Apulejusz z Madaury (L Apuleius Madaurensis) - Metamorfozy albo złoty osioł (2000).pdf - L Apuleius Madaurensis (Apulejusz z Madaury) - morefaya2006

Aby rozpocząć lekturę,

kliknij na taki przycisk ,

który da ci pełny dostęp do spisu treści książki.

Jeśli chcesz połączyć się z Portem Wydawniczym

LITERATURA.NET.PL

kliknij na logo poniżej.

APULEJUSZ

METAMORFOZY

ALBO ZŁOTY

OSIOŁ

Tower Press 2000

PRZEDMOWA

Proza i fikcja

Proza ma dziś inny status niż w starożytności. Nam wydaje się zupełnie naturalne, że pi-

sarz, który chce przedstawić wymyśloną historię, tworzy opowiadanie, nowelę lub powieść.

Teraz poezja to głównie liryka. Na epikę mają monopol prozaicy. Pan Tadeusz, gdyby po-

wstał dzisiaj, musiałby chyba być powieścią. Tymczasem Grekom i Rzymianom nie przy-

szłoby w ogóle do głowy, że termin „epika” można stosować do prozy. Prozaiką Grecy okre-

ślali mianem syngrafeus („spisywacz”), natomiast „twórcą” – poietes – nazywali jedynie po-

etę (rzecz jasna, polskie słowo „poeta” wywodzi się z tego terminu greckiego). W zasadzie

zatem proza służyła do notowania faktów – pisania traktatów filozoficznych, dzieł historycz-

nych, wspomnień – a pisarz, który chciał puścić wodze fantazji, układał poemat. W rzeczywi-

stości jednak istniały i cieszyły się popularnością nowele i romanse, przedstawiające wymy-

ślone dzieje bohaterów, najczęściej rozłączonych kochanków. przeżywających niezwykłe

przygody. Kilka takich utworów greckich zachowało się do naszych czasów. Miłośnik staro-

żytnej literatury łacińskiej ma do dyspozycji tylko dwie powieści: zachowany w obszernych

fragmentach Satyrykon Petroniusza i Metamorfozy Apulejusza.

Wydawałoby się, że trzeba niezwykłej łatwowierności, by uznać opisane w Metamorfo-

zach przygody człowieka zamienionego w osła za zapis rzeczywistych przeżyć autora. Jednak

wspomniany związek prozy z „literaturą faktu” oraz użycie przez autora narracji w pierwszej

osobie sprawiły, że przez wiele wieków traktowano powieść Apulejusza jako utwór autobio-

graficzny. Przejawem tej postawy jest fakt, że w późnych rękopisach Metamorfoz i w ich

dawnych wydaniach autor jest wspominany jako „Lucjusz Apulejusz”. W rzeczywistości nie

wiemy. Jak brzmiało imię pisarza. W każdym razie Lucjusz, bohater powieści, odziedziczył

imię po swym pierwowzorze literackim, bohaterze greckiej noweli „Lucjusz czyli osioł” za-

chowanej wśród dzieł Lukiana.

Na usprawiedliwienie dawnych czytelników trzeba powiedzieć, że sam Apulejusz zdaje

sobie sprawę z niezwykłości połączenia fikcji z prozą i bawi się dwuznacznością tej sytuacji,

pozostawiając nas w niepewności, co mówi żartem, a co serio. Spróbuję to pokazać w dalszej

części tego wstępu.

Mag czy lowelas?

Znany nam dość dokładnie epizod z życia Apulejusza mógłby z powodzeniem stanowić

temat Jednej z opowieści wplecionych w główny wątek Metamorfoz . Apulejusz (ok. 125 – po

170) urodził się w mieście Madauros w dzisiejszej Algierii. Studiował w Kartaginie i w Ate-

nach, gdzie również nauczał jako filozof kontynuujący tradycję Platona. Mieszkał także w

Rzymie. Gdy w wieku trzydziestu paru lat jadąc do Aleksandrii zatrzymał się w mieście Oja

(dzisiejszym Trypolisie, stolicy Libii), spotkał tam swego dawnego ucznia i ożenił się z jego

matką, Pudentillą, bardzo bogatą wdową. Krewni kobiety oskarżyli go o to, że uwiódł ją przy

użyciu magii. Zachowała się mowa obrończa, którą Apulejusz wygłosił przed sądem (wyszła

ona po polsku pod tytułem Apologia czyli w obronie własnej księga o magii w przekładzie

Jana Sękowskiego). Oskarżony filozof przekonuje w niej sędziów między innymi o tym. że

nie musi być wcale magiem ktoś, kto zagląda czasem do lustra, i że nie ma nic podejrzanego

w myciu zębów za pomocą proszku. Zawartą w mowie podniosłą i żarliwą pochwałę czystych

zębów warto by zresztą od czasu do czasu czytać naszym dzieciom. Sędziowie potraktowali

Apulejusza lepiej niż Ateńczycy Sokratesa i oczyścili go z zarzutu, grożącego mu śmiercią

lub wygnaniem.

Kwieciste mowy

Zachował się również zbiór wygłoszonych przez Apulejusza popisowych deklamacji. Nosi

on tytuł Kwieciste mowy . Oto typowa próbka ich stylu, w pełni uzasadniającego ten tytuł

(rozdz. 13): „Filozofia nie obdarzyła mnie wymową w taki sposób, w jaki natura dała pew-

nym ptakom śpiew krótki i ograniczony w czasie: jaskółkom poranny, cykadom południowy,

pójdźkom przedwieczorny, puszczykom wieczorny, puchaczom nocny, kogutom poprzedza-

jący świt. Te bowiem istoty o różnym czasie i na różne sposoby pieją i śpiewają: koguty mają

głos budzący, puchacze jękliwy, puszczyki narzekający, pójdźki zawodzący, cykady hałaśli-

wy, jaskółki przenikliwy. Natomiast filozof jest cały czas przebiegły w rozumowaniu i biegły

w mowie dostojnej dla ucha, pożytecznej dla umysłu i na wszelkie sposoby wszechśpiewnej”.

Choć w Metamorfozach autor popisuje się chwilami kunsztownością frazy, jednak nie po-

suwa się w żonglerce słownej aż tak daleko. I całe szczęście, bo wówczas powieść nie nada-

wałaby się do czytania.

Apulejusz zostawił też po sobie kilka pism filozoficznych. Najważniejsze z nich to traktat

o demonach zatytułowany O bogu Sokratesa oraz wykład filozofii Platona i platoników O

Platonie i Jego poglądach .

Lucjusz czyli osioł

Wśród pism Lukiana z Samosat (ok. 120 – po 180) znajdujemy krótką nowelę Lucjusz

czyli osioł , traktowaną na ogół przez uczonych jako skrót większego dzieła. Nie Jest pewne,

czy autorem noweli jest rzeczywiście Lukian. Nie ulega natomiast wątpliwości, że Apulejusz

pisząc Metamorfozy oparł się na tej noweli lub na jej pierwowzorze.

Fabuła Lucjusza jest w dużej mierze zbieżna z fabułą Metamorfoz . W greckiej noweli nie

ma jednak luźno związanych z akcją opowieści, które występują u Apulejusza – przede

wszystkim rzuca się w oczy brak zajmującej centralne miejsce w Metamorfozach baśni o

Amorze i Psyche. Inne jest również zakończenie utworu. Bohaterowi Lucjusza nie przywraca

postaci ludzkiej Izyda, lecz odzyskuje on dawny kształt zjadłszy kilka róż w teatrze, w którym

ma wystąpić jako partner seksualny skazanej na śmierć zbrodniarki.

Wielu czytelników Metamorfoz spotyka zawód na samym końcu książki. Po emocjonują-

cej scenie, w której osioł staje się na powrót człowiekiem, Apulejusz przedstawia nam dość

nużący opis kolejnych wtajemniczeń bohatera w obrzędy egipskie. Nowela przypisywana

Lukianowi ma w tym miejscu bardzo zabawną scenę, którą można uznać za puentę utworu:

„Postanowiłem pójść do kobiety, która mnie kochała, gdy byłem osłem. Sądziłem, że teraz,

w ludzkim kształcie, wydam jej się piękniejszy. Przyjęła mnie z radością, zapewne ucieszona

nieoczekiwanym obrotem sprawy. Poprosiła, bym z nią zjadł wieczerzę i spędził noc, a ja

Apulejusz z Madaury (L Apuleius Madaurensis) - Metamorfozy albo złoty osioł (2000).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: