3.Reformy Sejmu Konwokacyjnego 1764 r.pdf

Reformy Sejmu Konwokacyjnego 1764 r.

W połowie XVIII w. doszło do wytworzenia się w Rzeczpospolitej dwóch ważnych

ośrodków magnackich rywalizujących ze sobą, dwóch obozów politycznych. Pierwszy

skupiony był wokół rodu Potockich , drugi określany był mianem familii i skupiony był

wokół Czartoryskich . Familia była grupą bardziej zwartą politycznie. Godziła się na

wpływy rosyjskie. Obawiała się natomiast Prus. Przewidywano, że Prusy, które w 1713 r.

zajęły Szczecin, następnie w 1740 r. zajęły Śląsk, uderzą na Rzeczpospolitą. Była to

konieczność ze względu na połączenie pomiędzy Brandenburgią a Prusami. Familia

miała nadzieję, że Rosja w przeciwieństwie do Prus nie będzie sprzeciwiała się

przeprowadzeniu reform w Rzeczpospolitej. Dlatego Familia była stronnictwem

prorosyjskim. W ogóle nie brano pod uwagę jakiegokolwiek programu alternatywnego.

Program reform obejmował walkę z oligarchią magnacką, decentralizację państwa.

Familia chciała zreformować ustrój Rzeczpospolitej, uzdrowić sejm i wzmocnić władzę

centralną. Koniec panowania Augusta III to także zmiana układu sił w Europie. Konflikt

tradycyjny pomiędzy Habsburgami a Bourbonami od połowy XVIII w. należy już do

przeszłości. W miejsce tego konfliktu pojawił się nowy: konflikt francusko-angielski. Był to

konflikt o kolonie. Stąd we Francji nie interesowano się już tak bardzo Rzeczpospolitą.

Utrwalił się także sojusz prusko-rosyjski, a położona pomiędzy tymi dwoma państwami

Rzeczpospolitą stała się terenem polityki ekspansji tych państw. Prusy dążyły do

połączenia z Brandenburgią, to musiało dokonać się kosztem Pomorza Gdańskiego,

Prus Królewskich. Rosja roztaczała nad Rzeczpospolitą protektorat, odbierając jej

ostatnie oznaki suwerenności. Katarzyna II , która objęła tron rosyjski w 1762 r. miała

ułatwione zadanie, ponieważ dom Czartoryskich działając przeciwko wpływom saskim i

pruskim, działając także przeciwko Augustowi III snuł plany detronizacji Augusta III przy

pomocy wojsk rosyjskich. Familia chciała dokonać zamachu stanu. Ale zamach okazał

się niepotrzebny. 5 października 1763 r. August III zmarł. Jego śmierć otworzyła

możliwość przeprowadzenia reform w państwie. Familia postanowiła zawiązać

konfederację i wykorzystać okres bezkrólewia do przeprowadzenia reform. Dzięki

poparciu Rosji Familia zdobyła przewagę. Przeciwnicy Familii - Potoccy wysunęli swego

kandydata do tronu. Był nim Jan Klemens Branicki , który wówczas liczył 74 lata. Zupełnie

nieoczekiwanie pojawiła się wśród kandydatów do tronu osoba Stanisława

Leszczyńskiego , który miał wówczas 86 lat. Wiadomość o śmierci Augusta III dotarła do

Petersburga w połowie października. W planach rosyjskich królem Korony i Litwy miał

zostać człowiek, który koronę Rzeczpospolitej zawdzięczał by Rosji. Przez ten fakt

związał by się z polityką Petersburga. Oczywiście władca musiał być wybrany w drodze

wolnej elekcji. Odrzucono możliwość wybrania kolejnego Sasa. Katarzyna II napisała list

do króla pruskiego Fryderyka II przedstawiając swego kandydata do tronu - Stanisława

Poniatowskiego . Fryderyk II wyraził na ten plan zgodę. Nakazał swojemu posłowi w

Warszawie by ten współdziałał z dyplomacją rosyjską. To doprowadziło do umocnienia

się sojuszu rosyjsko-pruskiego. Tymczasem w kraju od 7 maja do 26 czerwca

obradował sejm konwokacyjny. Sejm elekcyjny rozpoczął obrady 27 sierpn ia 1764 r.

Ponieważ zarówno Branicki jak i Leszczyński byli ludźmi w podeszłym wieku ich

kandydatur w ogóle nie brano pod uwagę. Wysunięta kandydatura Poniatowskiego

została przyjęta jednomyślnie. Podpisało się pod nią prawie 5,6 tys. wyborców. Wybrano

tego, któremu tron najmniej się należał. Tak zakończyła się ostatnia tzw. wolna elekcja w

Rzeczpospolitej. Koronacja Stanisława Augusta Poniatowskiego odbyła się 25 listopada

1764 r. Była to pierwsza koronacja, która odbyła się w Warszawie. Koronacja odbyła się

w imieniny carycy Katarzyny, niektórzy uważali to za zły znak. Na ręce prymasa elekt

złożył przysięgę w której zobowiązywał się zachowywać i szanować wszystkie

dotychczasowe prawa Rzeczpospolitej, chronić przywilejów szlacheckich, bronić pokoju

wewnętrznego i granic. W przysiędze Stanisława Augusta Poniatowskiego znalazło się

zdanie o nie zmniejszaniu granic Rzeczpospolitej. W ten sposób zwolennicy reform -

Familia - znaleźli się u władzy. Program Familii został sformułowany przy udziale

jednego z najwybitniejszych ówczesnych umysłów - kanclerza wielkiego koronnego

Andrzeja Zamojskiego . Program ten obejmował wzmocnienie państwa, ograniczał prawa

magnaterii, podkreślał znaczenie drobnej szlachty i mieszczaństwa. Na nieszczęście dla

Rzeczpospolitej ani szlachta ani mieszczaństwo nie rozumiało potrzeby reform. Familia

przypominała trochę wodzów armii, ale bez armii, bez żołnierzy. Doszła do władzy,

posiadała program reform, ale tych reform nie miał kto wprowadzić w życie. Familia była

całkowicie uzależniona od Rosji. Na sejmie konwokacyjnym uchwalono jeszcze

następujące przepisy:

- uporządkowano zasady elekcji,

- wprowadzono zasady sejmowania oraz przepisy o wojsku i skarbie państwa,

- zmieniono przepisy o cle, Trybunale Koronnym, sądach i miastach.

Sejm elekcyjny, który uchwalił Pacta Conventa podejmował decyzje między innymi o

tym, że wojsk cudzoziemskich wprowadzać do Rzeczpospolitej nie będzie. Była to ironia,

ponieważ w tym samym czasie w granicach Rzeczpospolitej stały wojska rosyjskie na

wypadek, gdyby elekcja Stanisława Poniatowskiego nie wypadła po myśli Rosji. Program

reform prezentowany był na łamach â€žMonitoraâ€ť. Powołanie komisji skarbowej

ograniczyło samowolę podskarbiego. Był to urząd jednoosobowy co pozwalało na

różnego rodzaju nadużycia, teraz powstała komisja skarbowa, która kontrolowała finanse

państwa. Powołano także komisję wojskową co ograniczyło samowolę hetmanów.

Utworzono także komisję â€ždobrego porządkuâ€ť, która miała zająć się sprawami

miast. Uporządkowano sprawy monetarne, zniesione prywatne cła. Stanisław

Poniatowski powołał komisję ministrów, która miała stanowić zalążek gabinetu ministrów.

W 1765 r. powstała Szkoła Rycerska, która miała pomóc w odbudowaniu regularnej

armii. Dążono do reformy parlamentaryzmu. Przede wszystkim chciano znieść zasadę

liberum veto. To natrafiło na opór szlachty. Przeciwko temu wystąpiła także Rosja i

wystąpił Berlin. Te dwa państwa nie chciały wzmocnienia Rzeczpospolitej. Aby

powstrzymać program reform i próby usamodzielnienia się Warszawy, państwa ościenne

sięgnęły po kwestię wyznaniową. Rzeczpospolita, która cieszyła się w Europie opinią

państwa tolerancyjnego miała teraz wejść na drogę nietolerancji. Przynosiło owoce

wychowanie oferowane przez szkoły jezuickie. Przedstawiciele innych religii w obawie

przed nietolerancją zwracali się o opiekę do państw ościennych. Dzięki temu zarówno

Rosja jak i Prusy miały wygodny pretekst do interwencji. W 1767 r. pod wpływem Rosji

zostały zawiązane dwie konfederacje innowierców: protestancka w Toruniu i

prawosławna w Słucku. Te dwie konfederacje miały bronić praw innowierców.

Następnym krokiem polityki rosyjskiej było doprowadzenie do zawiązania trzeciej

konfederacji. Tym razem konfederacji w obronie praw katolików. Dziwnym trafem wśród

konfederatów broniących praw katolików znaleźli się najwięksi przeciwnicy reform

mianowicie Jan Klemens Branicki, Seweryn Rzewuski, Ludwik Pociej, Jerzy August

Mniszek . Teraz konfederaci pod hasłem obrony katolicyzmu chcieli się zemścić za

reformy przeprowadzone od 1764 r. Głosili nawet hasła detronizacji. W takiej atmosferze

w 1767 r. w Warszawie rozpoczął się sejm. Wyboru posłów ziemskich odbywały się pod

opieką wojsk rosyjskich. Wówczas to w granicach Rzeczpospolitej stacjonowało 40 tys.

wojska rosyjskiego. Sejm działać miał jako sejm delegacyjny, co było novum w

doświadczeniu polskiego parlamentaryzmu. Mianowicie wszelkie decyzje miały być

podejmowane przez grono 66 delegatów, a uchwały grona delegatów miał później

przyjąć cały sejm. Ale bez dyskusji. Przeciwko takim projektom proponowanym przez

ambasadora rosyjskiego wystąpiła opozycja. Wówczas to ambasador rosyjski Repnin

łamiąc prawo Rzeczpospolitej, prawo które mówiło neminem captivabimus nisi iure

victum - nikogo nie uwięzimy bez wyroku sądowego- aresztował dwóch biskupów

Kajetana Sołtyka ora z Józefa Wacława Załuskiego i dwóch senatorów świeckich

hetmana polnego koronnego Wacława Rzewuskiego oraz jego syna Seweryna .

Więźniowie ambasadora rosyjskiego zostali z Warszawy wywiezieni przez Wilno,

Smoleńsk do Kaługi nad Donem. Ci czterej ludzie w więzieniu carskim spędzili 5 lat. Był

to bardzo wyraźny zamach na suwerenność Rzeczpospolitej. Ambasador obcego

państwa aresztował dostojników państwowych, a król nie zareagował, nie podjął żadnej

interwencji. Na protest zdobył się jedynie kanclerz Andrzej Z amojski , który złożył swój

urząd. Wówczas urząd kanclerza Moskwa obsadziła wygodnym sobie człowiekiem

Andrzejem Młodziejowskim . Sejm dał się zastraszyć. Na tym sejmie powstały prawa

kardynalne, które wzmacniały zasady złotej wolności szlacheckiej. Jednocześnie prawa

te wprowadzały drobne reformy, które miały zamydlić oczy tym, którzy chcieli reformy

państwa. Jako gwarant zachowania praw kardynalnych postawiona była Rosja. Prawa

kardynalne:

- zatwierdzały 3 stany: król, izba poselska, senat. Bez obecności jednego z tych stanów

żadna uchwała nie mogła być podjęta,

- wyznaczały religię katolicką jako religię obowiązującą w państwie,

- nie było możliwości odejścia od wiary katolickiej, za odejście od wiary katolickiej groziła

banicja, tych którzy przed wydaniem praw kardynalnych odeszli od wiary katolickiej kary

te nie dotyczyły,

- król ma być z urodzenia katolikiem, królowa może być z urodzenia innego wyznania,

natomiast przed koronacją musi przejść na wiarę katolicką,

- nie wolno uwięzić szlachcica bez wyroku sądowego, jeżeli komuś udowodniono w

sądzie przestępstwo takiego prawa nie miał, sąd konfiskował mu mienie,

- jeżeli ktoś ma godność szlachecką, posiada jakiś urząd w państwie, urząd nadany

przez króla mógł być cofnięty tylko przez sejm i to w sposób jednomyślny,

- równość szlachty,

- zachowano liberum veto,

- szlachcic jest właścicielem chłopów, poddanych, ale nie decyduje o ich życiu, jeżeli

chłop popełni jakąś zbrodnię ma być oddany pod sąd, pan nie może mu sam wymierzyć

kary,

- ustalono elekcję viritim jako obowiązującą.

Prawa kardynalne zakazywały wprowadzenia dynastii.

Wiadomości o wydarzeniach w sejmie, jego postanowieniach wywołały wojnę domową.

Przeciwnicy uchwał zawiązali konfederację barską. Głosili oni potrzebę obrony wiary

katolickiej oraz swobód szlacheckich. W początkowej fazie konfederaci nie podejmowali

uchwał dotyczących detronizacji. Kiedy wiadomość o zawiązaniu konfederacji dotarła do

Warszawy król zwołał radę senatorów. Postanowiono wysłać do Baru poselstwo, które

miało nakłonić konfederatów do rozejścia się, odstąpienia od buntu. W tym samym

czasie król poprosił o pomoc Rosję. Ambasador rosyjski Repnin nie czekając na wynik

poselstwa rozpoczął koncentrację wojsk rosyjskich przeciwko konfederatom. Konfederaci

początkowo chcieli prowadzić wojnę partyzancką, dopiero później gdy konfederacja

miała nabrać siły mieli przekształcić swą oddziały w regularną armię. Ale celu tego nigdy

konfederaci nie osiągnęli. Repninowi nie udało się jednak opanować całego kraju. Kiedy

udało się stłumić bunt w jednym miejscu, bunt wybuchał w innym. Po stronie rosyjskiej

stanęły jednak także oddziały koronne. Dowodził nimi Franciszek Ksawery Branicki .

Konfederatom sprzyjała Turcja, która wypowiedziała wojnę Rosji. Sytuacją w

Rzeczpospolitej zainteresowała się Francja, licząc na to, że teraz uda się jej opanować

polski tron. Wojna toczyła się przez 4 lata. Strona polska, konfederaci nie mieli w czasie

tej wojny jednolitego dowództwa, ani dowództwa wojskowego, ani dowództwa

politycznego. Sytuację zamętu w Rzeczpospolitej postanowił wykorzystać Wiedeń.

Wygodnym pretekstem była sprawa Spisza. Władze austriackie uważały, że Spisz został

zastawiony Rzeczpospolitej za Zygmunta Luksemburczyka i na tym terenie rządził brat

królewski, ale była to własność Czech. Państwo czeskie znalazło się pod berłem

Habsburgów. Ponieważ konfederaci zaatakowali Spisz, zaatakowali brata królewskiego

władze austriackie wkroczyły na teren Spisza. Zajęły sporne tereny, a w 1770 r. zajęły

także Podhale i tereny Sądecczyzny, tym razem pod pretekstem pretensji terytorialnych.

W trakcie walk ujawnił się talent Kazimierza Pułaskiego . Wielkim błędem konfederatów

było ogłoszenie detronizacji króla. Król Stanisław Poniatowski był człowiekiem, który

zawsze się wahał, nie umiał podjąć decyzji. Dostrzegał także w konfederacji pewne

dobre strony, ale w momencie kiedy konfederaci ogłosili detronizację musiał bardziej

związać się z Rosją. Konfederaci podjęli także próbę porwania króla z Warszawy, akcja

zakończyła się niepowodzeniem, a 1772 r. to właściwie agonia konfederacji. Polityczne

konsekwencje były bardzo tragiczne. Konfederaci walczyli z wojskami carskimi, ale

walczyli we własnym kraju. To doprowadziło do zupełnego zniszczenia Rzeczpospolitej.

Wojna zahamowała proces reform. Tym samym zaprzepaszczono możliwość

gospodarczego i politycznego wzmocnienia Rzeczpospolitej. Wybuch konfederacji i

wysiłek jaki Rosja musiała włożyć w jej stłumienie uświadomił Rosji, że nie jest w stanie

objąć swoim protektoratem terytorium całej Rzeczpospolitej. Rosja musiała swoimi

wpływami się podzielić. Za tym zdawał się przemawiać zaistniały stan rzeczy, postawa

Austrii, która zajęła Podhale i Spisz. Wówczas to pojawiła się alternatywa: podzielić

Polskę na strefy wpływów. Prusy były także zainteresowane połączeniem Brandenburgii i

królestwa pruskiego, a w takiej sytuacji plany rosyjskie były jak najbardziej realne.

Zresztą te plany podziału Polski pomiędzy Rosję a Prusy były szykowane od pewnego

czasu, a pierwszym znakiem był traktat Loewenwolda . Zupełnie z tej sytuacji nie zdawali

sobie sprawy magnaci polscy. Byli oni przyzwyczajeni do tego by pozyskiwać pomoc

obcych do załatwiania prywatnych spraw. Właściwie od 1769 r. Polska stała się kartą

przetargową w negocjacjach pomiędzy Austrią, Prusami a Rosją. Miejscem narodzin

planów rozbiorowych był Berlin. Tam brat Fryderyka II - Henryk Hohenzollern

przygotował projekt nazwany od pomysłodawcy, który występował pod fałszywym

imieniem, projektem hrabiego Rochusa Lynara . Na mocy tego projektu Prusy miały

otrzymać Warmię, i Prusy Królewskie, Wiedeń miał otrzymać Spisz i Lwów, a Rosja

miała zagarnąć dla siebie tę część Rzeczpospolitej, która jej najbardziej będzie

odpowiadała. W zamian za to Prusy zobowiązywały się do udzielenia pomocy Rosji w

wojnie z Turcją. Kiedy Austria zajęła Spisz i postawiła Rosję i Prusy przed faktem

dokonanym, Prusy postanowiły pod pretekstem wprowadzenia kordonu sanitarnego

zająć Pomorze Gdańskie. Pretekstem była sprawa epidemii jaka wybuchła na pograniczu

tureckim. Konkretne rokowania rozbiorowe podjęte zostały w 1771 r. Ostateczne decyzje

zapadły na początku 1772 r. , a 5 sierpnia 1772 r. podpisane zostały trzy traktaty. W

imieniu Katarzyny II traktat rozbiorowy podpisywali Nikita Panin oraz Aleksander Golicyn .

W imieniu Marii Teresy i Józefa II - Józef Lobkowitz , a imieniu Fryderyka II - książę

Wiktor Fryderyk Solms . Trzeba było rozbiór jakoś uzasadnić. To nie było takie proste

zająć część terytorium obcego państwa w Europie i nic na ten temat nie powiedzieć.

Katarzyna II uzasadniając rozbiór Rzeczpospolitej powróciła do sytuacji z 1764 r.

Udowadniała, że należą się jej północno-wschodnie ziemie Rzeczpospolitej, a więc

województwo inflanckie, mścisławskie, prawie całe województwo witebskie, część

województwa połockiego i mińskiego. Razem stanowiło to 92 tys. km 2 . Na tym terytorium

mieszkało blisko 1,5 mln ludzi. Prusy zagarnęły województwa pomorskie, ale bez

Gdańska, województwo malborskie z całą Warmią, chełmińskie bez Torunia, oraz część

województw poznańskiego, gnieźnieńskiego, inowrocławskiego, brzesko-kujawskiego,

ziemię lęborską i bytowską. Ziemia lęborska i bytowska były dotychczas lennem

Rzeczpospolitej. Łącznie Prusy zagarnęły 36,5 tys. km 2 . Na tym terenie zamieszkiwało

ok. 580 tys. ludzi. Dzięki temu Prusy uzyskiwały połączenie pomiędzy Brandenburgią a

królestwem pruskim. Przejęły także kontrolę na eksportem polskiego zboża. Od 1775 r.

Rzeczpospolita musiała płacić wysokie cło za przewóz zboża do Gdańska. Austria

zagarnęła Małopolskę po Wisłę i San, czyli część województw krakowskiego,

sandomierskiego, województwo bełskie i ruskie, a także skrawki województw

podolskiego i wołyńskiego aż po prawy brzeg rzeki Prut. W zaborze austriackim znalazło

się 86 tys. km 2 , na którym zamieszkiwało blisko 2 mln ludzi. Niektórzy mówią, że nawet

było 3 mln ludzi. Rzeczpospolita w wyniku pierwszego rozbioru straciła 30 % powierzchni

państwa oraz około 37 % ludności. W Rzeczpospolitej nie podniosły się żadne głosy

sprzeciwu na to się stało. Ludność wiejska przywykła już do obecności obcych wojsk, a o

przynależności do nowego państwa dowiedziała się wówczas, kiedy kazano płacić

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: