem w badaniach społecznych.

Na podstawie Państwa ocen sformułowanych po oglądaniu filmu z badania

WIĘZIENIE można wyliczyć średnie ( M) i odchylenia standardowe (s) osobno w

grupie więźniów i strażników.

2 Wyjątkiem jest sytuacja, gdy dodatkowe wyniki mają wynik równy średniej, ponieważ wtedy ich odchylenia od

średniej równe są zeru.

@G.Wieczorkowska . Fragmenty książki + slajdy z wykładu

różnica nieistotna dla pytania 2

tendencja statystyczna dla pytania 3 p=0,06

istotne dla pytania 4 i 5 p=0,001

Z powyższej tabeli można odczytać, że :

Intensywność przeżywanych emocji w grupie strażników jest ===== niż w grupie

więźniów [porównujemy średnie w grupach]

===== zróżnicowanie intensywności emocji zanotowano w grupie więźniów niż

strażników [porównujemy odchylenia standardowe w grupach].

III Zależności większej liczby zmiennych

Rzeczywistość jest bardziej złożona niż to, co badamy, analizując związki dwóch

zmiennych. Często zbieramy dodatkowe informacje, które mogą być wykorzystywane w dalszych

analizach, np. zapisujemy płeć, wiek, mierzymy poziom ciśnienia badanych.

Wpływ zmiennych dodatkowych (towarzyszących, kontrolowanych) na związek

między badanymi zmiennymi możemy kontrolować poprzez:

1. przekształcanie zmiennych w stałe – np. zmienną WYKSZTAŁCENIE możemy

kontrolować, badając wyłącznie studentów – wtedy wykształcenie nie będzie zniekształcać relacji

między X i Y , choć może okazać się, że związek w grupie osób z wykształceniem podstawowym

ma inny kształt, niż w grupie z wykształceniem wyższym;

2. badanie grup podzielonych losowo (zbiorowych klonów);

3. eliminowanie wpływu czynników ważnych, np. wieku, płci, wykształcenia badanych,

lecz nieistotnych z punktu widzenia pytania badawczego, za pomocą procedur statystycznych .

Zmienne, które nie są przedmiotem naszych hipotez,

ale mogą mieć wpływ na badane zależności i z tego powodu zostały w badaniu „zmierzone”,

nazywamy zmiennymi towarzyszącymi / kontrolowanymi .

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: