WYKŁAD 04- Czynniki teratogenne 20.03.06
Czynniki teratogenne:
Ø Genetyczne – 33%
· Choroby jednogenowe – 8%
· Aberracje chromosomowe – 6%
· Wieloczynnkiowe – 19%
Ø Czynniki matczyne – 7%
· Infekcje (np. toksoplazmoza) – 2%
· Choroby matki, np. cukrzyca – 1,5%
· Leki – 3%
Ø Nieznane przyczyny – 60%
Efekt mutagenny:
Ø Może działać w ciągu całego życia
Ø Uszkodzenie DNA
A. W kom. rozrodczych rodziców daje początek ch, dziedzicznej
B. W kom. somatycznych osoby dorosłej lub dziecka może powodować transformację nowotworową
Efekt teratogenny :
UWAGA: czasem uszkodzenie może mieć charakter mutacyjny -> jeśli dotyczy jednej kom. na początku embriogenezy, to wiele tkanek może być uszkodzonych.
Wada rozwojowa wywołana teratogenem jest często klinicznie nie do odróżnienia od wady uwarunkowanej genetycznie, natomiast rokowanie jest zupełnie różne.
Proces teratogenezy:
· Zaburzenie wzrostu kom. – hiperplazja, hipoplazja, asynchroniczny wzrost
· Zaburzenie synchronizacji różnicowania się kom. z płodową morfogenezą
· Działanie bezpośrednie: śmierć kom., np. odpowiada za utworzenie określonego narządu
Efekt teratogenny zależy od:
1. okresu ciąży, w którym zadziała teratogen
teratogeny wykorzystują swoje efekty działania jedynie podczas aktywnego różnicowania się tkanek lub narządu docelowego
np. serce między 23 a 51 dniem ciąży
kończyna górna między 28 a 56 dniem ciąży
OUN od 19 dnia aż do końca ciąży
Najbardziej podatne na zaburzenia są embriony między 2 a 10 tygodniem ciąży
2. dawki teratogenu
3. genotypu matki:
· zdolność do detoksykacji określonego teratogenu (uwarunkowana poligenowo)
· choroby matki
4. genotypu płodu
indywidualne różnice we wrażliwości na teratogeny => polimorfizm genów
4 zasadnicze grupy czynników uszkadzających płód:
1. wrodzone infekcje ( toxoplazmoza, CMV, WZW )
2. leki i środowiskowe czynniki chemiczne
3. promieniowanie jonizujące
4. czynniki fizyczne (np. małogłowie -> mało wód płodowych, mało przestrzeni dla płodu, noworodek rodzi się ze stopami końsko – szpotawymi )
ad1.
Wrodzone infekcje – TORCH
§ t - toksoplazmoza
§ o – others – inne (w tym kiła…)
§ r- różyczka ( 1 zachorowanie uodparnia )
§ c – cytomegalia ( wielokrotne zachorowania )
§ h – herpes simplex virus
a) należy sprawdzać nie tylko poziom Ig G, ale też Ig M -> jej poziom daje odpowiedź na pytanie, czy infekcja toczy się aktualnie, czy nie; jeśli tak, to jest to wyleczalne, stosuje się antybiotyki
b) źródło : surowe mięso, odchody kota )
Wirus różyczki:
- PROFILAKTYKA
§ szczepienia MMR (13 miesiąc) i tylko dziewczynki (13 r.ż.)
§ badanie audiometryczne noworodków
§ badanie specyficznych Ig M u matki
- zaćma, głuchota, wady serca, mikrocefalia
- upośledzenie umysłowe ( najwyższe gdy < 6 tyg. ciąży )
- zakażenia matki bez objawowe
Wirus cytomegalii (CMV):
- 90% zakażeń in utero bezobjawowe, 5% objawy niespecyficzne
- 5% klasyczne objawy :
§ zap. Siatkówki i naczyniówki oka
§ powiększenie wątroby i śledziony
§ padaczka
§ mikrocefalia z upośledzeniem umysłowym
- zakażenie matki może być bezobjawowe, ale także powtórna infekcja jest groźna dla płodu. Nie ma szczepień ochronnych!!!!!
Wrodzone infekcje – inne wirusy ( niepewne teratogeny ) :
- HIV – często śmiertelny
- Coxackie – myocarditis i wady narządów moczowo – płciowych
- wirus grypy – wady rdzenia kręgowego, wodogłowie
- wirus świnki – zap. Wsierdzia, wzrost ryzyka poronienia
- WZW
- Herpes I, II
Szczepienia kobiet w czasie ciąży jedynie w wyjątkowych przypadkach wywołały defekty.
Wrodzone infekcje – pasożyty
TOKSOPLAZMOZA
§ Wodogłowie, małogłowie
§ Zwapnienia wewnątrzczaszkowe, zap. Siatkówki i naczyniówki oka
§ Upośledzenie umysłowe
Toksoplazmoza wrodzona
§ I trymestr ciąży 10- 25% - ryzyko zakażenia ( najcięższe uszkodzenia )
§ 3 trymestr ciąży 60- 90% ryzyko zakażenia
§ Źródło infekcji: odchody kotów, surowe mięso, jaja
§ Diagnosytka jest oparta na swoistych Ig M
§ Leczenie matki Spiramycyną zmniejsza ryzyko uszkodzenia ciąży
KIŁA WRODZONA
§ Nie leczone infekcje matki powodują zakażenia płodu w 75-90% przypadków
§ Objawy wczesne
§ Objawy późne: > 2r.ż. zęby Hutchinsona, zap. Skóry, anomalie twarzowo – czaszkowe, upośledzenie umysłowe
Metaphysitis – oderwanie nasady kości -> porażenie rzekome Pageta
Mycoplasma – powszechnie występuje w drogach rodnych kobiet
LISTERIOZA
§ Poronienia, brak danych o wadach
Ad. 2
Leki i inne związki chemiczne
§ efekt teratogenny pewny
§ efekt teratogenny przypuszczalny
§ efekt teratogenny możliwy
THALIDOMID
§ ok. 5000 – 7000 dzieci na świecie
§ lek uspokajający, p/wymiotny dla kobiet w ciąży
§ anomalie serca, nerek, oczu, uszu (atrezja zewnętrznych przewodów słuchowych), kończyn – fokomelia ( gł. Redukcja )
§ efekt teratogenny TYLKO między 34 – 50 dniem od zapłodnienia
WARFARYNA – efekt teratogenny pewny
§ brak rozwoju nosa
§ chondrodystrofia punctata (ch. Condriego)
§ upośledzenie umysłowe
§ powszechnie stosowany antykoagulant
§ opóźnienie rozwoju wewnątrzmacicznego
MTX= metotreksat
§ lek immunosupresyjny – łuszczyca, RZS, onkologia, stany po przeszczepie
§ poronienia
§ wady twarzoczaszki, szkieletu, rdzenia kręgowego
CZYNNIKI ŚRODOWISKOWE
Efekt teratogenny pewny
ALKOHOL ETYLOWY
§ objawy FAS:
opóźnienie rozwoju wewnątrzmacicznego, zaburzenie budowy twarzoczaszki,
zredukowany wzrost ciała i mózgu, rozszczepy podniebienia, spłaszczony, zapadnięty nos, mniejsze kości jarzmowe, wady ucha, duża warga górna, niedorozwój psychofizyczny , mikrocefalia
§ klasyczny zespół wad ujawnia się przy spożyciu > 90 g spirytusu dziennie
Efekt teratogenny przypuszczalny
LEKI PRZECIW DRGAWKOWE ( p/ padaczkowe )
§ KW. WALPRONOWY – wady rdzenia kręgowego i upośledzenie umysłowe
§ HYDANTOINA - wady twarzy, uszkodzenie OUN, rozszczepy wargi i podniebienia, redukcja kończyn, wady sercowo – naczyniowe i szkieletowe, redukcja kończyn
§ TRIOKSAL – wady serca (izolowane 20% ryzyka), wady moczowo – płciowe, charakterystyczna twarz, upośledzenie umysłowe
§ LIT – litera V dotycząca brwi
POSTĘPOWANIE:
§ Zmiana preparatu na najmniej teratogenny
§ Zmniejszenie dawki leku
§ Profilaktyczna podaż kwasu foliowego (4mg/dobę) przed zapłodnieniem i w czasie ciąży
Efekt teratogenny przypuszczalny – inne leki :
§ Lit ( leczenie depresji )
§ Kwas retinowy ( wit. A)- w leczeniu trądziku
§ ACE – inhibitory konwertazy (NT)
TYLKO w późnej ciązy efekt teratogenny
Efekt teratogenny możliwy
HORMONY PŁCIOWE
Stosowanie żeńskich hormonów płciowych we wczesnej ciąży ( zapobieganie poronieniu , leczenie bezpłodności ) – anomalia VATER
VATER:
§ V – (vertebral) kręgosłup
§ A – (anal) zarośnięcie odbytu
§ T – przetoka przełykowo – tchawicza
§ E – zarośnięcie przełyku
§ R – renal dysgenesis , radial limb dysgenesis
Hormony płciowe – DES ( dietylostybesterol )
§ Gruczolakoraki u dziewczynek
§ u chłopców prowadzi do zaburzenia rozwoju jąder, zwiększa ryzyko nowotworu jąder
Hormony płciowe :
a) inne estrogeny
b) progesteron
c) Hormony płciowe męskie – maskulinizacja płodów żeńskich
d) Doustne środki antykoncepcyjne – niskie, ale dostrzegalne klinicznie ryzyko wystąpienia VATER
Efekt teratogenny metabolitów – choroby matki
a) Kwas fenylopirogronowy – wzrost poziomu FA w surowicy matek chorych na fenyloketonurię
b) glukoza i jej metabolity – podwyższona glikemia matek chorujących na cukrzycę;
macrosomia, wady OUN, wady serca, duże płody (5 – 6 kg)
matka z cukrzycą – zanik ( agenezja) kości krzyżowej
UŻYWKI
§ narkotyki – brak jasnego związku z wadami, zredukowana waga ur. , wzrasta ryzyko śmierci okołoporodowej
§ tytoń – brak związku z wadami, zredukowana waga urodzeniowa, poronienia
...
MMikulicz