Temat: Dewiacje, przestępczość, resocjalizacja.

Kryminologia – jest nauką o przestępstwie i przestępcy, o objawach i przyczynach przestępczości i innych związanych z nią zjawiskach patologii społecznej oraz o metodach ich eliminacji.

Dewiacja - podstawowym i poniekąd wyjściowym problemem socjologii dewiacji jest bliższe określenie samej koncepcji dewiacji. Otóż to wywodzące się z łaciny słowo może być co najmniej trojako rozumiane: jako „zboczenie” (np. z drogi prawości), jako przejaw jakiegoś „odchylenia” (np. od uznawanych wzorców społecznych) oraz jako „błądzenie” (np. poprzez odrzucanie pewnych powszechnie akceptowanych wartości i prezentowania postawy nonkonformistycznej).

Posługując się słowem dewiacja powinniśmy mieć zatem świadomość tej wieloznaczności oraz tego że oznacza się nim różne zjawiska w życiu społecznym, dotyczące zarówno jednostek jak też pewnych zbiorów ludzi np.rozmaitych kategorii społecznych.Możemy wiec mówić o dewiacji danego osobnika i to z różnych przyczyn np. takich że oto : dopuścił się gwałtu na nieletnim, zachowuje się w miejscu publicznym jak chuligan, głosi rasistowskie poglądy, szerzy gorszące idee obrażające uczucia moralne lub religijne innych ludzi, jest narkomanem itp.

Dewiacje są postrzegane w życiu społecznym jako określone zachowania poszczególnych ludzi lub zbiorów ludzi, które maja swoją specyfikę wynikającą m.in. stąd że mogą one przejawiać się np. w : gwałceniu obowiązujących w danym systemie społecznym norm moralnych, prawnych lub tez przyjętych zasad współżycia; w stanach psychopatologicznych lub charakteropatycznych związanych np. z zaburzeniami osobowości; w sposobach bycia świadczących o statystycznej anormalności danego człowieka tzn. wskazującą na taką jego nienormalność, która odbiega od pewnych przeciętnych sposobów bycia ludzi danej kategorii społecznej oraz w takich warunkach życia danego człowieka które łączą się z jego niską społeczną oceną ze względu że jest np. upośledzony pod względem fizycznym lub psychicznym; ma hańbiącą przeszłość np. kryminalną.

Zauważmy że w potocznych odczuciach dotyczących zjawisk dewiacji a tym samym i zachowań dewiacyjnych upatruje się nie tylko w zboczeniach seksualnych, w alkoholizmie lub narkomanii, w przestępczości dorosłych i nieletnich, w perwersyjnych zachowaniach seksualnych i w wyuzdanym sposobie zaspokajania różnych potrzeb niższego rzędu lub w wyrafinowanym zaspokajaniu potrzeb wyższego rzędu, w wykonywaniu hańbiących zawodów (np.prostytutki, stręczyciela czy pasera), ale także w głoszeniu ekstremistycznych poglądów politycznych lub etycznych oraz w rozmaitych zachowaniach subkulturowych  (np.preferowanych przez hipisów i inne grupy młodzieżowe lub religijne sekty).

Przyczyny powstania dewiacji wśród młodzieży:

a)      z powodu lekceważenia dziecka w okresie dzieciństwa i dojrzewania – w tym przypadku lekceważenie oznacza że rodzice nie poświęcają dostatecznie dużo czasu swoim dzieciom i są nieświadomi jakichkolwiek problemów, z którymi mogą stykać się dzieci będąc poza domem.Rodzice pozostają obojętni np. w sytuacjach gdy dziecko uczestniczy w bójkach lub zaczyna popełniać drobne wykroczenia i o tych zachowaniach dowiadują się od policji bądź innych oficjalnych instytucji. Rodzice dziecka nie interesują się typem ludzi z którymi ono przebywa, rodzajem miejsc gdzie spędza swój czas, czy tym co dziecko robi gdy spotyka się z przyjaciółmi

b)     gdy związek rodziców i dziecka wyznaczany jest przez silną wzajemną opozycję czy konflikt – w trakcie rodzinnej interakcji rodzice i dzieci maja tendencję do wzajemnego angażowania się w konflikty które stopniowo eskalują.Takie konflikty mogą powstać zarówno z winy dziecka (sprawia kłopoty,jest nieposłuszne), bądź też z winy rodziców (którzy czasami nie potrafią ustanowić linii demarkacyjnej pokazując wyraźnie gdzie biegną granice zachowań dziecka).Rodzice nie potrafią udzielić dziecku nagany w znaczeniu psychologicznym, zamiast tego uciekają się do kar cielesnych tym samym ucząc dziecko że to jest właśnie prawidłowa metoda rozwiązywania konfliktów.W wyniku tego dziecko również preferuje przemoc fizyczną w celu rozwiązywania konfliktów poza domem.

c)      W wyniku tego że rodzice dziecka są „dewiacyjni” w postawie jaka przyjmują i zachowaniu się względem dziecka  przez co dostarczają mu wzorów negatywnych ról – rodzice mogą ulegać różnorakim dewiacjom, mogą mieć kryminalna przeszłość lub przejawiać dewiacyjne postawy, zachowania zmierzające do wywierania wpływu na dziecko w tym samym kierunku.Dziecko może uczyć się wzorów dewiacyjnego zachowania od swoich rodziców będąc ich stałym świadkiem w domu.Nawet w sytuacji gdy rodzice nie przejawiają zachowań dewiacyjnych samo ich nastawienie do problemu przestępczości może prowadzić do ignorowania czy niezauważania zachowania dewiacyjnego czy nawet do aprobaty takich postaw u dziecka.

d)     Z powodu rozbicia rodziny np. rozwód, choroba, śmierć – w sytuacji kiedy rodzina narażona zostaje na szkodliwe działanie czynników zewnętrznych tj. brak zatrudnienia,rozwód,śmierć mogą narastać konflikty na podłożu niewłaściwych kontaktów emocjonalnych.Zewnętrzne stresory mogą zniszczyć harmonię związku rodzinnego i obniżyć próg dla irytacji na skutek czego wzrasta prawdopodobieństwo zachowań agresywnych wśród członków rodziny.

Do zbioru zachowań dewiacyjnych zalicza się :

a)      przestępczość np. przestępstwa pospolite (kradzieże,włamania,zabójstwa), przestępstwa gospodarcze i urzędnicze; w tej grupie znajdują się także takie rodzaje przestępstw których sprawcami są nieletni i młodociani

b)     zachowania patologiczne dysfunkcjonalne wobec rodziny i innych instytucji społecznych, powodujące ich dezorganizację i konflikty społeczne, agresje i przemoc

c)      samoniszczenie – alkoholizm,narkomanię i samobójstwa a także inne zachowania autoagresyjne

d)     dewiacyjne zachowania seksualne oraz inne postacie zachowań uważanych za zboczone

e)      inne rodzaje zachowań występujące na podłożu psychospołecznym np. zaburzenia psychiczne i nerwice

f)       inne typy zachowań aspołecznych np. łamanie dyscypliny pracy, działania zmierzające do zaostrzenia istniejących konfliktów społecznych, wandalizm i zło

Przestępczość – przestępstwo jest zbrodnią albo występkiem.Zbrodnią jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą.Występkiem jest czyn zabroniony zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności przekraczającą miesiąc.Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie; występek można popełnić także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi.Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego poełnienia.Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.

Odpowiedzialność karna: karami są: grzywna, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności, 25 lat pozbawienia wolności, dożywotnie pozbawienie wolności.

Środkami karnymi są: pozbawienie praw publicznych, zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej, zakaz prowadzenia pojazdów, obowiązek naprawienia szkody, nawiązka, świadczenia pieniężne, podanie wyroku do publicznej wiadomości.

Przestępczość zorganizowana - definicja przestępczości zorganizowanej zmierza w dwóch kierunkach : pierwszym z nich jest określenie przestępczości poprzez wskazanie trzech elementów : struktury korporacyjnej, działalności w celu osiągnięcia zysków oraz działania o charakterze bezprawnym opartym na zastraszaniu i korupcji.Drugi kierunek opiera się o analizę zagrożeń wynikających z takiej przestępczości a także poprzez wskazanie tych czynów przestępczych – terroryzm,handel narkotykami,handel bronią i ludźmi,przestępstwa przeciw środowisku,i własności kulturalnej,przestępstwa komputerowe,korupcja,legalizowanie dochodów pochodzących z przestępstw.

Zorganizowana grupa przestępcza oznacza posiadającą strukturę grupę składającą się z trzech lub więcej osób, istniejącą przez pewien okres czasu oraz działającą w porozumieniu w celu popełnienia jednego lub więcej poważnych przestępstw określonych na podstawie niniejszej konwencji dla uzyskania w sposób bezpośredni lub pośredni korzyści finansowej lub innej korzyści materialnej.

Teorie przyczyn przestępczości :

a)      koncepcje biologiczne akcentujące głównie lub wyłącznie czynniki biofizyczne – znaczy to że za zachowanie przestępcze odpowiedzialne są właściwości określonych struktur biologicznych organizmu tj. budowa ciała, właściwości układu wydzielania wewnętrznego, oraz do struktury chromosomów

b)     koncepcje psychologiczne odwołujące się przede wszystkim do rozmaitych czynników natury psychologicznej – do tych czynników odpowiedzialnych za przestępczość zalicza się najczęściej : ograniczoną sprawność umysłową, zaburzenia psychotyczne, zaburzenia psychonerwicowe, określone cechy osobowości np. agresywność

c)      koncepcje socjologiczne które przypisują mniejszą lub większą rolę kryminogenną głównie czynnikom społeczno-środowiskowym – np. typ środowiska naturalnego, pory roku i dnia, sprzeczności klasowe, zwyczaje i obyczaje, rasa i narodowość,

Podstawowe założenia teorii przestępczości :

1)     Przestępczy styl życia charakteryzuje się obecnością jednocześnie czterech podstawowych dla tego stylu właściwości podmiotu tj. nieodpowiedzialność (dotyczy ich stosunku do szkoły i nauki,pracy,rodziny i przyjaciół), pobłażanie samemu sobie, niewłaściwy stosunek do innych ludzi (agresywność,wrogość,nieżyczliwość,obelgi i przkleństwa kierowane do innych) oraz chroniczne łamanie norm społecznych.

2)     Okoliczności czy warunki wpływające na rozwój przestępczego stylu życia tkwią w trzech sferach: fizycznej,społecznej i psychologicznej.Interakcje między człowiekiem a sytuacjami zwłaszcza w pierwszych latach życia mają ogromne znaczenie dla jego sposobu zachowania się w przyszłości

3)     Okoliczności mogą ograniczać lub skłaniać do pewnych wyborów, ale nie musza ich bez reszty determinować.Przestępstwo jest funkcją wyborów zadań, jakich podejmuje się człowiek we wczesnym i późniejszym okresie życia w sferze fizycznej,społecznej i psychologicznej.Większość ludzi dokonuje wyborów zgodnych z oczekiwaniami i celami ogólnospołecznymi, przestępcy zaś podejmują decyzje sprzeczne z nakazmi społecznymi.

4)     Zachowanie człowieka o przestępczym stylu życia zmierza ostatecznie w kierunku osobistej katastrofy.Samo-destrukcyjna strona przestępczego stylu życia odzwierciedla szczególnie wyobrażenie przestępcy o sobie samym.Chodzi tu jakby o motywację i przyzwolenie na bycie przegranym a to jest często związane ze strachem np.przed odpowiedzialnością.

5)     Istnieje charakterystyczny styl myślenia przestępcy o swoim sposobie życia który wynika z jego decyzji zaangażowania się w działalność kryminalną.Teoria przestępczości jako stylu życia opiera się na trzech elementach: warunkach lub okolicznościach, wyborze lub decyzji oraz wiedzy lub poznaniu.Kryminalny styl myślenia rozwija się zaś po to by wzmocnić i uzasadnić swoje przestępcze decyzje.

6)     Istotę procesy myślenia przestępcy i jego przebieg odzwierciedla osiem wzorów kognitywnych.Jeden z nich wiąże się z usprawiedliwianiem polegającym na próbach przeniesienia winy za swoja nieodpowiedzialność czy zły stosunek do innych na różne zewnętrzne źródła.Inny to poczucie ze jest się upoważnionym do sposobu zachowania innego niż obowiązuje wszystkich członków społeczeństwa.Poczucie to dostarcza przestępcy przyzwolenia na działalność gwałcącą normy społeczne i prawa innych ludzi.

7)     Konkretne zachowanie przestępcze wywodzi się z czterech podwójnie zorganizowanych motywów: złość/bunt, siła/kontrola, podniecenie/przyjemność oraz chciwość/lenistwo.

8)     Musi się pojawić okazja by pojawiło się przestępstwo.Powiada także nasze przysłowie „okazja czyni złodzieja”.Przestępcy otwarci są na wykorzystanie sposobności do popełnienia przestepstwa np.otwarte auto czy okno.

9)     Ponieważ zachowanie jest funkcją postaw i myśli człowieka wobec jakiejś konkretnej okoliczności, stąd nie sposób zmienić czyjegoś zachowania przestępczego dopóki ten ktoś nie zmieni swego stylu myślenia.

Charakterystyczne dla większości przestępców cechy psychiczne to: ubogie życie wewnętrzne,impulsywne,powstające bez zastanowienia reakcje emocjonalne na bodźce z otoczenia, a tym samym niestabilność emocjonalna,dezorganizacja wewnętrzna,lekkomyślność,nieobliczalność.

Przestępstwa nieletnich – społeczne niedostosowanie młodzieży oraz jej przestępczość szczególnie zaś chłopców jako zjawisko o ujemnych konsekwencjach niepokoją opinię społeczną.Zatrważające jest to że duży odsetek sprawców czynów przestępczych uczestniczy  w takich kategoriach przestępstw jak włamania kradzieże mienia społecznego,rozboje i gwałty.Przestępczość nieletnich jako problem społeczny nosi w sobie znaczny potencjał niebezpieczeństwa, większy niż pozostałe odmiany przestępczości.Wejście nieletnich na drogę przestępstwa pozostawia trwałe deformacje osobowości bardzo trudne do naprawienia w wieku dojrzałym.

Przyczyny przestępczości nieletnich to:

a)      zaburzenia zdrowia psychicznego dziecka lub jego rodziny

b)     zaniedbania wychowawcze

c)      demoralizujący wpływ środowiska rodzinnego czy rówieśniczego

d)     niewydolność funkcjonalna instytucji opiekuńczo-wychowawczych

e)      niewykazywanie przez państwo właściwej troski o młodzież

f)       negatywne skutki postępu technologicznego

g)     wadliwa organizacja odpoczynku i czasu wolnego nieletnich

h)     działalność środków masowego przekazu głównie telewizji ukazującej brutalne sceny, cechy natury ludzkiej i drastyczne elementy życia społecznego w tym: seks,przemoc,alkoholizm,luksusowe życie

Większość nieletnich przestępców wychowuje się w rodzinie o skumulowanych czynnikach negatywnych: przestępcze wzorce zachowań,alkoholizm rodziców lub rodzeństwa,brak emocjonalnej więzi rodzinnej,zachowania agresywne,porzucenie rodziny przez jednego z rodziców,brak pozytywnych wzorców stosunku do pracy i realizowania ról społecznych.Do tego dochodzą takie negatywne zjawiska jak prostytucja i narkomania,stosowanie niewłaściwych metod wychowawczych (niekonsekwencja i rygoryzm,nadkompensacja w zaspokajaniu potrzeb dziecka),złe pożycie rodziców,niski poziom wykształcenia rodziców,pozbawienie opieki,brak środków materialnych.

Zdaniem socjologów obniżenie się wieku przestępców wynika z poczucia zagrożenia społecznego.Tysiące rodzin żyją na pograniczu ubóstwa lub wręcz w nędzy a ich dzieci od najmłodszych lat muszą uczyć się radzenia sobie w życiu.Już nawet 10i 11-letnie dzieci dopuszczaja się różnego rodzaju przestępstw a szczególnie włamań do samochodów,piwnic,altan.Również w najcięższych zbrodniach uczestniczą prawie jeszcze dzieci.Ubożenie społeczeństwa wraz z agresywną reklama dóbr konsumpcyjnych stwarza sytuacje w której młody człowiek zaczyna pragnąć mieć wszystko to co mu się pokazuje i to możliwie szybko i najtańszym kosztem.Wykształcenie powoli staje się wartością nieprzydatną w nasze rzeczywistości.Młodzież jest cynicznie wykorzystywana przez dorosłych przestępców którzy wysługują się nimi wiedząc że jedyna kara jaka może ich spotkać to zakład poprawczy,Młodzi ludzie opuszczają zakład poprawczy tak wyszkoleni że o powrocie do normalnego społeczeństwa prawie nie ma mowy.

Resocjalizacja – czyli skorygowanie wadliwych cech psychicznych jednostki, tak aby mogła ona prawidłowo funkcjonować w normalnym społeczeństwie, a więc zapobieganie przestępczości.Przedmiotem oddziaływań resocjalizacyjnych są osoby, które przebyły pewien etap wadliwej socjalizacji wskutek czego nabyły wiele szkodliwych doświadczeń i odznaczają się swoistymi zaburzeniami manifestującymi się przez zachowanie destrukcyjne z których część stanowią przestępstwa.

Resocjalizacja w sensie współczesnym jest zespołem opiekuńczych, wychowawczych i terapeutycznych wobec osób naruszających normy prawne (przestępcy), ale i normy obyczajowe (alkoholicy, narkomanii) w środowisku otwartym (naturalnym) lub zamkniętym.Resocjalizacyjne oddziaływanie ma zatem naturę troistą i polega :

a)      na zaspokajaniu potrzeb – i to przypomina lub jest odmiana pracy socjalnej (aspekt opiekuńczy)

b)     na doprowadzeniu do zinternalizowania wartości i norm pożądanych oraz konstruktywnych dla samej jednostki i jej otoczenia (aspekt wychowawczy)

c)      na leczeniu, uzupełnianiu, kompensowaniu stanów chorobowych nieprawidłowych z punktu widzenia zdrowia fizycznego i psychicznego (aspekt terapeutyczny)

Jest odmianą oddziaływania wspomagającego optymalny rozwój indywidualny i społeczny jednostki, pozwalający jej na normalne (bez angażowania się w działalność dewiacyjną) funkcjonowanie jako jednostki ludzkiej i członka wielu zbiorowości.

Program resocjalizacji musi spełniać następujące kryteria:

a)      dokonanie dokładnej diagnozy zachowania każdego wychowanka i na tej podstawie ustalenie indywidualnego planu oddziaływań resocjalizacyjnych

b)     oddziaływania resocjalizacyjne uwzględniać muszą indywidualny, niepowtarzalny dla każdego wychowanka styl uczenia się, czyli przyswajania nowych pozytywnych form zachowania

c)      wyselekcjonowanie i wyodrębnienie wychowanków stwarzających największe zagrożenie w celu poddania ich specjalnym oddziaływaniom resocjalizacyjnym o zwiększonym stopniu intensywności

d)     skoncentrowanie oddziaływań resocjalizacyjnych na najbardziej kryminogennych formach zachowania

Programy oddziaływań resocjalizacyjnych stosowane w zakładach muszą być strukturalnie powiązane z programami prowadzonymi w naturalnym otoczeniu społecznym wychowanka jako że te drugie wywierają z reguły silniejszy wpływ na poprawę zachowania niż te które prowadzone są w warunkach zakładowych.Efektywne programy obejmują także pracę z rodziną i najbliższym otoczeniem społecznym wychowanka.Skuteczne programy resocjalizacyjne muszą łączyć pracę nad wyrobieniem właściwej pozytywnej postawy w stosunku do uczenia się, przygotowanie do zawodu i umożliwienie znalezienie stałej pracy zarobkowej.Program oddziaływań resocjalizacyjnych jest tym skuteczniejszy im bardziej zintegrowane są wszystkie działania.

Organizacja i przebieg resocjalizacji w zakładach karnych przy założeniu że przeprowadzenie tego procesu w tym miejscu jest w ogóle możliwe zależy od kilku okoliczności.Przede wszystkim od funkcjonariuszy więziennych, ich cech, wiarygodności, autentyczności, skuteczności przekazu itp.Następnie zaś od właściwości i doświadczenia więźniów czyli odbiorców przekazywanej wiedzy społecznej oraz sposobów przekazu treści, specjalnych technik jej przekształcania i warunków wspierających.

Do najważniejszych czynników utrudniających resocjalizację należą:

a)      wczesny kontakt ze środowiskiem przestępczym

b)     specyficzna struktura wartości  i norm osobistych odbiegających od jakiegoś ogólnie przyjętego standardu oraz rozbudowane techniki usprawiedliwiania swoich antyspołecznych czynów

c)      psychopatyczne rysy osobowości np. egocentryzm,egoizm,niedostrzeganie potrzeb innych ludzi,brak tolerancji,brak poczucia winy i skruchy,chłód emocjonalny

d)     głębokie poczucie krzywdy wobec karzących i przekonanie o ich niesprawiedliwości i uprzedzeniu

Czynnikami sprzyjającymi resocjalizacji będą zaś stany przeciwne do opisanych a dodatkowo także pozytywny stosunek do osób nadających treści społeczne,potrzeba zmiany samego siebie i potrzeba odrodzenia moralnego oraz pragnienie rozwoju swoich możliwości.

Do najważniejszych warunków wspierających proces resocjalizacji należą:

a)      praca więźniów – wiąże się często z cichym przymusem,nadzorem,małą możliwością wyboru zarówno rodzaju jak i miejsca pracy oraz niestety znacznie mniejszą zapłatą za pracę niż na wolności.Ale niezależnie od tego wszystkiego praca nawet taka jak jest wypełnia czas izolacji więźnia,odrywa go od natrętnych myśli dostarcza stymulacji,kształtuje zainteresowania,a ponadto przynosi także pewne wymierne zyski.

b)     Aktywność fizyczna – odpowiednio zorganizowane zajęcia sportowe więźniów są nie tylko metodą organizowania ich czasu wolnego i rozrywka ale stanowią formę aktywności kształtującą ich samodyscyplinę wolę i ambicję oraz przyczyniają się do pomniejszenia przemocy wewnątrzwięziennej

c)      Nauczanie więźniów oraz ich samokształcenie – korzyści płynące z tych form to wzbogacenie wiedzy osobistej,rozwój zainteresowań i stymulacja intelektu,a zdrugiej strony kształtowanie cech charakteru obowiązkowości i systematyczności,poczucia odpowiedzialnościi nawyku pracy

d)     Działalnośc kulturalno-oświatowa –sprzyja higienie psychicznej,dostarcza rozrywki,zapełnia czas wolny,a umiejętnie przygotowana kształtować może pożądane postawy społeczne,nawyki językowe i kulturowe oraz codzienny sposób bycia więźniów 

Na zakończenie wspomnę jeszcze o ocenie postępów resocjalizacji.Poprawne tj.bezkonfliktowe , submisyjne zachowanie się skazanego nie musi wcale świadczyć o autentycznej pozytywnej zmianie.Może dowodzić jedynie tego że potrafi on skutecznie przystosować się do tego zamkniętego murami świata.To najczęściej stosowane obserwowalne zewnętrzne kryterium oceny przebiegu  resocjalizacji może być wielce zwodnicze.Wspierającą i istotną miarą oceny pozytywnych efektów procesu resocjalizacji mogą być oznaki wewnętrznej przemiany  takie mianowicie jak poczucie winy,wyrzuty sumienia i skrucha negacja swego czynu przestępczego,akceptacja sensu kary oraz potrzeba naprawy wyrządzonej krzywdy.