13. Rynek nieożywiony czynników produkcji - LITERATURA.pdf

(6014 KB) Pobierz
187957835 UNPDF
Rozdzial 13
RYNEK NIEOZYWIONYCH CZYNNIKÓW
PRODUKCJI
Obok pracy ludzkiej istnieja nieozywione czynniki produkcji, takie jak zie-
mia i kapital.
Ziemia to czynnik produkcji, który nie jest wytwarzany przez ludzi, lecz da-
ny przez nature. Obejmuje ona powierzchnie oraz to wszystko, co w naturze jest
uzyteczne w procesie wytwarzania (bogactwa naturalne, kopaliny, rosliny etc.).
Przez kapital rozumiemy zasób srodków produkcji stosowanych do wytwa-
rzania innych dóbr, czyli kapital rzeczowy (fizyczny), np. budynki, maszyny,
pojazdy. Zasoby kapitalu rzeczowego i ziemi tworza realny majatek kraju.
Miano kapitalu otrzymuja równiez wszelkie fundusze pieniezne, przezna-
czone na cele produkcyjne oraz papiery wartosciowe. Fundusze te nazywamy
kapitalem finansowym.
Nalezy odróznic zasoby od strumieni oraz ceny zasobów od dochodów, któ-
re przynosi ich zuzycie.
Zasobem kapitalu nazywamy wielkosc kapitalu istniejacego w danym mo-
mencie. Rozpatrujac jednak naklady kapitalu jako czynnika produkcji, mamy do
czynienia ze strumieniem uslug swiadczonych przez dany zasób kapitalu
w okreslonym czasie. Analogicznie mozemy mówic o cenie zasobów oraz wy-
nagrodzeniu za uslugi swiadczone przez kapital i ziemie.
13.1. Popyt i podaz na rynkach ziemi i kapitalu
Popyt na zasoby kapitalowe i ziemie mozna analizowac w podobny sposób
jak popyt na prace.
Przedsiebiorstwu oplaca sie angazowac kapital (ziemie) do mo-
mentu zrównania sie wartosci produktu krancowego kolejnej jed-
nostki czynnika produkcji z jego cena.
.
j
j
187957835.002.png
-
-
252
-
Zrównanie to wyznacza wielkosc popytu przedsiebiorstwa na dany czynnik
produkcji i jest równoczesnie warunkiem maksymalizacji zysku przedsiebior-
stwa44.
Krzywa popytu fIrmy na ziemie (kapital), jak równiez krzywa popytu ryn-
kowego (która jest suma popytów poszczególnych fIrm) nachylona jest w dól, co
obrazuje rys. 13.1. Przy cenie P2 popyt na dany czynnik produkcji wynosi Ql.
Natomiast gdy cena danego czynnika spadnie z poziomu P2 do P\, jednoczesnie
zmniejszy sie wartosc produktu krancowego danej fIrmY i zwiekszy ona swój
popyt na ten czynnik produkcji z Ql do Q2. Zmiany cen czynników produkcji
powoduja wiec przesuwanie sie wzdluz krzywej popytu (rys. 13.1a). Z kolei
wzrost popytu na dany zasób czynnika produkcji spowoduje wzrost podazy pro-
duktu finalnego wytwarzanego przez firme (fIrmy) i spadek ceny produktu. Po-
niewaz wartosc produktu krancowego ustalana jest przez pomnozenie produktu
krancowego przez cene produktu, spadek ceny produktu przesunie krzywa po-
pytu w prawo (D3), wzrost zas ceny produktu - w lewo (D2), w stosunku do wyj-
sciowej krzywej popytu (Dl) - rys. 13.lb. Podobne reperkusje wywola zmiana
techniki i technologii, która bedzie uzalezniona od cen czynników produkcji
(zwlaszcza pracy i kapitalu). Spowoduje ona przesuwanie sie krzywych popytu
na dany czynnik produkcji w lewo (spadek) lub w prawo (wzrost popytu).
-
-
-
-
--
-
-
-
-
~
-
cena
zasobu
a
cena
zasobu I D)
b
D
Dl
p,r-~
Pll
i
:
.
I I
I I
I I
: :
I
I
D
o
o
QI
Q2
wielkosc
zasobu
wielkosc
zasobu
Rys. 13.1. Krzywe popytu na czynniki produkcji
Nawiazujac do powyzszej analizy, popyt na czynniki produkcji nazywamy
popytem pochodnym (wtórnym) w stosunku do popytu na produkty wytwarza-
44Zasada ta jest tozsama z zasada optymalnych decyzji produkcyjnych firmy, omówionych
w rozdziale 9.
ó=-
I
187957835.003.png
253
ne przez firme (firmy). Ten ostatni zas zalezy od poziomu cen produktów firmy
(firm).
Jesli chodzi o podaz nieozywionych czynników wytwórczych jest ona zróz-
nicowana w zaleznosci od stopnia ich dostepnosci i mozliwosci dostosowania do
zglaszanego przez rynek zapotrzebowania. Glówna róznica miedzy np. rynkiem
kapitalu a rynkiem pracy polega na tym, ze zarówno dla przedsiebiorstwa, jak
i danej galezi produkcji, kapital w krótkim okresie jest mniej elastyczny niz na-
klady pracy. Naklady pracy mozna zwiekszyc lub zmniejszyc dosc szybko,
natomiast zainstalowanie dodatkowych maszyn lub powiekszanie innych ele-
mentów kapitalu rzeczowego wymaga dluzszego czasu. W dlugim okresie
zwiekszenie lub zmniejszenie kapitalu nie nastrecza trudnosci. Tak wiec ela-
stycznosc podazy kapitalu wzrasta w dlugim okresie.
Inaczej jest w przypadku ziemi. Jej ogólna podaz okreslona jest przez wa-
runki naturalne i nie moze byc zwiekszona ani w krótkim, ani w dlugim okresie.
Podaz ziemi nie reaguje na cene, czyli jest calkowicie nieelastyczna. Wzajemne
relacje miedzy popytem i podaza czynników produkcji przy podazy calkowicie
nieelastycznej i podazy elastycznej przedstawione sa na rysunku 13.la i b.
cena
a
cena
D2,
b
s
, , , , , ,
, , , ,
P2ID~~ 1~ , , , , , , , , , , , D2
D2,
s
'. .
Pz 1
'E2
I ,
I ,
I
,
I
,
I
,
I
,
I
,
I
,
:
Dl
I
D2
Dl
o
Q
wielkosc zasobu
o
Ql
Qz wielkosc zasobu
Rys. 13.2. Równowaga na rynkach nieozywionych czynników produkcji:
a - przy podazy calkowicie nieelastycznej, b - przy podazy elastycznej
Na rynku czynników produkcji o podazy sztywnej (calkowicie nieelastycz-
nej) zmienia sie wylacznie cena, która zalezy od popytu rynkowego. Równowa-
ga rynkowa dla takich rynków powstaje w punkcie przeciecia sie krzywych po-
PYtu (D!, D2) z krzywa podazy (S) - rys. 13.la. Z kolei na rynku o podazy
elastycznej równowaga rynkowa nastepuje w wyniku zmian zarówno po stronie
ceny, jak i podazy zasobów (rys. 13.lb).
187957835.004.png
254
13.2. Formy dochodów z nieozywionych czynników produkcji
Oczywiste jest, ze uslugi czynników produkcji musza byc w odpowiedni
sposób wynagradzane. W poprzednim rozdziale omówilismy place jako wyna-
grodzenie za podstawowy czynnik produkcji, jakim jest praca. Obecnie zajmie-
my sie formami dochodów, które przynosza pozostale czynniki produkcji, a wiec
ziemia i kapital.
13.2.1. Renta ekonomiczna
W potocznym uzyciu slowo "renta" oznacza platnosc za uzywanie cudzej
wlasnosci (czynsz dzierzawny, oplata za wynajem lokali, maszyn, samocho-
dów).
Dla ekonomisty renta, a scislej renta ekonomiczna, to kazda plat-
nosc uzyskana za uzycie zasobu czynnika produkcyjnego, która prze-
kracza jego koszt alternatywny.
.
13.2.1.1. Czysta renta ekonomiczna
Jezeli dany czynnik produkcji ma tylko jedno zastosowanie, ma zerowy
koszt alternatywny. Przychody pieniezne, które uzyskiwane sa z jego uzycia,
beda stanowily czysty zysk, czyli czysta rente ekonomiczna. Teoretycznie, za-
soby, które uzyskuja czysta rente ekonomiczna, nie moga byc uzyte w jakim-
kolwiek innym zastosowaniu. Podaz tego typu czynników jest stala (sztywna)
i krzywe podazy sa pionowe (calkowicie nieelastyczne) - rys. 13.3. Przykladem
tego rodzaju zasobu moze byc parcela budowlana w sródmiesciu Krakowa lub
jakas wyjatkowa dzialka pod uprawe. Zalózmy, ze posiadamy bardzo szczególny
kawalek ziemi, który ma tylko jedno zastosowanie, np. mozna na nim uprawiac
tylko winogrona. Cena uzytkowania tej ziemi (Pl) pomnozona przez wielkosc jej
obszaru (Ql) stanowi czysta rente ekonomiczna. Obrazuje ja pole prostokata
OPIEIQI. Gdyby popyt na te ziemie byl wyzszy - D2 zamiast Dl, cena jej uzyt-
kowania (najmu, dzierzawy) wzroslaby z Pl do P2. Wielkosc podazy tej ziemi
pozostaje bez zmian, ale platnosc za jej wykorzystanie (czysta renta ekonomicz-
na) wzroslaby w tej sytuacji i objelaby pole OP2E2QI.
187957835.005.png
~i
255
cena
s
Pl
D2
o
Ql
wielkosc zasobu
Rys. 13.3. Czysta renta ekonomiczna
Czysta renta ekonomiczna jest wydatkiem, jaki musi poniesc dzierzawca
dzialki ziemi z tytulu jej najmu, i dochodem dla jej wlasciciela. Gdyby dzialka
ziemi zostala sprzedana dzierzawcy, wówczas on przejalby prawo do renty.
Z podobna sytuacja - jak opisana powyzej - mamy do czynienia w przypad-
ku czynników produkcji, które sa niemozliwe do powielenia, np. wybitne talen-
ty. Mozna powiekszac obszary uprawne ziemi, intensyfikowac zbiory róznymi
metodami, ale nie mozemy stworzyc takich geniuszy jak Penderecki, Pavarotti
czy Newton.
Ze wzgledu na specyficzne wlasciwosci tego rodzaju talentów, wynagrodze-
nie za nie musi byc znacznie wyzsze anizeli normalna placa, a wiec za niepowta-
rzalnosc talentów otrzymuja WYnagrodzenienadzwyczajne, czyli czysta rente
ekonomiczna (rys. 13.4).
placa
s
,'i
"I
W2
Wl
WM
D
o
Ql
wielkosc
zasobu
Rys. 13.4. Renta ekonomiczna za uslugi wybitnych talentów
187957835.001.png
Zgłoś jeśli naruszono regulamin