5_psychologia.pdf

Choroba i jej przebieg

Wstęp

1. Rola czynników psychicznych w genezie chorób. Choroby psychosomatyczne

2. Choroby cywilizacyjne — choroba wieńcowa i nowotwory

2.1. Choroba wieńcowa

2.2. Choroby nowotworowe

3. Choroba jako stresor. Radzenie sobie z chorobą

4. Pomoc psychologiczna w chorobie. Znaczenie personelu medycznego

5. Choroba przewlekła, umieranie i żałoba

Choroba i jej przebieg

Wstęp

Choroba, zwłaszcza przewlekła lub nieuleczalna jest ogromnym stresem zarówno dla

chorego, jak i jego otoczenia. Wiąże się z cierpieniem, ograniczeniem możliwości pełnienia

ról społecznych, koniecznością zmiany trybu życia i codziennej aktywności. Wiele chorób

wiąże się z ciągłym zmaganiem się z bólem i ograniczeniami, prowadzi do pogorszenia

sytuacji materialnej oraz konieczności polegania na otoczeniu — rodzinie, lekarzach,

pielęgniarkach. Wszystko to ma ogromny wpływ na jakość życia osób dotkniętych chorobą.

W jej trakcie pojawia się wiele, głównie przykrych emocji — lęku, złości, bezsilności, depresji,

poczucia upokorzenia, co — zgodnie z holistycznym ujęciem zdrowia i choroby — ma wpływ

na stan chorego.

Ze względu na ogromne zróżnicowanie objawów, przebiegu, sposobów leczenia i prognoz,

trudno jest przedstawić prawidłowości psychologiczne, odnoszące się do wszystkich chorób

(11). Z tych właśnie przyczyn w sposób bardziej szczegółowy przyjrzymy się chorobom

psychosomatycznym i cywilizacyjnym. Uwzględnimy spojrzenie na chorobę zarówno

z punktu widzenia chorego, jak i osób pomagających. Omówiona zostanie także

problematyka związana z chorobami nieuleczalnymi, umieraniem i żałobą.

Choroba i jej przebieg

1. Rola czynników psychicznych w genezie chorób.

Choroby psychosomatyczne

Od setek lat formułowany i rozwijany jest pogląd, że niezależnie od predyspozycji

genetycznych, przynajmniej niektóre choroby przejawiające się organicznymi uszkodzeniami

narządów wewnętrznych są wynikiem nie tylko działania bodźców fizycznych, chemicznych

i mikrobiologicznych, ale także oddziaływań psychologicznych. W historii medycyny,

zwłaszcza na gruncie paradygmatu biomedycznego pogląd ten wielokrotnie negowano,

uznając za nienaukowy. Jednakże główne idee tych zapatrywań udowodniono w sposób

bezsporny w licznych doświadczeniach na zwierzętach oraz w retrospektywnych

i prospektywnych badaniach epidemiologicznych dużych populacji ludzkich. Przy okazji

omawiania relacji psychologii zdrowia i medycyny wymieniono medycynę

psychosomatyczną. Obecnie przyjrzymy się jednemu z problemów, którymi ona zajmuje się,

a mianowicie chorobom psychosomatycznym.

Termin choroba psychosomatyczna ma długą historię. Po raz pierwszy użyty został

w 1818 roku przez niemieckiego psychiatrę, Johanna Christiana Heinrotha (1773–1843)

w odniesieniu do bezsenności występującej u pacjenta, którego trapiły wyrzuty sumienia

spowodowane złamaniem zasad religijnych (10). W XIX wieku zależności między stanami

somatycznymi a psychicznymi (głównie emocjonalnymi) były opisywane wielokrotnie.

W 1824 roku F. Groos pisał: „jeśli poszukujemy pierwotnej przyczyny najróżniejszych chorób,

to możemy ją znaleźć w bezpośrednim szkodliwym działaniu wzruszeń na ciało”

(Luban-Plozza i wsp., 1995: 18). Podobnie wypowiadał się w 1876 roku H. Maudsley: „jeśli

emocja nie znajdzie ujścia w zewnętrznej aktywności ciała lub w odpowiednim działaniu

umysłu, to odbije się na narządach wewnętrznych, psując ich funkcję. Taki smutek można

wyrzucić przez lament i szlochy” (Luban-Plozza i wsp., 1995: 18).

Zainteresowanie chorobami psychosomatycznymi zwiększało się w wyniku współpracy

psychiatrów z lekarzami innych specjalizacji (internistami, pediatrami, fizjologami) oraz

psychologami, socjologami, a także pod wpływem poglądów psychoanalityków. To właśnie

twórca psychoanalizy — Zygmunt Freud (1856–1939), jako jeden z pierwszych podjął próbę

dokładnego opisu objawów wegetatywnych, towarzyszących zaburzeniom nerwicowym.

Zaczęto zwracać coraz większą uwagę na rolę napięcia emocjonalnego, dawnych i

obecnych urazów psychicznych oraz sytuacji konfliktowych w powstawaniu i przebiegu wielu

Choroba i jej przebieg

chorób somatycznych. W sposób wyczerpujący próbę opisu tych zależności przedstawił

jeden z współtwórców medycyny psychosomatycznej — lekarz i psychoanalityk Franz

Alexander (1891–1964). Według niego, aby poznać etiologię i patogenezę choroby, należy

uwzględnić następujące czynniki:

a) dziedziczną konstytucję,

b) urazy porodowe,

c) choroby organiczne przebyte w niemowlęctwie, które zwiększają podatność pewnych

narządów na czynniki szkodliwe,

d) rodzaj opieki, jaką dziecko było otoczone w niemowlęctwie,

e) fizyczne przeżycia urazowe w niemowlęctwie i w późniejszym dzieciństwie,

f) emocjonalneprzeżycia urazowe w niemowlęctwie i w późniejszym dzieciństwie,

g) klimat emocjonalny panujący w rodzinie i specyficzne rysy osobowości rodziców oraz

rodzeństwa,

h) późniejsze urazy fizyczne,

i) późniejsze doznania emocjonalne w bliskich stosunkach w życiu prywatnym i w życiu

zawodowym (14).

Podejście psychosomatyczne, reprezentowane przez tego autora wyrażało się

w podkreśleniu i uwzględnieniu czynników d, f, g, i.

Współczesne klasyfikacje chorób nie formułują dokładnie pojęcia choroba

psychosomatyczna . Klasyfikacja Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego —

DSM IV ujmuje zaburzenia psychosomatyczne jako czynniki psychologiczne wpływające na

stan fizyczny, zwracając uwagę na istnienie psychologicznych bodźców, które są czasowo

powiązane z początkiem lub zaostrzeniem choroby somatycznej. Podkreśla się, że nadal nie

jest dokładnie znany mechanizm, w wyniku którego czynniki psychiczne oddziałują na stan

somatyczny (10). Z kolei według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia chorobą

psychosomatyczną nazywa się taką chorobę somatyczną, w której ostry lub przewlekły uraz

psychiczny jest jedyną, podstawową lub istotnie znaczącą przyczyną jej wystąpienia lub

zaostrzenia (27).

Mimo pewnych różnic do wspólnych cech chorób psychosomatycznych zalicza się:

— obecność zaburzeń emocjonalnych przed wystąpieniem objawów chorobowych oraz

w okresie zaostrzeń i nawrotów zaburzeń somatycznych,

— przewlekły, fazowy przebieg,

— tendencję do występowania u jednej osoby wielu objawów typu psychosomatycznego,

Choroba i jej przebieg

— występowanie rodzinne,

— związek między płcią a występowaniem określonych zaburzeń typu

psychosomatycznego (9).

W tym miejscu warto zwrócić uwagę, że reakcje psychosomatyczne występują

u wszystkich ludzi. Są nimi na przykład: zawroty głowy po nagłym wydarzeniu, utrata apetytu

po stracie kogoś bliskiego czy wzmożone bicie serca na widok ukochanej osoby. Objawy

takie ustępują z reguły po ustąpieniu bodźca, który je wywołał i nie mają nic wspólnego

z chorobami psychosomatycznymi (23).

Za psychosomatyczne uznanych zostało wiele chorób. Obejmują one:

— zmiany skórne (alergiczne zapalenie skóry, nawracające pokrzywki, rumień, łuszczycę),

— zaburzenia mięśniowo-szkieletowe (młodzieńcze zapalenie stawów),

— zaburzenia sercowo-naczyniowe (napadowy częstoskurcz, nadciśnienie, migrena),

— zaburzenia żołądkowo-jelitowe (wrzód żołądka, dwunastnicy, wrzodziejące zapalenie

jelita grubego, chroniczna biegunka, nawracające bóle brzucha, anorexia nervosa ),

— zaburzenia endokrynologiczne (cukrzyca, nadczynność tarczycy, otyłość),

— zaburzenia układu nerwowego (samoistna epilepsja),

— zaburzenia układu oddechowego (astma oskrzelowa) (9, 6, 30).

Niektórzy autorzy do zaburzeń psychosomatycznych zaliczają również tak zwane objawy

czynnościowe (23). Są to objawy zgłaszane przez wielu pacjentów, dotyczące najczęściej

układów: sercowo-naczyniowego, pokarmowego, oddechowego, moczowego lub narządów

ruchu. U chorych tych, mimo skomplikowanych badań, nie stwierdza się z reguły żadnych

zmian organicznych czy uszkodzeń tkanki. Ich ciągłe skargi prowadzą do występowanie

poczucia bezsilności u personelu medycznego, który nie jest w stanie udzielić pomocy

w przypadku tych dolegliwości. Osoby te mogą być (niesłusznie) uznane za symulantów.

Budzą także czasami uczucia złości, prowadzące do zachowań unikowych, występujących

u personelu medycznego. Wśród najczęściej występujących objawów czynnościowych

wymienia się zarówno objawy somatyczne (skurcze przełyku, problemy z oddychaniem,

objawy sercowe, odbijanie się, problemy żołądkowe), jak i psychiczne (niepokój, poczucie

wyczerpania, stany lękowe, problemy ze snem i apetytem). Alexander (23) nazwał objawy

czynnościowe nerwicami narządowymi, opisując je jako zmiany somatyczne towarzyszące

występowaniu emocji. Warto zwrócić uwagę, że termin wprowadzony przez Alexandra

funkcjonuje do dzisiaj — w mowie potocznej często używa się terminów nerwica serca ,

nerwica żołądka itd.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: