Ø Struktura rynku pozwala opisać zachowania nabywców i sprzedawców na tym rynku.
Ø Zachowanie firmy i możliwości osiągania przez nią zysku zależą w dużej mierze od struktury rynku, tzn. od ilości i relatywnej siły rynkowej wszystkich podmiotów na nim działających.
Przyczyny zróżnicowania struktur rynkowych
o Minimalna efektywna skala produkcji (MES) w danej branży
o Przyczyną zróżnicowania rynku są naturalne i sztuczne bariery wejścia, utrudniające rozpoczęcie produkcji w gałęzi (np. duża ilość kapitału niezbędna do uruchomienia produkcji lub ochrona technologii patentem).
o O strukturze rynku decyduje działanie samych przedsiębiorstw. Firmy mogą sobie zapewnić dominującą pozycję w gałęzi np.: ulepszając produkt czy zmawiając się w celu wyparcia konkurentów z rynku.
Konkurencja doskonała, założenia modelu:
o jednorodny (taki sam) produkt u wszystkich sprzedawców (producentów)
o duża liczba sprzedawców (producentów) oraz nabywców, przez co ich udział w rynku jest tak mały, że żaden nie może wpłynąć na cenę przez zmianę swojej podaży czy popytu,
o cena jest wypadkową zachowań wszystkich sprzedawców i nabywców.
o istnieje swoboda wejścia na i wyjścia z rynku, jak również łatwość przejścia z jednego zastosowania zasobu do innego
o wszyscy uczestnicy rynku posiadają doskonałą wiedzę o dotyczących go danych ekonomicznych i technologicznych
o sprzedający (producenci) dążą do maksymalizacji zysku, a kupujący (konsumenci) do maksymalizacji użyteczności.
Maksymalizacja zysku w warunkach konkurencji doskonałej
Poziom, w którym przedsiębiorstwo osiągnie najwyższe zyski wyznacza punkt, w którym krańcowe przychody zrównają się z krańcowym kosztem, (dodatkowy przychód osiągnięty przez jedną więcej jednostkę produkcji zrówna się z kosztem wyprodukowania tej dodatkowej jednostki). Cena będzie równa kosztom krańcowym.
Na rynku doskonale konkurencyjnym krzywa popytu firmy jest doskonale elastyczna (pozioma).
o Przedsiębiorstwo na rynku konkurencji doskonałej maksymalizując zysk będzie produkować taką ilość, aby utarg krańcowy równy cenie zrównał się z kosztem krańcowym.
Dla rynku konkurencji doskonałej
krzywa podaży jest krzywą kosztu
krańcowego.
Na rynku doskonale konkurencyjnym utarg krańcowy, MR, przedsiębiorstwa jest stały i równy cenie dobra, P.
Przedsiębiorstwo działające na rynku konkurencji doskonałej będzie zwiększać produkcję dopóty, dopóki koszt krańcowy wytworzenia kolejnej jednostki dobra, MC nie zrówna się z jej ceną P. Jest to optymalny poziom produkcji. (MR=MC=P)
Monopol
o jest to „struktura rynkowa" polegająca na występowaniu na rynku określonego produktu (lub grupy produktów) tylko jednego dostawcy, który tym samym kontroluje jego podaż i ceny, przy jednoczesnym występowaniu wielu faktycznych i potencjalnych nabywców.
o Na rynku środków produkcji występuje niekiedy „odwrócony monopol" - czyli monopson - polegający na tym, że jeden wielki nabywca określonego towaru jest jedynym „twórcą popytu", kupuje go od wielu dostawców i tym samym także może dyktować ceny i poziom produkcji.
Przyczyny powstawania monopoli
o Poziom minimalnej efektywnej skali (MES) - poziom produkcji, który minimalizuje koszty przeciętne w porównaniu do wielkości popytu. Jeśli MES jest stosunkowo mała w porównaniu do rozmiarów rynku, możemy oczekiwać, że wiele firm „zmieści się” na rynku, jeśli jest duża, to możemy się spodziewać, że rynek będzie zmonopolizowany.
o MES jest uzależniona przede wszystkim od technologii. Zmiana może nastąpić tylko w przypadku przełomu technologicznego.
o Innym powodem, dla którego powstają monopole jest zmowa kilku różnych firm w branży o wspólnym działaniu i ograniczeniu produkcji w celu podniesienia zysków. Taką sytuację określamy mianem kartel.
Rodzaje monopoli:
o Monopol naturalny - tworzy się w przypadku gdy jedno przedsiębiorstwo może wytwarzać dane dobro taniej i efektywniej niż kilka konkurencyjnych przedsiębiorstw. Najczęściej wiąże się to z korzyściami skali - gdy wraz ze wzrostem produkcji spada koszt jednostkowy wytworzenia dobra. Zwykle jeden bardzo duży dostawca jest w stanie zaoferować o wiele niższe ceny niż w przypadku kilku konkurujących ze sobą firm.
o Drugą grupę monopoli tworzą organizacje i firmy - twórcy i posiadacze unikalnych i opatentowanych rozwiązań konstrukcyjno - technologicznych. Dopóki konkurencyjne firmy nie „wymyślą czegoś bardziej nowoczesnego lub mniej kosztownego, a następnie pokonają bariery wprowadzenia tego na rynek - posiadacze dotychczasowych rozwiązań mogą dyktować ceny i warunki współpracy z nabywcami
o Monopol państwowy - powstaje z inicjatywy rządu, który może określoną działalność – z reguły przynosząca wysokie dochody, istotną z punktu widzenia obronności lub niezależności ekonomicznej - uznać za pozostającą w wyłącznej dyspozycji państwowych lub państwowo - prywatnych organizacji.
Oligopol - kilka organizacji o identycznym profilu działalności często występuje na rynku równolegle i dzieli monopolistyczną pozycją. Organizacje te mają wówczas tendencje do łączenia się większe struktury rynkowe. Łączy je wspólnota interesów, wspólna chęć uzyskiwania zwiększonych zysków. Typowym przykładem jest OPEC.
Charakterystyka monopolu
o Jak każde przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk, monopolista wybiera taką wielkość produkcji, przy której utarg krańcowy zrównuje się z kosztem krańcowym.
o Monopolista sam ustala cenę, ale musi się liczyć z tym, że po wyższej cenie sprzeda mniejszą ilość.
o Miarą siły monopolu jest nadwyżka ceny nad kosztem krańcowym.
o Monopolista ustala taką cenę, która przewyższa koszt krańcowy P > MC = MR
Społeczne skutki monopolu
o monopolista zmniejsza produkcję, a zwiększa cenę,
o monopolista nie jest zmuszony do wprowadzania innowacji – hamowanie postępu technicznego,
o narzucanie innym podmiotom gospodarczym niekorzystnych warunków zawierania transakcji,
o Monopolista wykorzystując swoje możliwości finansowe może stosować lobbing (pozyskiwać wpływowe grupy osób, polityków itp.), np. w celu:
n zwiększenia barier wejścia
n ustawowego „wymuszenia” popytu
Konkurencja monopolistyczna
Konkurencja monopolistyczna to rynek, na którym działa wielu producentów i konsumentów, nie ma barier wejścia, lecz produkt – inaczej niż w przypadku konkurencji doskonałej nie jest jednorodny.
Aby powstała wystarcza spełnienie 3 warunków:
n nabywców i sprzedawców jest wielu. Każdy z nich kontroluje małą cześć podaży i popytu, a konkurenci mogą zignorować jego działania.
n Po drugie nie ma barier wejścia. Wyklucza to porozumienia producentów.
n Po trzecie produkty są bliskimi, lecz nie doskonałymi substytutami, co sprawia, że rynek rozpada się na segmenty, na których handluje się nieco odmiennymi dobrami.
Oligopol z porozumieniem (kartel) i jego skutki
o członkowie oligopolu mogą się porozumieć aby ich gałąź zachowywała się jak monopol - ograniczyć produkcję, aby cena powędrowała w górę. Porozumienia takie są legalne i jawne (kartele) lub nielegalne i tajne (zmowy).
o Sytuacja taka nie jest jednak stabilna. Przedsiębiorstwom opłaca się zatem zwiększać sprzedaż ponad uzgodniony poziom, choćby wymagało to pewnej obniżki ceny. Dzięki temu ich zyski w krótkim okresie wzrastają.
o W długim okresie oszukani partnerzy, którym zabrano klientów też zwiększają produkcję.
o Podaż gałęzi się zwiększa, cena spada, zyski nadzwyczajne kurczą się lub zupełnie znikają, co stwarza przesłanki zawarcia nowego porozumienia.
Mierniki opisujące strukturę rynku
o Współczynnik koncentracji miernik pokazujący położenie danego rynku między strukturami konkurencji doskonałej i monopolu. Wskaźnik stanowi odsetek sprzedaży kilku największych przedsiębiorstw
n o monopolu mówi się, gdy dla jednego przedsiębiorstwa wskaźnik koncentracji przekracza 90%
n rynek uznaje się za konkurencyjny jeśli wskaźnik koncentracji jest mniejszy od 40%
o Indeks Herfindahla-Hirschmana to suma kwadratów udziałów w sprzedaży wszystkich przedsiębiorstw działających na rynku. Należy on do przedziału od 10 000 dla czystego monopolu (100% udziału w rynku) do 0 dla rynku z nieskończenie wieloma bardzo małymi przedsiębiorstwami (ich udziały dążą do zera).
4
benuman