WEWNĘTRZNE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA PRZEDSIĘBIORSTWA.

1.      FINANSOWANIE PRZEDSIĘBIORSTW W ASPEKCIE TEORETYCZNYM, RODZAJE.

Finansowanie przedsiębiorstwa nie jest możliwe do określenia w sposób jednoznaczny, dla tego pojęcia można przyjąć różne płaszczyzny odniesienia tj. struktura kapitału przedsiębiorstwa w relacji pomiędzy kapitałem własnym, a obcym; gwarancje prawne czyli zabezpieczenia przyznane pożyczkodawcom; samo pojęcie kapitału, okres jego zaangażowania oraz przekształcenia z nim związane[1]. W zawężonym pojęciu finansowanie ogranicza się do pozyskiwania kapitału czyli jest to podejmowanie wszelkiego typu przedsięwzięć mających na celu uzyskanie kapitału długo i krótkookresowego. Kapitał lokowany jest na określony czas, w konkretnej formie i na określony cel, jednym z licznych przykładów może być: zdobywanie kapitału na inwestycję zaplanowaną przez dane przedsiębiorstwo na terenie obcego kraju. Finansowanie w pojęciu szerszym oprócz aspektu gromadzenia obejmuje także zarządzanie danymi środkami mające na celu utrzymanie równowagi i płynności finansowej. Finansowanie można rozpatrywać również przez pryzmat finansowania  pasywnego mającego na celu finansowanie własnego przedsiębiorstwa oraz finansowania aktywnego polegającego na lokowaniu kapitału w innym przedsiębiorstwie.  Finansowanie przedsiębiorstwa to nie tylko pozyskiwanie środków pieniężnych jednocześnie jest to uzyskiwanie kapitału we wszystkich formach tj. rzeczowych i pieniężnych.

    Kapitał  finansujący przedsiębiorstwo może pochodzić z różnych źródeł, jako źródło pochodzenia kapitału możemy wyróżnić finansowanie zewnętrzne, które charakteryzuje się tym, że kapitał przedsiębiorstwo pozyskuje z zewnątrz (od innych podmiotów). Finansowanie zewnętrzne możemy podzielić jeszcze na finansowanie własne jak i obce, o finansowaniu własnym mówimy wtedy gdy środki finansowe dopływają do przedsiębiorstwa poprzez wkłady obcych przedsiębiorstw i udziały w papierach wartościowych. Natomiast o finansowaniu obcym mówimy wtedy gdy kapitał dociera do przedsiębiorstwa poprzez rynek pieniężny i kapitałowy w postaci krótkookresowych kredytów bankowych i długookresowych pożyczek, oraz przez obrót kredytowy i towarowy jako kredyt dostawcy i kredyt odbiorcy, czyli przedpłat. Szczególnymi formami obcego finansowania jest leasing oraz factoring[2]. Wyżej wspomniane formy nie są jedynymi źródłami zewnętrznego finansowania działalności przedsiębiorstwa, a o tym z którego źródła skorzystać decydują wnikliwe analizy finansowe mające na celu złagodzenie ryzyka zachwiania płynności przedsiębiorstwa.

              Drugim źródłem finansowania działalności danego przedsiębiorstwa mogą być źródła wewnętrzne mające na celu przekształcanie dóbr należących do przedsiębiorstwa w środki finansowe. Można powiedzieć, że kapitał przedsiębiorstwa rośnie pomimo iż nie inwestuje w nie żadne inne przedsiębiorstwo. W finansowaniu wewnętrznym wyróżniamy następujące sposoby pozyskiwania środków finansowych są to: przekształcenia majątkowe gdzie zmiany powstają w wyniku finansowania inwestycji, z odpisów amortyzacyjnych, w wyniku przyspieszenia obrotu kapitału oraz poprzez zmniejszenia majątku i sprzedaż zbędnych jego składników. Kształtowanie kapitału polega natomiast na tworzeniu długookresowych rezerw i zatrzymaniu zysku w przedsiębiorstwie.

              Inną klasyfikacją źródeł finansowania może być uwzględnienie pozycji prawnej dawcy kapitału[3]. Za finansowanie własne można uznać finansowanie z zysku, z wkładów, z udziałów. Do finansowania obcego zalicza się finansowanie za pomocą kredytów oraz środków zgromadzonych na długookresowych rezerwach. Można wyróżnić inne podziały w których podział następuje według środków pieniężnych, kapitałowych i rzeczowych. Jeszcze inny podział finansowania przedsiębiorstwa to podział na finansowanie aktywne i pasywne. Można też mówić o finansowaniu całej działalności gospodarczej jak i pojedynczych transakcji. Aż wreszcie o finansowaniu założycielskim związanym z zakładaniem nowego przedsiębiorstwa jak i z finansowaniem rozwojowym istniejącego już przedsięwzięcia.

              Biorąc pod uwagę formy organizacyjno-prawne nasuwa się pytanie o rzeczywiste możliwości sprawnego funkcjonowania różnych typów spółek z punktu widzenia możliwości aplikacji różnych technik finansowania[4]. Gdyż środki pochodzące z jednego źródła w przypadku różnych form organizacyjno-prawnych będą wywoływały rożne efekty. Dlatego wybranie odpowiedniego źródła finansowania działalności przedsiębiorstwa będzie miało bardzo duże znaczenie w utrzymaniu płynności finansowej jak również w całościowym, przyszłym działaniu przedsiębiorstwa.

2.      POLITYKA FINANSOWA PRZEDSIEBIORSTWA W ASPEKCJE WEWNĘTRZNYCH ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA.

Przedsiębiorstwa przy pokrywaniu własnych wydatków pieniężnych związanych z działalnością bieżącą i rozwojową, najczęściej używają własnych środków finansowych, których źródła znajdują się wewnątrz przedsiębiorstwa. Pokrywanie wydatków z własnych funduszów pieniężnych określa się terminem samofinansowania przedsiębiorstwa[5]. Każda decyzja o podjęciu środków finansowych wiąże się z ryzykiem i możliwością zachwiania płynności i równowagi finansowej w danym przedsiębiorstwie. Tym samym wybór konkretnego źródła spośród wewnętrznych źródeł finansowania przedsiębiorstwa powinno być poprzedzone dokładnymi analizami ekonomiczno – finansowymi, których przeprowadzenie zmniejsza ryzyko związane z finansami przedsiębiorstwa jak i z jego przyszłą działalnością.

Wybór źródeł pozyskiwania kapitału w dużej mierze zależeć będzie od przyjętego stanowiska danego przedsiębiorstwa wobec ryzyka rynkowego w aspekcie konkurencji jak i oceny własnej pozycji na rynku. Problem ten można również rozpatrywać poprzez pryzmat możliwości adaptacji przedsiębiorstwa do ciągle zmieniających się warunków otoczenia dających nowe możliwości finansowania jednocześnie zwiększając ich  ryzyko. Wreszcie przedsiębiorstwa jako swoją strategię pozyskiwania kapitału mogą przyjąć określoną strukturę majątkowo-kapitałową. Innym punktem spojrzenia na wybór źródeł finansowania może być koszt pozyskania kapitału, który w rozumieniu samego przedsiębiorstwa powinien być niższy niż uzyskane zyski jest to również uzależnione od ustalonej polityki podziału zysku oraz kierunków przeznaczania nadwyżek finansowych. Inną ze strategii wyboru odpowiedniej polityki finansowania mogą być czynniki zewnętrzne niezależne od działalności przedsiębiorstwa tj. polityka podatkowa danego kraju, działania rządu. Chodzi tu przede wszystkim o występowanie ulg podatkowych powiązanych z działalnością inwestycyjną, a także o możliwościach wykorzystania rozwiązań podatkowych dla stworzenia większego zainteresowania określonymi źródłami pozyskiwania kapitału obcego[6]. Analizę źródeł finansowania można rozpatrywać na wiele sposobów jak np.: wewnętrzne i zewnętrzne źródła, własne i obce czy długo i krótkoterminowe. Do finansowania działalności przedsiębiorstwa w aspekcie wewnętrznym możemy wykorzystać źródła przedstawione na (Rysunku 1).

RYSUNEK 1: WEWNĘTRZNE ZASILANIE FINANSOWE

Źródło: „Zarządzanie finansami przedsiębiorstw” Krystyna Znaniecka, SKwP Warszawa 1997. [schemat 4]

RYSUNEK 2: ŹRÓDŁA KAPITAŁU W PRZEDSIĘBIORSTWIE.

     WEWNĘTRZNE                                                     ZEWNĘTRZNE

Reinwestowanie                       emisja              emisja papierów               zaciąganie

Części zysku netto                     akcji                    dłużnych                  kredytu w banku

(zysk zatrzymany)

  powiększanie kapitału własnego                               powiększanie kapitału obce

źródło: „Struktura i koszt kapitału w przedsiębiorstwie” Aleksandra Duliniec,  Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 1998. [rys 1.4. Źródła kapitału własnego i obcego]

Strukturę źródeł kapitału (rysunek 2) można odczytać z bilansu przedsiębiorstwa jednak nie należy jej utożsamiać ze źródłami finansowania. Pozyskiwanie środków finansowych na finansowanie działalności przedsiębiorstwa to pojęcie szersze niż zdobywanie kapitału[7]. Wewnętrznymi źródłami finansowania oprócz zysku zatrzymanego w przedsiębiorstwie składa się też odpis amortyzacyjny (nie będący wydatkiem dla przedsiębiorstwa) oraz przychody ze sprzedaży zbędnych składników. Natomiast jedynie zysk zatrzymany po opodatkowaniu i wypłacie dywidend dla akcjonariuszy stanowi wewnętrzne źródła kapitału własnego. Źródła finansowania możemy odnaleźć w sprawozdaniach o przepływach pieniężnych, natomiast źródła kapitału przedsiębiorstwa można odczytać z bilansu. Istnieje również inne podejście do kształtowania struktury kapitału zwane w literaturze teorią hierarchii (packing order theory)[8]. Pierwszym założeniem tej teorii jest to iż: przedsiębiorstwa preferują wewnętrzne źródła finansowania, takie jak: zysk netto pomniejszony o dywidendy, odpisy amortyzacyjne oraz wpływy ze sprzedaży posiadanych krótkoterminowych papierów wartościowych lub innych składników aktywów przedsiębiorstwa. Drugim założeniem tej teorii jest, to iż: jeżeli konieczne jest zewnętrzne finansowanie, przedsiębiorstwa w pierwszej kolejności emitują papiery dłużne, a dopiero po wyczerpaniu się tych możliwości pozyskiwania kapitału emitują nowe akcje. W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych przedsiębiorstwa w różnych krajach posiadały wewnętrzne źródła zdobywania środków finansowych przeciętnie na poziomie 50%  wszystkich źródeł finansowania (od 83% w USA i 71% w Japonii do 58% w Kanadzie i 54% we Francji)[9]. Obecnie w Polsce szacunki mówią iż wewnętrzne źródła finansowania w przedsiębiorstwach stanowią około 70%  środków finansowych przedsiębiorstw[10]. Wysokie koszty kredytów bankowych i wciąż pozostający daleko w tyle poza rynkami papierów wartościowych w państwach wysoko rozwiniętych polski rynek papierów wartościowych. Skłania większość przedsiębiorstw do reinwestowania z wypracowanego zysku.

Zgodnie z teorią hierarchii źródeł finansowania, celem działalności przedsiębiorstw nie jest optymalizacja struktury kapitałowej poprzez mechanizm dzwigni finansowej, ale szukanie najtańszych źródeł pozyskiwania kapitału. Wraz z obserwacjami przedsiębiorstwa w większości potwierdzają teorię hierarchii źródeł finansowania[11]. Przedsiębiorstwa starają się wypracować wysokie zyski później je reinwestują i tym samym zachowują stosunkowo niskie wskaźniki zadłużenia. Bogatsze firmy na potrzeby inwestycyjne zużywają część nagromadzonych środków pieniężnych lub sprzedają posiadane krótkoterminowe papiery wartościowe (marketable securites). Emisję papierów dłużnych przeprowadzają wtedy gdy wyżej wymienione wewnętrzne źródła są niewystarczające. I wtedy przedsiębiorstwo zmuszane jest pożyczać kapitał z zewnątrz na finansowanie rozwoju. Tym samym przeczy to teorii substytucji, która mówi iż bogatsze przedsiębiorstwa o niewielkim ryzyku działania są skłonne zwiększać udział długu. 

3.      ZYSK NETTO PRZYKŁADEM SAMOFINANSOWANIA.

              Jednym z przykładów samofinansowania przedsiębiorstwa może być nadwyżka finansowa jaką osiąga przedsiębiorstwo w wyniku odpowiedniego prowadzenia swojej działalności, nadwyżka finansowa często jest określana angielskim terminem „net cash flow”, który coraz częściej używany jest w polskiej literaturze i praktyce. W bilansie po stronie pasywów jednostek gospodarczych w segmencie E nakłada się obowiązek[12] wykazywania przez przedsiębiorstwa dodatniej lub ujemnej wartości zysku netto, gdzie wartość dodatnia może stanowić źródło finansowania działalności danej firmy. Rachunek wyniku finansowego w polskich przedsiębiorstwach można przedstawić następująco[13]: część A obejmuje przychody ze sprzedaży produktów i usług pomniejszonych o koszt uzyskania przychodów, następnie w części B ustala się wynik finansowy z działalności gospodarczej, po czym w segmencie C ustala się zyski bądź straty nadzwyczajne spowodowane zdarzeniami losowymi tj, kataklizmy, nieprzewidziane zjawiska przyrodnicze które mogą spowodować dodatkowe wydatki przedsiębiorstwa czy też nieprzewidziane nagrody dostarczające dodatkowe środki pieniężne. W segmencie D ustala się wynik brutto, który pomniejsza się o obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego tj. podatek dochodowy itp.  Po tej procedurze otrzymujemy gotowy zysk lub stratę netto. Nadwyżka finansowa netto mogąca być źródłem samofinansowania jest większa od zysku netto o sumę odpisów amortyzacyjnych z tytułu umorzenia środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, które ujmowane są w ewidencji majątku trwałego[14].

Zysk (Strata) Netto + odpisy amortyzacyjne = nadwyżka finansowa netto[15]

W przypadku gdzie strata netto przewyższa sumę odpisów amortyzacyjnych, mamy do czynienia z ujemną nadwyżką finansową netto, która wykazuje niedobór środków finansowych w przedsiębiorstwie powodująca zachwianie równowagi finansowej jednocześnie może ona pomniejszyć kapitał własny lub rezerwowy. Stan taki może spowodować trudności przedsiębiorstwa na arenie gospodarczej w stosunkach handlowych, a także w przypadku konieczności przedstawienia przez przedsiębiorstwo zdolności kredytowej. W przypadku, w którym  powstaje nadwyżka finansowa netto przedsiębiorstwo ma do dyspozycji dodatkowe środki finansowe, natomiast jak zostaną one wykorzystane zależy wyłącznie od decyzji podejmowanych wewnątrz firmy. Często też nadwyżka finansowa nie jest w całości przeznaczana na finansowanie teraźniejszej i przyszłej działalności przedsiębiorstwa, dodatkowo z tej nadwyżki tworzy się dochody właścicieli przedsiębiorstw czy dywidendy wypłacane akcjonariuszom w przypadku spółek akcyjnych. Poza wyżej wymienionymi możliwościami przeznaczenia nadwyżki finansowej netto wykorzystuje się ją na spłatę długu przedsiębiorstwa oraz spłatę kredytów bankowych jak i innego rodzaju pożyczek. Nadwyżkę można również przeznaczyć na wykup poprzednio emitowanych obligacji jeśli nastąpił termin ich wykupu. Jeśli umowy kredytowe z bankiem czy warunki emisji obligacji zawierają klauzulę zezwalającą na przedterminowe oddłużenie czy spłatę zobowiązań można je sfinansować z nadwyżki finansowej netto, spłata ta powoduje zmniejszenie kosztów oprocentowania zadłużenia przedsiębiorstwa. Innym celem na jaki może zostać przekazana nadwyżka finansowa jeśli nie jest ona rozdzielona pomiędzy właścicieli ani przekazana na wyżej wymienione możliwości, jest powiększanie kapitału (funduszu) własnego przedsiębiorstwa i samo finansują wzrost aktywów[16] czyli majątek trwały i  obrotowy. W tym przypadku o poprawności finansowania aktywów przedsiębiorstwa świadczy struktura majątku gdzie źródłem finansowania majątku trwałego jest majątek obrotowy[17]. Jeśli wskaźnik rośnie, powiększa się majątek trwały tzn. że przedsiębiorstwo inwestuje, natomiast gdy maleje przybywa majątku trwałego jest to dobry syndrom w handlu w innym przypadku może oznaczać zbytnie nagromadzenie zapasów.

Wypracowany poprzez przedsiębiorstwo zasób wewnętrzny nazywany zdolnością do rozwoju ZDR jest potencjalnym strumieniem środków pieniężnych wpływających do przedsiębiorstwa, oblicza się go poprzez przetworzony rachunek zysków i strat według pośrednich sald zarządzania[18]. Jest miarą rentowności globalnej przedsiębiorstwa przy jego pomocy można wygenerować wartość dodaną pozostającą wewnątrz przedsiębiorstwa. Wzrost tego wskaźnika zwiększa niezależność finansową przedsiębiorstwa co stanowi o samofinansowaniu gdyż ZDR jest potencjalnym strumieniem pieniężnym wypracowanym przez przedsiębiorstwo.

Operacyjny zysk brutto, który stanowi część przychodów ze sprzedaży po zapłaceniu kosztów bieżących (bez amortyzacji) dzieli się na:  odpisy amortyzacyjne majątku, odsetki od różnych rodzajów zadłużenia, zazwyczaj ich pochodzenie jest z zewnątrz przedsiębiorstwa; oraz na zysk podlegający opodatkowaniu, który po pomniejszeniu o obowiązkowe obciążenia z tytułu podatków stanowi zysk netto. Tym samym przedsiębiorstwo musi podjąć decyzję czy wypracowany zysk zostanie podzielony na dywidendy wypłacane akcjonariuszom lub zostanie w przedsiębiorstwie w postaci zysku zatrzymanego, czy też stanie się wewnętrznym źródłem finansowania działalności rozwojowej lub bieżącej (rysunek 3). Dodając do wewnętrznych źródeł finansowania kredyty bankowe, pożyczki, wpływy ze sprzedaży akcji lub obligacji otrzymuje się fundusze na finansowanie działalności przedsiębiorstw.

4.      AMORTYZACJA MAJĄTKU TRWAŁEGO.

Majątek trwały obejmuje te składniki majątkowe, które przedsiębiorstwa używają przez wiele lat i za ich pomocą wytwarzają wyroby lub świadczą usługi, a które nie są przeznaczone na sprzedaż. Amortyzacja majątku trwałego i wartości niematerialnych i prawnych jest pieniężnym wyrazem zużywania się ich poprzez okresowe odliczenia od wartości początkowej tych środków[19]. Gdyby przedsiębiorstwa koszt nabycia maszyn i urządzeń traktowały jako koszt w całości obciążający wynik danego roku wówczas prowadziło by to w dużym stopniu do pomniejszenia zysku tego roku. Maszyna ta używana przez wiele lat, w pierwszym roku powodowała by wpisanie jej całkowitego kosztu, natomiast w latach następnych sprawozdania wykazywałyby przeszacowany (nadmierny) zysk. Z drugiej strony gdyby przedsiębiorstwa nie odpisywały kosztów amortyzacji, podczas używania środków trwałych, przez ten czas zysk byłby zawyżany, a w momencie likwidacji tychże środków

RYSUNEK 3: TWORZENIE FUNDUSZY DLA FINANSOWANIA DZIAŁALNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTWA.

PRZYCHODY ZE SPRZEDAŻY

KOSZTY BIEŻĄCE

PODATEK

ODSETKI

OPERACYJNY ZYSK BRUTTO

ZYSK BRUTTO

Do opodatkowania

AMORTYZACJA

ZYSK NETTO

DYWIDENDY

ZYSKI ZATRZYMANE

PRZEPŁYWY WEWNĘTRZNE

OBLIGACJE

ŹRÓDŁA FUNDUSZY

DŁUGO-

TERMINOWYCH

DOCHODY Z NOWEJ EMISJI AKCJI

FINANSOWANIE DZIAŁALNOŚCI ROZWOJOWEJ

KREDYTY,

POŻYCZKI

FINANSOWANIE DZIAŁALNOŚCI BIEŻĄCEJ

ŹRÓDŁO: Opracowanie na podstawie: „Industrial Economics. Theory and Evidence” D. A. Hay, D. J. Morris, Oxford University Press 1987 [s. 324]; „Finansowa ocena przedsięwzięć inwestycyjnych przedsiębiorstw” K. Marciniak, AE Katowice 1998 [s. 26]

pojawiłaby się ogromna strata. W sprawozdaniach wykazuje się zwykle majątek trwały w jego pierwotnej wartości, pomniejszonej o skumulowane umorzenia. Amortyzacja jako koszt

okresu umieszczana jest w rachunku zysku i strat, a także dodawana do pozycji zawierającej skumulowane umorzenie w bilansie. Rezultatem tego procesu jest zmniejszenie kapitałów własnych oraz redukcja wartości księgowej netto majątku trwałego.

Aby skalkulować amortyzację dla potrzeb źródeł finansowania potrzebujemy wartości początkowej środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej, musimy znać oczekiwany okres ekonomicznego życia środka,...