Zaburzenia analizy i syntezy słuchowej
Umiejętności te są niezbędne przy czytaniu i pisaniu sylabami. Czytając sylabami dziecko musi każdą rozpoznać, zapamiętać we właściwej kolejności i połączyć w całość. Umiejętność wyodrębniania pojedynczych sylab szczególną rolę odgrywa przy pisaniu. Wypowiadanie kolejnych sylab wyrazu zwykle trwa krócej niż ich zapisywanie. Aby zapisać kolejne sylaby, dziecko musi mówić każdą oddzielnie. Jeśli nie potrafi wyodrębnić pojedynczych sylab ze słowa, po wypowiedzeniu pierwszej mówi następne i nie potrafi przerwać, by dokonać zapisu. Przy niedostatecznej sprawności analizy wyrazu na zgłoski, przed zapisaniem każdej kolejnej części słowa mówi wszystkie sylaby od początku. Wtedy często myli mu się, która sylabę ma w danym momencie zapisać. Opanowanie umiejętności wypowiadania słów wyrazami, nie świadczy jeszcze, że dziecko potrafi wyodrębniać pojedyncze zgłoski. Może mówić jedynie w specyficznym rytmie (skandując). Przekonujemy się o tym niejednokrotnie w czasie ćwiczeń. Zdarza się, że dziecko, które dobrze dzieli wyrazy na sylaby, nie potrafi dokończyć zaczętego wyrazu 2- sylabowego. Zamiast powiedzieć drugą sylabę, mówi wyraz od początku.
Podobnie jak przy analizie słów na sylaby, również przy analizie na głoski konieczne jest by dziecko umiało rozpoznawać pojedynczy dźwięk w całym wyrazie i wyodrębnić go z całości bez mówienia kolejnych głosek. Powinno przy tym właściwie rozpoznawać położenie głoski w sylabie i wyrazie. Dzięki temu będzie umiało też wypowiedzieć wszystkie kolejne głoski słowa. Nie ma, więc potrzeby prowadzenia oddzielnych ćwiczeń, polegających na wyliczaniu wszystkich głosek wyrazu, gdyż mogą one przyczynić się do wyrobienia niekorzystnego nawyku głosowania przy czytaniu i pisaniu.
W ćwiczeniach analizy dźwiękowej wyrazów staramy się nauczyć dziecko rozpoznawać, co stanowi początek, co koniec wyrazu, która sylaba i głoska jest pierwsza, a która ostatnia. Pojęcie początku i końca wyrazu jest niezbędne dla prawidłowego ustalania kolejności poszczególnych części. Dla wielu dzieci dyslektycznych stanowi to dużą trudność. Nierzadko dzieci skłonne są właśnie tą ostatnią głoskę uznać za pierwszą. Dzieci próbują wyodrębniać głoskę, czy sylabę z wyrazu dopiero po jego wypowiedzeniu, nie rozpoznając ich w czasie mówienia słowa. Uczą się tego dopiero podczas ćwiczeń. Aby dziecko prawidłowo rozpoznawało gdzie jest początek wyrazu, rozpoczynamy ćwiczenie analizy wyrazów na głoski od rozpoznawania i wyodrębniania pierwszej głoski.
Dla ułatwienia dziecku orientacji w kolejności poszczególnych części wyrazu, dzielenie słów na sylaby łączymy z sytuacją, w której dziecko łatwo rozpoznaje, co jest pierwsze, a co ostatnie. Tak na przykład dzieci siedząc przy stole mówią po jednej sylabie danego wyrazu. Gdy dziecko samodzielnie rozdziela słowo na zgłoski, ma przed sobą kartonik z wypisanymi cyframi i dotyka kolejnych cyfr mówiąc poszczególne sylaby. Dzięki temu dziecko ćwiczy umiejętność przenoszenia dźwięków na układy przestrzenne. Dziecko dzięki tej umiejętności uczy się przenosić następstwo głosek w słowie na kolejność liter w wyrazie. W ćwiczeniach zgodnie z kierunkiem naszego pisma wprowadzamy układy, których początek jest zawsze z lewej strony. W takie szeregi dziecko układa klocki odtwarzając rytm stukania. Dodatkowo układ ten podkreślamy przez stosowanie kartoników z cyframi przy dzieleniu wyrazów na sylaby.
W czynności pisania dużą rolę odgrywają powiązania analizy i syntezy słuchowej z ruchami ręki. Dlatego wprowadzamy ćwiczenia koordynacji słuchowo ruchowej. Wykonywanie ćwiczeń z tego zakresu sprawia dzieciom dużą trudność, np. dziecko dobrze wystukuje rytm i dzieli słowo na sylaby (oddzielnie), zaś nie może wykonywać tych czynności równocześnie. Dziecku pomagamy w ten sposób, że przytrzymujemy jego rękę i wykonujemy nią właściwe ruchy z jednoczesnym mówieniem sylab.
W ćwiczeniach analizy dźwiękowej wyrazów duże znaczenie ma poprawność wymowy. Zwracamy, zatem uwagę na zarówno wymowę dziecka, jak i naszą. Czasami nie wystarczy zademonstrowanie, jakie powinno być brzmienie danych głosek. Należy wtedy ćwiczyć przed lustrem prawidłowy układ i ruch narządów mowy.
W trakcie zajęć używamy określeń oznaczających różne części wyrazów: głoska, sylaba, samogłoska, spółgłoska. Dzieci z zaburzeniami analizatora słuchowego przeważnie mają duże trudności z różnicowaniem tych terminów i zapamiętywaniem ich (podobne trudności sprawia im też uczenie się nazw części mowy). Często mylą czasownik z rzeczownikiem, a przymiotnik z przysłówkiem.
Mylenie znaczenia złożonych zdań jest spowodowane tym, że dziecko nie jest w stanie zapamiętać ich dosłownie i chwyta tylko elementy składowe całej ich treści. Podobnie jest z zapamiętywaniem reguł matematycznych, ortograficznych oraz instrukcji nauczyciela. Dlatego częste jest powtarzanie poleceń i dokładne sprawdzanie zrozumienia instrukcji przez dziecko.
W ćwiczeniach analizy dźwiękowej wyrazów posługujemy się zestawami obrazków przedstawiających różne przedmioty. Stosowanie obrazków uatrakcyjnia zajęcia oraz ułatwia dziecku rozpoznanie i zapamiętanie słowa, które ma analizować.
Do poszczególnych rodzajów ćwiczeń przygotowujemy oddzielne zestawy obrazków, dobierając je tak, by w ćwiczeniu wystąpił zestaw wyrazów dostosowany do zadania stawianemu dziecku. Tak, więc do ćwiczeń dzielenia wyrazów na sylaby dobieramy obrazki tak, by nazwy poszczególnych przedmiotów zawierały różną liczbę sylab.
Do ćwiczeń rozpoznawania i wyodrębniania głosek przygotowujemy zestawy, w których część obrazków ma nazwy zawierające określone głoski. Niektóre obrazki powinny być takie same, aby dziecko wykonywało różne zadania na tych samych wyrazach. Dzięki temu dziecko uczy się, że analiza struktury jednego wyrazu obejmuje szereg problemów.
W każdym zestawie powinny być wyrazy, na których jest stosunkowo łatwo wykonać zadanie, oraz wyrazy trudniejsze do analizowania.
Każdy rodzaj ćwiczeń rozpoczynamy od analizy wyrazów łatwiejszych.
Wśród wyrazów stosowanych w ćwiczeniach powinny występować też wyrazy mniej znane. Dzięki temu dziecko uczy się analizować również nowe słowa. Możemy wprowadzać obrazki różnych gatunków zwierząt i roślin oraz nowych przedmiotów.
Każde nowe pojęcie wyjaśniamy dziecku, wzbogacając tym samym jego słownik.
Przed ćwiczeniem analizy wyrazów przeprowadzamy krótkie ćwiczenie rozpoznawania obrazków, które mamy zamiar stosować w danym ćwiczeniu.
W czasie rozpoznawania obrazków ustalamy z dzieckiem ich nazwy tak, by w ćwiczeniu następnym analizowany był odpowiednio dobrany zestaw wyrazów. Jeśli więc mamy wyodrębnić sylabę „ry” i wprowadzamy obrazek przedstawiający rydze, dziecko może rozpoznać jedynie, że są to grzyby. Stwierdzamy wtedy, że tak jest rzeczywiście, ale dodajemy, że te grzyby to rydze i zachęcamy dziecko do zapamiętania tej nazwy.
Jeżeli występują trudności w rozumieniu zadań, pierwsze kilka prób w ćwiczeniach dziecko powinno wykonywać razem z nami.
W ćwiczeniach rozpoznawania, wyodrębniania i różnicowania pojedynczych głosek stosujemy kartoniki, na których wypisane są odpowiednie litery. Dzięki temu stwarzamy okazję do poznawania i utrwalania znajomości liter.
Początkowo przeprowadzamy ćwiczenia na małej ilości wyrazów stopniowo zwiększając ich liczbę.
OBJAWY ZABURZENIA ANALIZY I SYNTEZY SŁUCHOWEJ
§ wypowiadanie się - słownictwo ubogie, zniekształcanie wyrazów mało znanych;
§ czytanie - długo utrzymuje się technika literowania, kłopoty z syntezą dźwięków. W czytaniu nie uwzględniane znaki przestankowe. Błędy w czytaniu: opuszczanie liter i sylab, mylenie głosek i wyrazów o podobnym brzmieniu, zniekształcanie słów, trudności w zrozumieniu przeczytanej treści wynikają z niedokładnego rozumienia określeń słownych. Błędy typu fonetycznego - fonetyczna deformacja słów.
§ pisanie - szczególne trudności w pisaniu ze słuchu wynikające z kłopotów z dokonaniem prawidłowej analizy dźwiękowej dyktowanych wyrazów (niekiedy wyrazy są nieczytelne), trudności z wyodrębnianiem wyrazów ze zdań, pisaniem wyrazów nieznanych, łączenie wyrazów, zmiana kolejności wyrazów w zdaniu. Błędy w pisaniu wyrazów z dwuznakami, grupami spółgłosek, zmiękczeniami, z i-j słabe różnicowane głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych: b-p, k-g, d-t, s-z itp. , samogłosek nosowych (ą=om, on itp.), opuszczenie liter i końcówek wyrazów. U dzieci z wadami wymowy mogą występować błędy fonetyczne mimo zakończonych ćwiczeń logopedycznych.
Trudności w innych przedmiotach szkolnych - trudności w nauce języków obcych, uczeniu się pamięciowym (wierszy, tabliczki mnożenia) spowodowane są gorszą pamięcią słuchową. Mogą występować trudności ze zrozumieniem instrukcji nauczyciela. cytowane za T. Opolska (biuletyn Nr 14-15)
Trudności związane z zaburzeniami analizatora słuchowego
W związku z tym w pisaniu ze słuchu mogą wystąpić następujące charakterystyczne błędy:
§ mylenie głosek oraz struktur dźwiękowych zbliżonych fonetycznie (b - p, d - t, k - g, s - z, w-f),
§ przestawianie, opuszczanie, dodawanie liter i sylab,
§ nieprawidłowe pisanie wyrazów z i - j, ze zmiękczeniami (ś - si, ć - ci, ń - ni), dwuznakami, głoskami dźwięcznymi i bezdźwięcznymi, szumiącymi (sz, cz, ż, dż.) i syczącymi (s, c, z, dz),
§ nieprawidłowe pisanie wyrazów z samogłoskami nosowymi "ę", ą", i zespołami dźwiękowymi "on", "om", "en", "em",
§ łączenie w jedną całość przyimków z rzeczownikami,
§ opuszczanie wyrazów, sylab i liter w środku wyrazu,
§ opuszczanie końcówek, szczególnie w wyrazach typu: szedł, biegł, usiadł),
§ zamiana głosek dźwięcznych na bezdźwięczne (np. b - p, w - f)
Pisanie ze słuchu wymaga usłyszenia słów, odróżnicowania w nich dźwięków i przetransponowania ich na odpowiadające im znaki graficzne. Tylko wytworzenie stałych powiązań między spostrzeżeniami słuchowymi a wzrokowymi (w przypadku zaburzeń w analizie i syntezie słuchowej) oraz między spostrzeżeniami wzrokowymi i słuchowymi (przy zaburzonej analizie i syntezie wzrokowej) może zapewnić równomierny rozwój obu funkcji tak bardzo od siebie zależnych w procesie czytania i pisania.
Opóźnienia i zaburzenia percepcji słuchowej obejmują:
Mówienie:
· · Ubogi zasób słów
· · Trudności w przyswajaniu długich i trudnych wyrazów
· · Agramatyzmy
· · Trudności w formułowaniu wypowiedzi ustnych i pisemnych
· · Trudności w rozumieniu skomplikowanych poleceń słownych
Czytanie:
· · Głoskowanie bez dokonywania syntezy
· · Przekręcanie wyrazów (część odczytuje, a część zgaduje)
· · Mylenie wyrazów zbliżonych artykulacyjnie
· · Brak rytmicznego czytania, zaburzona intonacja i akcent zdaniowy
· · Powolne tempo czytania, co negatywnie wpływa na rozumienie przeczytanej treści
Pisanie:
· · Specyficzne trudności w pisaniu, zwłaszcza ze słuchu
· · Opuszczanie liter i sylab
· · Gubienie liter przy zbiegu spółgłosek
· · Opuszczanie końcówek wyrazów
· · Łączenie przyimków z rzeczownikami, np. „wdomu” zamiast „w domu”
· · Szczególne trudności w pisowni głosek specyficznych dla języka polskiego: syczących, szumiących i ciszących, a więc „s:sz:ś”, „c:cz:ć”, „z:ż:ź”, dżwięcznych i bezdżwięcznych, a więć „d:t”, „b:p”, „g:k”, „w:f”, głosek tracących dźwięczność w sródgłosie i wygłosie np. w wyrazach „chleb”, „torebka”, zmiękczeniach
· · Trudności w różnicowaniu głosek „i-j” oraz mylenie samogłosek nosowych „ą”, „ę” z zestawem głosek „-on”, „-om”, „-en”, „-em”
ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE ANALIZĘ I SYNTEZĘ SŁUCHOWĄ, KOORDYNACJĘ SŁUCHOWO- RUCHOWĄ I SŁUCHOWO- WZROKOWĄ
W wyniku prowadzonych ćwiczeń uczeń powinien opanować umiejętność rozdzielania zdania na poszczególne wyrazy, wyrazów na sylaby i głoski oraz tworzenia wyrazów z poszczególnych sylab czy głosek. W ćwiczeniach analizy dźwiękowej wyrazów uczeń musi posiąść umiejętność rozpoznawania pojedynczych sylab lub głosek w wyrazie, rozpoznać ich położenie w stosunku do innych sylab czy głosek tego wyrazu. W ćwiczeniach analizy dźwiękowej należy nauczyć dziecko, co stanowi początek, co koniec wyrazu, która sylaba czy też głoska jest pierwsza, a która ostatnia. Ustalenie początku i końca wyrazu stanowi dla dziecka dyslektycznego dużą trudność. Często takie dzieci uznają ostatnią głoskę jako pierwszą. Aby dziecko prawidłowo rozpoznawało, gdzie jest początek wyrazu, należy rozpoczynać ćwiczenie analizy wyrazów na głoski od rozpoznawania i wyodrębniania pierwszej głoski. W tych ćwiczeniach bardzo istotne jest, aby nauczyciel mówił bardzo wyraźnie, nie zniekształcając brzmienia głosek. Zwracamy uwagę na to, żeby spółgłoski wymawiać krótko, wybuchowo, żeby uczeń nie zrozumiał i nie utrwalił, że np. b=by tylko b=b. Należy utrwalić pojęcia takie jak: głoska, sylaba, samogłoska, spółgłoska, gdyż uczniowie dyslektyczni mają trudności z różnicowaniem tych terminów i zapamiętaniem ich. W czasie ćwiczeń konieczne jest powtarzanie poleceń, a czasem nawet wykonanie pierwszej próby wspólnie z dzieckiem, gdyż może mieć ono trudności z zapamiętaniem i zrozumieniem instrukcji i poleceń. W ćwiczeniach należy posługiwać się zestawami obrazków, aby ułatwić dziecku rozpoznanie i zapamiętanie słowa, które ma analizować. Dobrze jest przed ćwiczeniem analizy wyrazów przeprowadzić ćwiczenie nazywania obrazków, które mamy zamiar stosować w tym ćwiczeniu.
Przykłady ćwiczeń na materiale niewerbalnym
Sprawność analizy i syntezy słuchowej oraz koordynacji słuchowo-ruchowej oraz umiejętność przenoszenia następstwa czasowego dźwięków na kolejność elementów w układzie przestrzennym możemy ćwiczyć na materiale bezliterowym, eksponując układy dźwięków, między którymi występują bardzo krótkie lub dłuższe przerwy.
Ćwiczenie 1.
Odtwarzanie struktur dźwiękowych („rytmu”) na podstawie układów przestrzennych
Przed dzieckiem układamy klocki w szeregu zachowując między nimi odstępy lub zsuwając klocki razem. Wskazujemy, gdzie jest początek, a gdzie koniec szeregu. Większym odległościom między klockami będzie odpowiadała dłuższa przerwa między stuknięciami, natomiast krótszym-przerwy krótkie.
W odniesieniu do układu klocków:
będzie to 2 x stuk, dłuższa przerwa, 3 x stuk
Stukamy odpowiednio do układu klocków, a potem stuka dziecko. Można stukać w bębenek lub uderzać o blat stołu.
Odmianą tego ćwiczenia będzie wystukanie dziecku odpowiedniego układu dźwięków, np. na bębenku przez nauczyciela, do którego dziecko powinno przedstawić układ klocków.
2.Rozpoznawanie układu przestrzennego odpowiadającego wystukanemu „rytmowi”
Tworzymy przed dzieckiem dwa lub trzy szeregi klocków, jeden pod drugim. W każdym szeregu wskazane jest zastosowanie klocków w innym kolorze. Następnie według jednego z tych układów stukamy, zasłaniając rękę przesłoną, np. z tektury, aby dziecko nie widziało wykonywanego ruchu. Dziecko ma wskazać szereg odpowiadający wystukanemu rytmowi. Rozpoczynamy ćwiczenie od układów łatwiejszych i stopniowo wprowadzamy bardziej złożone.
Przykład:
...
Madziulka86