Kulturowe podstawy osobowości
Linton sprawił, że antropologia zaczęła korzystać z psychologii i psychoanalizy. Włączył ją do nurtu nauk społecznych. Zwykle nazywamy ją antropologią kultury lub społeczną. Linton współtworzył nowe horyzonty teoretyczne, ugruntowywał pracę w terenie, przyczynił się do powstania orientacji culture and personality approach, reprezentował własny punkt widzenia.
Linton urodził się 27.II1893 r. w Filadelfii w rodzinie kwakierskiej. Gdy poszedł do Swarthmore College zainteresował się archeologią i antropologią. Studiował w Filadelfii, następnie przeniósł się na Uniwersytet Columbia, gdzie był uczniem Boasa. Lata 1917-1919 spędził w armii, a po demobilizacji przeniósł swe zainteresowania w całości na antropologię. W 1925 otrzymał tytuł doktora na Uniwersytecie Harvarda i przeniósł się do Wisconsin, gdzie przemienił się z antropologa w teoretyka kultury.
W 1937 Linton zajął miejsce Boasa na Uniwersytecie Columbia, później przeniósł się do Yale. Poglądy Boasa, nieco sprzeczne, stawały się pomostem pomiędzy dyfuzjonizmem i funkcjonalizmem - najważniejszy problem: integracja kultury. Funkcjonalizm: Radcliffe- Brown, Bronisław Malinowski. Podobny funkcjonalizmowi był konfiguracjonizm Ruth Benedict. Kroeber - przejście jego teorii kultury w stronę socjologizmu. U podstaw amerykańskiej socjologii leży m.in. niechęć do funkcjonalizmu oraz woluntarystyczny nominalizm (wszelkie struktury społeczne mają początek w woli jednostek). Amerykański psychologizm (Thomas, Dewey, G. H. Mead) zakładał, że w psychologii społecznej nie liczą się jednostki jako takie, ale osobowości społeczne kształtujące się w toku interakcji. Edward Sapir - kultura nie może być rozpatrywana w oderwaniu od jednostki uczestniczącej w niej; izomorfizm osobowości i kultury - kultura istnieje w ludzkich osobowościach. Ruth Benedict - "Wzory kultury" 1934 - popularyzacja badania związków osobowości z kulturą. Benedict wykazała analogię między zespołami instytucji i typami ludzkich charakterów.
Amerykańscy badacze odnosili się sceptycznie wobec psychoanalizy oraz koncepcji kultury Freuda. (kultura jako siła represyjna). Neofreudyzm wystąpił w dwóch odmianach. Przedstawiciel jednej z nich Abram Kardiner rozwijał badania nad mechanizmami wzajemnego oddziaływania kultury i osobowości. Odrzucił on teorie represyjności kultury, zanegował instynktywizm, przyjmując, że podstawowe cechy psychiki ludzkiej wytwarzają się w toku przystosowywania się jednostki do warunków i wymogów środowiska społecznego. Uznał także, że stosunek osobowości i kultury to oddziaływanie wzajemne. Stworzył on pojęcie osobowości podstawowej, wspólnej wszystkim, a przynajmniej większości członków społeczeństwa, która staję się bazą dla wykształcenia osobowości indywidualnych. Wyróżnił on także "instytucje pierwotne" (dotyczące procesów socjalizacji jednostki, determinują ich cechy psychiczne, wytwarzają osobowość podstawową) i "instytucje wtórne" (religie, ideologie, instytucje powstające na bazie osobowości podstawowej). Teorie te miały tłumaczyć podobieństwa uczestników kultury oraz jej spójność wewnętrzną (homeostazę społeczną).
Doszło do przesunięcia zainteresowania antropologii z badań nad naturą ludzką na badanie osobliwości poszczególnych kultur. Pojęto osobowość jako konfigurację cech psychicznych. Badania kultury połączono z rozważaniami psychologicznymi. Kultura i osobowość zostały uznane za wzajemnie oddziałujące na siebie, wbrew dotychczasowemu jednostronnemu determinizmowi (nurt personality and culture approach - momentami przedstawiciele tego nurtu mieli problemy z rozgraniczeniem tych dwóch terminów; krytykowano ich także za uznawanie kultury za homogeniczną z jednostkami o podobnym typie osobowości).
Linton założył, iż w kulturze jednostka i społeczeństwo spotykają się i każda strona wnosi swój wkład, zbliżył się także do poglądów nurtu personality and culture approach. Miał też pewne związki ze szkołą chicagowską. W czasie wykładów w Swartmore College współpracował także z Kardinerem, od którego przejął zmodyfikowaną psychodynamikę Freuda, pojęcie osobowości podstawowej oraz przekonanie o ważności pierwszych faz socjalizacji. Zaprzeczył on jednak całkowitej homogeniczności kultury. O oryginalności Lintona stanowi koncentracja na wzorach związanych z poszczególnymi kategoriami pozycji w strukturze społecznej (założenie, że na osobowość podstawową nakłada się osobowość statusowa, do tego dodał także pojęcie osobowości modalnej istniejącej równocześnie z w/wmi). Osobowość modalna to kategoria statystyczna, skupiająca się na częstotliwości występowania pewnych cech psychicznych, nie na jakościowej ich analizie i może się ona odnosić do każdej zbiorowości, nie tylko tej, którą łączy kultura. Linton wniósł do antropologii wiele z terminologii socjologicznej.
Na podstawie szkiców 5 wykładów wygłoszonych w Swarthmore College.
Wstęp
Współzależność pomiędzy rozwojem jednostki, społeczeństwa i kultury - psychologia, socjologia i antropologia
Badania kultury znajdują się ponad granicami międzydyscyplinarnymi. Współpraca tych dyscyplin może stworzyć nową naukę poświęconą dynamice zachowania ludzkiego.
Co czyni człowieka raczej wynalazcą aniżeli biernym nosicielem kultury i dlaczego członkowie danego społeczeństwa gotowi są pewne wynalazki przyjąć bądź odrzucić inne? - Dzięki odpowiedniości między czymś nowym a normą osobowościową członków społeczeństwa; brak tu przypadkowości.
W badaniu osobowości podstawowym problemem jest to, do jakiego stopnia głębsze warstwy osobowości są warunkowane przez czynniki środowiskowe - odpowiedź na to pytanie możliwa jest wyłącznie poprzez badanie jednostek wychowanych w różnych społeczeństwach i kulturach..
Zrozumienie stosunków interpersonalnych, mających kapitalne znaczenie w formowaniu osobowości, jest niemożliwe bez uwzględnienia pozycji w strukturze społecznej jednostek w stosunkach tych uczestniczących. Prawa i obowiązki przyznawane jednostce przez kulturę powinny być określane przy wzięciu pod uwagę struktury społecznej.. Także wiele właściwości tejże struktury determinowane jest przez kulturę jako całość, gdyż struktura jest jej częścią składową..
Bariery będące przeszkodą we współpracy trzech nauk w badaniu kultury:
Nieznajomość pozostałych dyscyplin
Brak jednolitej terminologii, wspólnej dla tych trzech nauk.
I. Jednostka, kultura i społeczeństwo.
W badaniu wewnętrznych właściwości kultury i społeczeństwa nie można stosować metod eksperymentalnych. Osobowości, kultury i społeczeństwa to zawsze konfiguracje, w których uwzorowanie i organizacja całości są znacznie ważniejsze niż którakolwiek z części składowych. Testy i badania psychologiczne dają obraz jedynie pewnych aspektów osobowości, a nie jej całości jako konfiguracji. Trudne jest określenie treści osobowości, gdyż ona nieustannie się zmienia, lecz można odkryć procesy jej rozwoju, wzrostu i zmian. Badanie jednostki, społeczeństwa i kultury, a także ich interakcji, sprzęża psychologię, socjologię oraz antropologię ze sobą. Jednostka, jej potrzeby i zdolności rzadko wpływają bezpośrednio na funkcjonowanie i przetrwanie społeczeństwa, czy kultury, jednak stanowią podstawę wszystkich zjawisk społecznych i kulturowych. Społeczeństwa to zorganizowane grupy jednostek. Kultura to zorganizowane i powtarzalne reakcje członków społeczeństwa. Potrzeby są tym, co motywuje zachowanie jednostki i leży u podstaw funkcjonowania społeczeństwa. Istnieją potrzeby fizjologiczne (pierwotne) i psychiczne (wtórne). Zwykle ludzkie działanie ma na celu zaspokojenie jak najwięcej potrzeb naraz. Najbardziej trwałą i wyróżniającą się potrzebą psychiczną jest potrzeba pozytywnego odzewu ze strony innych jednostek. Jego brak może być powodem licznych frustracji. To właśnie zaspokojenie tej potrzeby najbardziej skłania jednostkę do działań społecznie aprobowanych. Drugą równie powszechną potrzebą psychiczną jest potrzeba bezpieczeństwa. Jesteśmy niepewni przyszłości i gotowi do wstrzymania zaspokajania teraźniejszych potrzeb, w celu uzyskania przyszłych korzyści. Odbija się to w wielu formach uwzorowanych zachowań. Potrzeba ta motywuje zachowania zorientowane ku przyszłości. Trzecią potrzebą może być potrzeba nowych doświadczeń, prowadząca do zachowań eksperymentujących.
Potrzeby fizjologiczne i psychiczne stają się bodźcem do działań, bez którego jednostka pozostawałaby w bezruchu. Działania te zostają zorganizowane w zachowania, biorące pod uwagę warunki środowiska. Ich technika zależy od poprzednich doświadczeń. Zdolności wyznaczają granice możliwych zachowań. Otoczenie przyrodnicze staje się jednym z uwarunkowań zachowania, lecz mniej ważnym niż środowisko społeczne. To właśnie to drugie poprzez dostarczanie doświadczeń jednostce formułuje większość jej zachowań. Życie społeczne stanowi nieodłączną cechę homo sapiens. Podobnie do nas społeczeństwa tworzą owady, które minimalizują potrzeby indywidualne na rzecz całości a każdy owad jest jedynie wymiennym ogniwem działającej społeczności. Ich zbiorowości są homogeniczne, ściśle zintegrowane oraz statyczne. W przeciwieństwie do owadów ludzie zatracili już instynkty w dawnym ich rozumieniu, a każda jednostka musi rozwijać własne wzory zachowania, które jednak mogą być zmieniane. Człowiek uczy się, tworzy zwyczaje, zapomina, może rozpoznawać nowe sytuacje i wynajdywać nowe zachowania. Socjalizacja i przydzielanie funkcji w społeczeństwie sprawia, że stajemy się jego cegiełkami.
Społeczeństwa ludzkie mają kilka cech wspólnych. Są jednostkami znaczącymi w walce naszego gatunku o przetrwanie. Ponadto społeczeństwa istnieją dłużej niż trwa życie jednostki. Zostajemy włączani do istniejącej już organizacji; przystosowujemy się do ukształtowanego już wzoru życia w grupie.
Społeczeństwa stanowią funkcjonalne, działające jednostki, złożone z osobników, których interes jest podporządkowany interesom całości. Wyznaczają swoim członkom różne działania niezbędne do przetrwania zbiorowości, a to nadaje strukturę, organizację i zwartość i tworzy ze społeczeństwa organizm. To umożliwia trwanie społeczeństwa w czasie. Skuteczne uczenie się zasad działania społeczeństwa polega na nagradzaniu za zachowania zgodne ze standardami społecznymi oraz karaniu za im sprzeczne. Te standardy zachowań to wzory kulturowe tworzone przez zgodność zachowań i opinii jednostek. Kulturę określa się tutaj jako sposób życia danego społeczeństwa, obejmujący niezliczone zachowania, reprezentujące normalne reakcje jednostki w danej sytuacji. Kultura staje się, więc agregatem dobrze dostosowanych do siebie wzorów kulturowych. Umożliwia przewidywanie zachowań jej uczestników i poprzez nadanie pozycji społecznych (przez wzory kulturowe) determinuje postać struktury, czyli systemu organizacji społeczeństwa. Pozycja społeczna jest konfiguracją wzorów kulturowych. System społeczny jest także taką konfiguracją, tylko szerszą. Konfiguracje te mówią jednostce jak radzić sobie ze światem zewnętrznym. Utrwalenie społeczeństwa ma miejsce, gdy wzory kulturowe przekazywane są kolejnym pokoleniom.
Pomimo wpływu kultury na jednostkę, pozostaje ona dalej osobnym organizmem z własnymi potrzebami, myśleniem i odczuwaniem, indywidualnością. Jednostka ma efektywny wkład do sprawnego funkcjonowania społeczeństwa, a jej indywidualność pomaga dostosowywać się do zmieniających się warunków i działać coraz skuteczniej. Jednostka jest zarazem indywidualnością jak i cząstką społeczeństwa przestrzegająca wzorów kulturowych. Podlega ona naciskom, aby jej zachowanie bardziej służyło zachowaniu społeczeństwa niż zaspokajaniu jej potrzeb. Społeczeństwo wynagradza zachowanie pożądane, stąd wzory kulturowe muszą być do siebie dopasowane, aby było jasne, jakie dane zachowanie wywołuje oceny. Wzory kulturowe, od których zależy przetrwanie społeczeństwa muszą stać się wzorami reakcji nawykowych. Uczą ich starsi młodszych poprzez zaspokajanie potrzeby pozytywnego odzewu jako zachętę i nagrodę. Szkolenie i naśladownictwo rozwija w jednostce nawyki. Jednostka uczy się jak zaspokajać potrzeby w sposób przewidziany przez społeczeństwo. Uczy się wzorów jako całości - sposobów zaspokajania zarówno potrzeb społeczeństwa jak i swoich. Społeczeństwa trwają, gdyż integrują w jedną konfigurację zachowania służące społeczeństwu (mniej wygodne dla jednostki) oraz jej potrzebom, a także gdyż istnieje zdolność uczenia się i przekazywania tych konfiguracji. Większość zachowań wdrażana w formie konfiguracji, a nie doświadczeń, co jest istotne przy badaniu osobowości. Taka sama reakcja na dany bodziec może być dowodem nauczenia się tych samych konfiguracji niż wynikiem podobnych osobowości. Jedynie odchylenia od wzoru mogą coś o niej powiedzieć.
II. Pojęcie kultury.
Herodot - dużo miejsca w swej twórczości poświęcił opisom kultur, wskazywał różnice między nimi (Grecja-Egipt). Obyczaje jednych kultur stawały się niezrozumiałe dla innych. Brało się to z przyjęcia własnych zachowań za naturalne. Punkty zwrotne w przejściu od zauważania osobliwości innych kultur do ich badania:
1) uświadomienie sobie, że podobieństwa między społeczeństwami są istotniejsze dla zrozumienia życia ludzkiego niż różnice,
2) rozpatrywanie życia społeczeństwa jako całości.
Termin "kultura" powinien być pozbawiony wartościowania. Nie ma społeczeństw niekulturalnych, natomiast mogą one posiadać kulturę prostą lub rozwiniętą. Jednostka jest mniej lub bardziej kulturalna, gdy mniej lub bardziej uczestniczy w kulturze.
Terminu "kultura" używa się w znaczeniu uogólnienia opartego na obserwacji wielu kultur. Dawniej używano go do określania sposobu życia danego społeczeństwa. Następowało jednak ograniczanie jego znaczenia. Każdy badacz nadawał mu własne konotacje, których cechy wspólne złożyły się na ogólnie przyjętą definicję, wybierająca jednak tylko pewne aspekty znaczenia. Istnieje wielość definicji (dziedzictwo społeczne członków danego społeczeństwa; konfiguracja wyuczonych zachowań i ich rezultatów, których elementy składowe są podzielane i przekazywane przez członków danego społeczeństwa), każda ujmuje aspekt istotny dla dziedziny, którą badacz chce zgłębiać. Kultura to pewna całość, na którą składają się liczne zachowania wyprowadzane z postaw, wartości i wiedzy, a skutkujące obiektywnymi rezultatami, które tworzone są poza sferą psychiczną jednostki. Przedmioty, które są stale wytwarzane i używane przez człowieka są jego "kulturą materialną". Problemem staje się czy sam przedmiot należy do tej kultury, czy też idea dotycząca jego kształtu i użycia, przyświecająca jego powstaniu. Przedmioty te w znacznym stopniu wpływają na osobowość człowieka.
Nowatorskie zachowania zaczną być zaliczane do kultury, gdy zaczną być podzielane przez innych. Podzielanie to znacznie ogranicza treść pojęcia kultury i musi być wiązane z cechą ciągłości kultury. Nie dotyczy ono natomiast wszystkich członków społeczeństwa, gdyż nie ma elementów wspólnych społeczeństwu jako całości w czasie. Przekazywanie elementów zachowań: szkolenie lub naśladownictwo. Przekazywane zachowania ułatwiają jednostce adaptację.
Kultura obejmuje zjawiska trzech porządków:
1. materialne, czyli rezultaty wytwarzania
2. kinetyczne, czyli jawne zachowania
3. psychologiczne, czyli wiedza, postawy i wartości, podzielane przez członków społ.
1,2 - jawne aspekty kultury; 3 ukryty aspekt kultury, trudny do analizy, duże prawdopodobieństwo błędu.
Aspekty ukryte kultury badać można poprzez testy. Badane osoby przechodzą zazwyczaj proces nieświadomej selekcji badacza, który następnie wyniki badań odnosi błędnie do całej grupy. Sposobem na wyeliminowanie tego typu błędów jest wspólna praca kilku niezależnych badaczy, o różnych osobowościach.
Jawne aspekty kultury są podstawowymi czynnikami w przekazywaniu kultury, aspekty ukryte nie są przekazywalne, a jedynie możliwe do uświadomienia na podstawie rozpoznawalnych jawnych zachowań.
Często popełnianym błędem jest brak rozróżnienia pomiędzy kulturą rozwijającą się a istniejącą w czasie
Często myli się także rzeczywistą kulturę jako konfigurację zachowań z konstrukcjami teoretycznymi funkcjonującymi w oparciu o tę rzeczywistość, stąd propozycja wprowadzenia terminów "kultura rzeczywista" i "konstrukt kulturowy". Kultura rzeczywista to faktyczne zachowania członków społeczeństwa, wiele niepowtarzających się elementów. Zachowania te możemy grupować w kategorie sytuacji, które je wywołują (różne zachowania możliwe do zaobserwowania w pewnej sytuacji). Liczba typów zachowań w konkretnej sytuacji może być ograniczana (przez sankcje społeczne, normy techniczne - inne zachowania niż przewidziane mogą być nieskuteczne, więc uznawane za nieprzydatne i dziwaczne). Owe zachowania ułożone w skale stają się w danej sytuacji wzorem kultury rzeczywistej. Tak, więc kulturę rzeczywistą możemy też rozpatrywać jako konfigurację złożoną z wielu wzorów nawzajem dopasowanych i funkcjonalnie współzależnych. Każdy rzeczywisty wzór kulturowy nie jest pojedynczym zachowaniem, lecz serią zachowań różniących się od siebie w pewnych granicach.
Konstrukt kulturowy potrzebny jest do nakreślenia zrozumiałego obrazu danej kultury. Dla każdego wzoru kulturowego, czyli skali zachowań w danej sytuacji, ustala się modalną (? prawdopodobnie typ zachowania, który dominuje wśród zaobserwowanych), która jest z kolei określana jako konstrukt wzoru kulturowego. Konstrukt całej kultury powstaje przez połączenie konstruktów wszystkich wzorów kulturowych. Konstrukt jest narzędziem badacza, m.in. do badania prawdopodobieństwa wystąpienia danego zachowania jednostki w określonej sytuacji.
Podsumowując:
- kultura rzeczywista - suma wyuczonych i podzielanych zachowań członków społeczeństwa
- rzeczywisty wzór kulturowy - ograniczona skala zachowań, w ramach której mieszczą się normalne reakcje członków społeczeństwa na określoną sytuację
- konstrukt wzoru kulturowego - modalna zróżnicowań w ramach rzeczywistego wzoru kulturowego.
Zachowanie prezentowane przez konstrukt może być wynikiem kształtowania przez wiele znoszących się wpływów, które w rezultacie "uśredniają" się lub przez powtarzanie tego samego wpływu równego "średniej". O sile i rezultacie wpływu na zachowania jednostki decydują czynniki indywidualne, jej cechy, doświadczenia. Konstrukt kulturowy może być postrzegany jako podsumowanie wpływów środowiska społeczno-kulturowego, z którego członkowie społeczeństwa czerpią większość swoich doświadczeń. Staje się ono punktem odniesienia w badaniu osobowości jednostek, które kształtowały się w oparciu o podobne doświadczenia.
Konstrukt wzoru kulturowego, czyli modalnej zachowań w danej sytuacji zwykle inny jest dla jednostki niż dla całego społeczeństwa.
Wszystkie kultury oprócz rzeczywistych wzorów kulturowych, konstruktów wzorów kulturowych (zaobserwowanych), zawierają także pewną ilość "wzorów idealnych", czyli abstrakcji rozwiniętych przez członków danego społeczeństwa. Prezentują one zgodną opinię członków danego społeczeństwa w kwestii, jaki zachowanie w określonej sytuacji jest optymalne. W rzeczywistości jednak taki wzór idealny trudny jest do uchwycenia i określenia przez konkretne jednostki. Muszą one odnosić to pojęcie do znanych im zachowań w konkretnych sytuacjach. Wzory idealne tworzone są przez społeczeństwo dla sytuacji mających dla niego dużą wagę, w szczególności dla interakcji między jednostkami o różnych pozycjach w strukturze społecznej. Wzory idealne zazwyczaj nie pokrywają się z konstruktami wzorów. Gdy wzory idealne zostają zwerbalizowane i wykrystalizowane, występuje tendencja do zmniejszania ich wpływu.
III. Struktura społeczna a uczestnictwo w kulturze
Społeczeństwa są jednostkami, które walczą o egzystencję gatunku ludzkiego oraz przekazują i utrwalają kultury. Jednostka nie przedstawia całej kultury społeczeństwa i wszystkich zachowań występujących we wzorach kulturowych. Miejsce jednostki w kulturze zdeterminowane jest przez jej miejsce w społeczeństwie oraz wykształcenie związane z przewidywanym miejscem, które może zająć w przyszłości. Społeczeństwo wysuwa żądania kulturowe związane z tym miejscem.
Wielu socjologów charakteryzuje się brakiem rozróżnienia pomiędzy społeczeństwem a jego kulturą. Społeczeństwo to zorganizowana grupa jednostek, które nauczyły się współpracować razem. Kultura to zorganizowana grupa wzorów zachowania. To zjawiska różnych porządków. Przy opisywaniu społeczeństwa używa się terminu "struktura społeczna" jako współzależność między instytucjami, jednak jest to błędne, gdyż instytucja to konfiguracja wzorów kulturowych. Badanie osobowości powinno określać strukturę społeczną z punku widzenia mechanizmów klasyfikujących i organizujących jednostki. Na społeczeństwo składają się jednostki obu płci, ich potomstwo kształcone przez społeczeństwo; powiązani są oni interesami, funkcjami uzupełniającymi się, występują wspólnie wobec zagrożeń z zewnątrz a przede wszystkim podzielają wiele wzorów kulturowych, zwłaszcza ukrytych i mają wspólny system wartości. Z tego wynika wzajemne zrozumienie oraz trwanie społeczeństwa. Społeczeństwa stanowią konfigurację jednostek oraz ich grup. Przynależność do określonych grupy determinuje w dużym stopniu stosunek jednostki do społeczeństwa i jego kultury. Społeczności lokalne i klasy społeczne pełnią funkcje prostych społeczeństw elementarnych, w których następuje przekazywanie wzorców. Zmiana przynależności klasowej wymaga przyswojenia wzorców klasy, do której się aspiruje.
Społeczeństwa elementarne dzielą swych członków na różne kategorie oraz zawierają:
- grupy rodzinne
- grupy oparte na więziach duchowych
- wspólnoty interesów.
-
Szereg społeczeństw elementarnych może tworzyć konfigurację społeczną, która staje się bardziej złożoną, lecz rządzi się tymi samymi prawami i jest elementem integrującym te społeczeństwa. Wzory organizacji społecznych wyższego rzędu powstają poprzez zastosowanie wzorów z sytuacji występujących w społeczeństwie elementarnym do sytuacji podobnych. W społeczeństwie różne klasy i społeczności również są uszeregowane w skali prestiżu. Podział członków społeczeństwa na kategorie (wg płci, wieku) ma istotne znaczenie dla ich uczestnictwa w kulturze. Wyznacza zawód oraz serię wzorów zachowań do przejęcia przez jednostkę. Na podstawie tego zaklasyfikowania przypisuje się także określonym jednostkom określone uczestnictwo w kulturze ukrytej społeczeństwa. Klasyfikacja wg płci i wieku opiera się na naturalnej różnicy zdolności kobiet i mężczyzn w różnym wieku i wyznacza czynności stosowne do warunków. Występuje siedem takich kategorii: niemowlę, chłopiec, dziewczynka, dorosły mężczyzna, dorosłą kobieta, stary mężczyzna, stara kobieta - to podział podstawowy, modyfikowany w wielu społeczeństwach. Wiek młodzieży przynosi wymóg ulegania zarówno wzorom zachowań dzieci jak i dorosłych, co jest nieadekwatne do ich warunków biologiczno-fizycznych i powoduje nadwyrężenia. Przypisywanie jednostce wzorów kulturowych na podstawie zawodu jest ograniczone i mniej trafne od korzystania z kategorii płci i wieku, chociaż pewne zawody wymuszają konkretne wzory. Bardziej właściwym było by mówić o idealnych wzorach kulturowych. W kulturach bardziej złożonych wzory zachowania i postawy przypisywane określonym specjalistom mogą wpływać istotnie na wybór specjalizacji jednostki. Gdy jednak nie odpowiadają jej, mogą być przyczyną nieprzystosowania i zaburzeń psychicznych. Przynależność rodzinna nie wpływa zwykle na zachowania zewnętrzne i wybór specjalizacji, jednak kształtuje stosunki do poszczególnych osób lub grup z zewnątrz, determinuje ogólne podejście do osób z zewnątrz. W społeczeństwach, gdzie działają wzory odpowiedzialności zbiorowej wpływ rodziny jest znacznie większy.
Główną funkcją rodziny jest dostarczanie jednostce wzorów zachowań względem innych w rodzinie. Następuje ich klasyfikacja, a za nią podział praw i obowiązków. Interakcje w rodzinie są częste i bliskie, stąd wzory są łatwe do modyfikacji przez doświadczenie. W tym przypadku społeczeństwo jest najbardziej skłonne do rozwijania wzorów idealnych.
Grupy stowarzyszeniowe różnią się od rodziny tym, że:
- przynależność do nich jest ograniczona o jednostek tej samej płci (?) i wieku (w przybliżeniu)
- mają charakter dobrowolny
- powstają na bazie sympatii lub wspólnych interesów.
Nawet najmniejsze grupy stowarzyszeniowe mają pewien stopień organizacji wewnętrznej. Przynależność do pewnych grup wiąże się ze ściśle określonymi wzorami zachowań (wobec współczłonków i ludzi z zewnątrz).
Uszeregowanie jednostek na skali prestiżu może wiązać się z przypisywaniem im pewnych form zachowań i oczekiwań co do ich zachowania. Brak odpowiednich zachowań powoduje utratę prestiżu.
W społeczeństwie jednostkom zajmującym określone pozycje przypisuje się pewne wzory kulturowe. W największym stopniu pozycja determinowana jest przez płeć i wiek. Następna co do znaczenia jest pozycja w systemie rodziny, a także w systemie wyspecjalizowanych czynności zawodowych oraz w grupach stowarzyszeniowych. Przynależność do tych systemów staje się wyznacznikiem uczestnictwa w kulturze. Badanie osobowości ma największy sens w odniesieniu do jednostek zajmujących te same pozycje w systemie płci i wieku oraz w rodzinie; wtedy widoczne mogą być indywidualne odchylenia.
Klasyfikacja oraz organizacja są cechami każdego społeczeństwa. Jednostki przychodzą i odchodzą, a system trwa. Miejsce, które jednostka zajmuje w czasie swego wypełniania funkcji społecznych, to status (w podobnym sensie używa się terminu pozycja). Rola to suma wzorów kulturowych wiążących się z danym statusem, wypływa z przynależności statusowej. Rola to dynamiczny aspekt statusu, jawne zachowanie uzasadniające zajmowanie przez jednostkę danego statusu. Wiele jednostek może posiadać ten sam status i wypełniać te same związane z nim role. Jednostka może mieć wiele statusów, wiążących się z wieloma rolami w różnych okolicznościach, lecz wykonywanie ich wszystkich jednocześnie jest niemożliwe. Status, w ramach którego jednostka działa obecnie jest jej statusem czynnym, inne w tym czasie są statusami ukrytymi, a ich role ulegają wtedy zawieszeniu (zapobiega to ich kolizji). Tworzy to system, którego elementy są dobrze do siebie dopasowane w wyniku doświadczenia jednostek eliminujących stopniowo wszelkie konflikty metodą prób i błędów. Zdarzają się jednak sytuacje, w których konflikt ról jest niemożliwy do uniknięcia. Wtedy jednostka stara się wykonać wszystkie obowiązki wynikające z ról, mimo ich sprzecznych rezultatów. W naszych społeczeństwach często dochodzi do reorganizacji struktury społecznej, co budzi niepewność co do naszych statusów i wyborów. Nie jesteśmy pewni, czy jednostki zachowają się w sposób antycypowany przez nas na podstawie ich statusu. Wszystkie te wątpliwości są powodem licznych rozczarowań i frustracji.
IV. Osobowość
Badania nad osobowością rozpoczęły się później niż badania nad kulturą, czy społeczeństwem. Znaczenie samego terminu nie jest jeszcze dokładnie ustalone. Głównym problemem staje się wyznaczenie granic osobowości, odgraniczenie jej od środowiska. Osobowość można zrozumieć jako zorganizowany agregat procesów i stanów psychicznych właściwych jednostce. Definicja ta wyklucza:
- jawne zachowania wynikające z tych procesów i stanów,
- efekty tego zachowania dla środowiska i innych jednostek
- fizyczną strukturę oraz procesy fizjologiczne jednostki.
Osobowości nie poddają się bezpośredniej obserwacji; ich właściwości mogą być badane jedynie na podstawie jawnego zachowania jednostki oraz relacji tego zachowania do jej potrzeb i środowiska. Można założyć, że funkcją osobowości jest umożliwienie jednostce zachowywania się w sposób dla niej korzystny w warunkach narzucanych przez środowisko. Funkcja ta jest najskuteczniejsza, gdy zachowanie wywoływane jest z jak najmniejszą zwłoką, przy minimalnym wysiłku (nawyk). Funkcjonowanie osobowości:
1. rozwinięcie adekwatnych behawioralnych reakcji na rozmaite sytuacje
2. redukowanie tych reakcji do nawyków
3. wytwarzanie już ustalonych nawykowych reakcji.
Występuje rejestracja sytuacji wywołującej reakcję. Zazwyczaj występuje szereg potrzeb równocześnie, żadna z nich nie jest dominująca; dostarcza on motywacji dla określonej reakcji behawioralnej. Wszelkie zachowania dążące do zaspokojenia potrzeb muszą być dostosowane do warunków występujących w otoczeniu jednostki. Następnym krokiem jest więc oszacowanie tych warunków. Rozpoznanie zazwyczaj uwalnia reakcję behawioralną, choć może być ona zawieszona na jakiś czas. Ludzkie sytuacje bodźcowe posiadają wspólny czynnik - komponent społeczny. Ważną potrzebą jest potrzeba wywoływania u innych pozytywnego odzewu i prawie zawsze towarzyszy ona innym potrzebom pochodzącym z napięć fizjologicznych. Potrzeba ta brana jest przez jednostkę pod uwagę nawet, gdy jednostka jest sama. Stąd przy realizacji celów istotne jest jak jednostka je osiąga, następnym kryterium jest czy. Komponent społeczny to nacisk, aby cele te realizować za pomocą środków ogólnie aprobowanych, przewidzianych w aspekcie pozycji społecznej jednostki.
Reakcje dzielimy na:
1. kształtujące się
2. ustalone
3.
1.w procesie rozwoju i organizacji, reakcje na nowe sytuacje, zachowania próbne, pozbawione organizacji, czy wzoru; 2. już w pełni zorganizowane i zautomatyzowane, często nie sięgają poziomu świadomości; to nawyki.
Nawyki zawierają często zbyt wiele ruchów, mogłyby być efektywniejsze z punktu widzenia ich celów jawnych, jednak mają przewagę nad reakcjami nienawykowymi, gdyż oszczędzają energię nerwową jednostki i zmniejszają jej napięcie emocjonalne. Wykonywanie wielu czynności na poziomie nawykowym pozwala zachować energię i dostarczyć mocy w potrzebie rozwinięcia nowych form zachowań. Zorganizowany agregat nawyków utrwalony w jednostce stanowi większą część jej osobowości i nadaje je formę, strukturę oraz ciągłość.
Rozwój każdego nawyku zaczyna się od próby stawienia czoła nowej sytuacji. Zwykle początkowa reakcja jednostki ogranicza się raczej do naśladownictwa niż do procesów intelektualnych, czy metody prób i błędów. Naśladownictwa nie można stosować, gdy:
- sytuacja jest nowa zarówno dla społeczeństwa jak i jednostki
- jednostka nie ma możliwości nauczenia się tego, co robili inni ludzie, reagując na daną sytuację
Zazwyczaj mało jest takich sytuacji, a jednostka pamięta wzory prawie na każdą ewentualność. Trudniejszym jest, gdy jednostka spotyka się z ową sytuacją w izolacji i nie ma bezpośredniej pomocy reszty społeczeństwa. Oprócz typu zachowania uczy się od niego także wskazówek służących do rozpoznania takich sytuacji. Gdy naśladownictwo staje się niemożliwe, dorośli rzadko sięgają po metody prób i błędów (zwykle w warunkach stresu emocjonalnego), korzystając raczej z odwołania się do przeszłych doświadczeń i użycia wzoru adekwatnego w sytuacji podobnej do zaistniałej. Obmyślają oni kolejne metody i ich możliwe skutki, co nazywamy "symbolicznymi próbami i błędami" i wybierają najlepszą z nich. Procesy intelektualne mogą opierać się na przywoływaniu faktów z pamięci (służy naśladownictwu) lub na myśleniu opartym na dotychczasowej wiedzy (powoduje zachowanie oparte o proces organizacji i korelacji).
Zasób wiedzy jednostki opiera się nie tylko na naśladownictwu, ale także na kształceniu się. Elementy wiedzy faktycznej zostają werbalizowane i regularnie przekazywane, tak uzyskują istnienie niezależne i musza być traktowane jako odrębne wzory kulturowe. Niektóre z nich mogą ulegać dezaktualizacji lub być fałszywe.
Fakty dostarczają narzędzi niezbędnych do procesów myślenia. Procesy intelektualne są takie same u wszystkich normalnych jednostek ludzkich.
Zazwyczaj wszystkie trzy metody rozwijania nowej reakcji używane są razem w różnych proporcjach. Początkowe próby reagowania to zgeneralizowane reakcje nawykowe. Każda sytuacja to konfiguracja wielu elementów, które po części mogą być znane z innych kontekstów. Stąd tendencja do przenoszenia elementów zachowania z utrwalonych wzorów. Redukowanie reakcji kształtujących się do zautomatyzowanych przebiega przez powtarzanie się sytuacji i reakcji, która stopniowo ulega modyfikacjom, które zwiększają jej skuteczność w osiąganiu jawnych celów. W okresie przystosowawczym większa część reakcji pozostaje świadoma i podlega modyfikacji celowej i przemyślanej. W procesie dostosowania procesy intelektualne odgrywają kluczową rolę.
Okres modyfikowania i dostosowywania nie jest jeszcze zbadany do końca. Dostosowanie się w sensie wzrastającej efektywności reakcji z punktu widzenia jej jawnych celów rzadko osiąga krańcowe możliwości. Działania nie przyczyniające się do przybliżenia celów, a nieszkodliwe, wcale nie są automatycznie eliminowane podczas okresu przystosowawczego. Stają się one częścią konfiguracji, mimo, że ich usunięcie zwiększyło by wydajność. Modyfikację powodują fizycznie zdeterminowane czynniki. Nowa reakcja musi być spójna z uprzednio rozwiniętą konfiguracją osobowości. Istniejące już, zautomatyzowane reakcje kształtują nowe. Często do nowej reakcji włączane są całe konfiguracje ruchów, wypracowane w związku z wcześniejszymi reakcjami.
Jednostka zwykle przystosowuje swe początkowe reakcje na jakąkolwiek sytuację do utrwalonych już postaw. Ich dostosowywanie oraz modyfikowanie nastąpi na skutek reakcji na jej zachowanie, rzeczywistych lub przewidywanych. Nowa reakcja musi stwarzać jak najmniejszy konflikt emocjonalny w jednostce oraz maksymalny odzew pozytywny ze strony otoczenia, musi być kompromisem tych dwóch wytycznych.
Procesy modyfikacji, integracji do uprzednio istniejącej konfiguracji osobowości oraz wzrastającej automatyzacji (rozwój nowych nawyków) występują równocześnie. Produktem jest nowa automatyczna reakcja.
Specyficzność reakcji jest najważniejszym czynnikiem z punktu widzenia relacji pomiędzy osobowością a kulturą. Każda sytuacja powiązana z odpowiadającą jej ...
coffinka