Zarys finansów publicznych
Praca zbiorowa pod redakcją
Beaty Filipiah-Dylewskieji Adama Szewczuka
Redakcja naukowa: prof, dr hab. Adam Szewczukdr Beata Filipiak-Dylewska
Recenzent: prof, dr hab. Stanisław FlejterskiAutorzy: prof, dr hab. Adam Szewczuk - rozdz. 1
dr Marek Dylewski - rozdz. 4
dr Beata Filipiak-Dylewska - rozdz. 2, 3.1, 3.2, 3.5, 5.1, 5.3.1, 5.7
mgr Hanna Babis - rozdz. 3.3, 3.4
mgr Małgorzata Gorzałczyńska-Koczkodaj - rozdz. 6
mgr Agata Prochotta-Miłek - rozdz. 5.2, 5.3.2-5.6
ISBN 83-910641-9-0
Skład i opracowanie graficzne: Wiesława Mazurkiewicz
Druk: Zakład Poligraficzny, 71-046 SZCZECIN, uł. Ku Słońcu 97
Spis treści
Wstęp 7
Rozdział 1
PRZEDMIOT I ZAKRES NAUKI O FINANSACH PUBLICZNYCH
1.1. Finanse publiczne - przedmiot i zakres zainteresowań 9
1.2. Dobro publiczne i dobro społeczne
-mechanizmy alokacji i wyboru 17
1.3. Funkcje finansów publicznych 26
Funkcja alokacyj na 26
Funkcja redystrybucyjna 28
Funkcja stabilizacyjna 31
1.4. Finanse publiczne jako przedmiot zainteresowań
różnych dyscyplin 35
1.5. Proces transformacji systemu finansów publicznych w Polsce
- szanse i zagrożenia 40
Rozdział 2
SYSTEM FINANSÓW PUBLICZNYCH
2.1. Finanse publiczne jako podmiot oddziaływania
polityki gospodarczej państwa 46
2.2. System finansowy państwa, istota i struktura 53
2.2.1. Sektor państwowy w systemie finansów publicznych 53
2.2.2. System finansowy państwa i jego struktura 57
2.3. Podział zadań i kompetencji między sektor rządowy
i pozarządowy (komunalny) 62
2.3.1. Zadania sektora publicznego 62
2.3.2. Podział kompetencji między organy rządowe
a samorządowe 65
Zadania i kompetencje terenowych organów administracji
rządowej 65
Zadania i kompetencje terenowych organów
samorządowych 67
6
Rozdział 3
ORGANIZACJA SYSTEMU BUDŻETOWEGO
3.1. Podział podmiotów w systemie finansów publicznych 73
3.2. Podmioty samorządowe i ich rola w systemie
finansów publicznych 73
Samorząd wojewódzki 73
Samorząd powiatu 77
Samorząd gminy 80
3.3. Formy organizacyjne jednostek sektora publicznego 83
3.4. Instytucj a zamówień publicznych 88
3.5. Regionalne izby obrachunkowe 94
Rozdział 4
SYSTEM BUDŻETOWY I GOSPODARKA BUDŻETOWA
4.1. Cechy, funkcje oraz zasady budżetu państwa 98
4.2. Projektowanie budżetu państwa 105
4.2.1. Projektowanie założeń do budżetu państwa 105
4.2.2. Planowanie dochodów budżetowych 109
4.2.3. Planowanie wydatków budżetowych 110
4.3. Uchwalanie budżetu państwa 112
4.4. Wykonywanie budżetu państwa 115
4.5. Dyscyplina finansów publicznych 119
Rozdział 5
DOCHODY PUBLICZNE
5.1. Przesłanki gromadzenia dochodów publicznych 122
5.2. Rodzaje dochodów publicznych 122
5.3. Podatki jako źródło dochodów publicznych 128
5.3.1. Istota i klasyfikacja podatków 128
5.3.2. Cechy i funkcje podatków 132
5.3.3. Zasady podatkowe 136
5.3.4. Ogólna charakterystyka polskiego system podatkowego 140
5.4. Dochody z majątku i działalności gospodarczej 149
5.5. Opłaty 151
5.6. Dług publiczny 152
5.7. Kierunki ewolucji dochodów państwa 155
Rozdział 6
WYDATKI PUBLICZNE
6.1. Istota wydatków publicznych 158
6.2. Rodzaje i systematyka wydatków publicznych 161
6.3. Metody racjonalizacji wydatków publicznych 166
6.4. Granice a przepływ wydatków publicznych 172
Załącznik 1 177
Załącznik 2 178
Bibliografia 200
Wstęp
Zmiana systemu społeczno-ekonomicznego w Polsce, jak również związa-na z nią ciągła przebudowa systemu finansów publicznych powoduje potrzebęcoraz większego zainteresowania zjawiskami finansowymi, w tym finansami pu-blicznymi. Biorąc pod uwagę, że finanse publiczne odgrywają coraz bardziejznaczącą rolę w dziedzinie realizowania i organizowania procesu zaspokajaniapotrzeb społecznych, celowym wydaje się poznanie procesów i problemów zwią-zanych z gospodarowaniem publicznymi zasobami finansowymi.
Gospodarka publicznymi zasobami finansowymi oddziałuje na procesy za-chodzące we wszystkich sferach życia publicznego i gospodarczego. Decyzje po-dejmowane przez władzę państwową oddziałują na system gospodarczy całegopaństwa. Dlatego też nie można zrozumieć gospodarki rynkowej bez należytegowniknięcia w skomplikowane zjawiska i procesy zachodzące w zakresie finan-sów publicznych.
Niniejszy podręcznik ma za zadanie zaprezentowanie elementarnej wiedzyw zakresie finansów publicznych studentom i słuchaczom studiów doktoranc-kich oraz studiów podyplomowych. Mamy również nadzieję, że będzie on służyłwszystkim zainteresowanym problematyką finansów publicznych, gdyż znajo-mość zaprezentowanych w nim zagadnień pomoże zrozumieć podejmowane de-cyzje, wybory społeczne a w dalszej kolejności pozwoli na zrozumienie nowej,ukształtowanej na skutek reform rzeczywistości społeczno-gospodarczej.
W związku z tym, że system, finansów publicznych ulega ciągłym prze-obrażeniom, koniecznym staje się dokonywanie zmian i korekt dotyczących roz-wiązań systemowych. Mamy nadzieję, że przybliżając problematykę finansówpublicznych, sprawimy, że zachodzące zmiany w systemie finansów publicznychstaną się bardziej czytelne, a podejmowane decyzje przez liderów politycznychoraz samorządy lokalne bardziej zrozumiałymi.
Szczecin, listopad 1999
1.1. Finanse publiczne - przedmiot i zakres zainteresowań
Przy studiowaniu ściśle określonej dziedziny wiedzy, niezwykle ważnymzagadnieniem metodologicznym jawi się precyzyjne określenie jej przedmiotuzainteresowań, celów poznawczych, stosowanych metod badawczych, zacho-dzących związków przyczynowo-skutkowych z praktyką gospodarczą, relacjido pokrewnych dyscyplin naukowych itp. Spełnienie tak sformułowanych ocze-kiwań jest bardzo utrudnione. Dynamiczny rozwój nauki, pogłębiająca się se-lektywność w badaniach stosowanych sprawia, iż wiele dyscyplin jest bezpo-średnio lub pośrednio zainteresowanych tym samym „przedmiotem badań". Takwięc wiele zjawisk i procesów zaznaczających swoją obecność w otaczającejnas rzeczywistości jest umieszczona w obszarach badawczych różnych dyscy-plin naukowych. Fakt interdyscyplinarnego podejścia badawczego do zjawiski procesów identyfikowalnych w świecie przyrody oraz społeczeństwach go-spodarujących, niewątpliwie umożliwia pełniejsze rozpoznanie ich istoty orazobiektywnie rządzących nimi praw.
Szczegółowe badania są realizowane przy wykorzystaniu dorobku różnychdyscyplin grupowanych selektywnie. Szczególne miejsce w badaniach zjawiskgospodarczych zajmuje ogólna nauka finansów (por. rys. 1.1) na którą składasię wiele dyscyplin m.in. finanse publiczne, finanse banków, finanse przedsię-biorstw itp. Dla nauki finansów główny obszar badawczy stanowią1:
1 Elementy bankowości i finansów publicznych. Red. A. Szewczuk, S. Flejterski. PTE, Szczecin1998, s. 16.
- strumienie pieniądza. Badane są przepływy w układzie podmiotów go-spodarczych i instytucji uczestniczących w procesach wytwarzania dóbri usług, podziału i wymiany oraz spożycia zbiorowego, indywidualne-...
jubas28